Τίνος είναι αυτό το σπίτι; Τουλάχιστον 55.625 ιδιοκτησίες στο σφυρί των πλειστηριασμών ακινήτων – Και έπεται συνέχεια

Έρευνα και ανάλυση δεδομένων: Σωτήρης Σιδέρης / AthensLive

Εικονογράφηση και οπτικοποίηση δεδομένων: Όλγα Σουρή

Η κατοικία της εξαμελούς οικογένειας Λημναίου στον Μαραθώνα ήταν να πλειστηριαστεί ηλεκτρονικά στις 18 Σεπτεμβρίου έναντι €68.000. Αυτή είναι η τιμή εκκίνησης για ένα σπίτι 125 τετραγωνικών μέτρων στα βορειοανατολικά προάστια της Αττικής. Τον Απρίλιο του 2018, το ίδιο σπίτι είχε τυλιχτεί στις φλόγες, καθώς η οικογένεια προσπαθούσε να ζεσταθεί με μια ξυλόσομπα. Μετά από λίγες ημέρες νοσηλείας, ο πατέρας της οικογένειας υπέκυψε στα εγκαύματά του.

Μετά την κινητοποίηση του ΠΑΜΕ έξω από το συμβολαιογραφείο της οδού Μαυροκορδάτου και τη δημοσιότητα που πήρε το θέμα της οικογένειας Λημναίου, ο πλειστηριασμός, στον οποίο προχώρησε η Alpha Bank για ένα επιχειρηματικό δάνειο που η οικογένεια είχε πάρει για να συντηρήσουν το κατάστημα τους με είδη δώρων αλλά αδυνατούσαν να αποπληρώσουν, τελικά αναβλήθηκε λόγω της πολύ ευαίσθητης ιδιαιτερότητας του ζητήματος. Ωστόσο, τα ΜΜΕ παρουσίασαν ως σωτήρα τον υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Άδωνι Γεωργιάδη, λόγω των επαφών του με την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών. Ο Υπουργός έκανε την ακόλουθη δήλωση σχετικά με τα δημοσιεύματα του Τύπου: «Κατόπιν παρέμβασής μου στην Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, ο συγκεκριμένος πλειστηριασμός σταμάτησε. Δεν θα αφήσουμε μία τραγωδία να καταστρέψει μια οικογένεια. Ευχαριστώ την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών για την άμεση ανταπόκρισή της και φυσικά την τράπεζα που ανέστειλε τον πλειστηριασμό».

Είναι ένα από τα χιλιάδες σπίτια, καταστήματα, εργοστάσια, γραφεία, πάρκινγκ και οικόπεδα τα οποία έχουν βγει στο σφυρί από τον Μάιο του 2016, ως συνέπεια της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης και της αδυναμίας των νοικοκυριών και επιχειρήσεων να αποπληρώσουν τεράστια χρέη προς τους πιστωτές τους. Πολλοί το βλέπουν αυτό ως παραβίαση του βασικού ανθρώπινου δικαιώματος στη στέγαση. Οι μεγαλοεπενδυτές και η τοπική ελίτ το βλέπουν σαν ευκαιρία. Το αποτέλεσμα; Άνθρωποι που ζουν στα όρια της φτώχειας, εκτοπίζονται χάρη σε έναν τοξικό συνδυασμό ανεργίας, μειούμενων μισθών, αυξανόμενων ενοικίων και υπερφορολόγησης.

Το σχέδιο προστασίας της πρώτης κατοικίας για τη στήριξη νοικοκυριών που κινδυνεύουν να χάσουν την κύρια κατοικία τους εγκρίθηκε μόλις στις 19 Σεπτεμβρίου 2019 από την Κομισιόν. Το σχέδιο, που στοχεύει στο να συμβάλει στη μείωση του άχθους των κόκκινων δανείων για τον ελληνικό τραπεζικό κλάδο, θέτει αυστηρά κριτήρια επιλεξιμότητας όσον αφορά την αξία της κύριας κατοικίας και το εισόδημα του δανειολήπτη ώστε να βεβαιωθεί ότι βοηθά μόνο όσους έχουν πραγματική ανάγκη. Αν όμως ο δανειολήπτης σταματήσει να εξυπηρετεί το δάνειο του, δίνει στην τράπεζα το δικαίωμα να εκκινήσει διαδικασίες κατάσχεσης του ακινήτου.

Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, οι κεντρικές ‘περιοχές-φιλέτα’ της Αθήνας έχουν γίνει κορυφαίος προορισμός για διεθνή μεσιτικά γραφεία και επενδυτές εκτός Ευρώπης, οι οποίοι έλκονται από ένα σύνολο δελεαστικών συνθηκών και συγκυριών. Σε αυτές περιλαμβάνονται: οι φορολογικές πολιτικές και οι αλλαγές στις κοινωνικές παροχές, όπως η Χρυσή Βίζα· η αργά αλλά σταθερά αυξανόμενες τιμές των ακινήτων οι οποίες είναι απαγορευτικές για μικροεπενδυτές· η κοινωνική εκκαθάριση των Εξαρχείων που πρόσφατα ξεκίνησε η κυβέρνηση σαν μέρος ενός κρατικού αναπτυξιακού σχεδίου εξυγίανσης· και η πρόσφατη άνοδος του τουρισμού και της βραχυχρόνιας μίσθωσης.

Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα επηρεάζει όλη την Ελλάδα, είτε έμμεσα λόγω της υπερβολικής συσσώρευσης πλούτου στην πρωτεύουσα είτε άμεσα καθώς οι νομοθεσίες μετασχηματίζουν όλη τη χώρα. Όπως λέει και η συγγραφέας και δημοσιογράφος Anna Minton στο βιβλίο της BIG CAPITAL: Για ποιον είναι το Λονδίνο;, «Σήμερα, το κεφάλαιο που ρέει σε κάθε πτυχή της ακίνητης ιδιοκτησίας και της κατοικίας δείχνει ότι όλο το σύστημα είναι ανοιχτό στην χρηματιστικοποίηση. Πράγματι, από τα απλησίαστα – ή μάλλον ανύπαρκτα – φοιτητικά διαμερίσματα στα νησιά, μέχρι τα πολυτελή κτίρια γραφείων στα προνομιακά μέρη των Αθηνών, το σύστημα δεν καταφέρνει να καλύψει τις ανάγκες, όχι μόνο των μη προνομιούχων, αλλά της πλειονότητας των ανθρώπων».

Η Ελλάδα – παρά τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης, κυρίως μη υποθηκευμένων ακινήτων – είναι ένα τυπικό δείγμα του γιατί συμβαίνει αυτό. Δείχνει ξεκάθαρα για ποιο λόγο οι παγκόσμιες δυνάμεις χρηματιστικοποίησης εισέρχονται στο εθνικό σύστημα κατοίκησης, το οποίο είναι πλέον κερδοσκοπικό και όχι ανθρωποκεντρικό, οδηγώντας έτσι τις τοπικές κοινωνίες στον εκτοπισμό και όχι στον εμπλουτισμό. Αλλά πώς φθάσαμε σε αυτό το σημείο;

Η ιδιοκατοίκηση έχει μακρά παράδοση στην Ελλάδα, ξεκινώντας από τα τέλη του Εμφυλίου Πολέμου το 1949. Εκείνη την εποχή, η πρόσβαση σε ακίνητα ήταν σχετικά εύκολη, αν και ανεξέλεγκτη. Οι αποταμιεύσεις μιας οικογένειας επενδύονταν σε έναν οικοδομικό κλάδο που ήταν αρκετά ερασιτεχνικός, αποτελούμενος κυρίως από μικρές, οικογενειακές οικοδομικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τον Βρετανό κριτικό, ιστορικό και καθηγητή αρχιτεκτονικής, Kenneth Frampton, καταλυτικός υπήρξε ο θεσμός της αντιπαροχής, κατά τον οποίο ο ιδιοκτήτης ενός νεοκλασικού σπιτιού μπορούσε να ανταλλάξει το δικαίωμα του επί του οικοπέδου με συγκεκριμένο αριθμό διαμερισμάτων στη νέα πολυκατοικία που θα χτιζόταν σε αυτό το οικόπεδο μετά την κατεδάφιση του νεοκλασικού.

Αυτή η επί τούτω, αυτοχρηματοδοτούμενη μορφή δόμησης, επέτρεψε στις κατώτερες και μεσαίες τάξεις να πληρώσουν και να χτίσουν τις ίδιες τους τις κατοικίες, οι οποίες εξασφάλισαν σε σημαντικό αριθμό Ελλήνων και μεταναστών πρόσβαση στην ιδιόκτητη περιουσία, ενώ ταυτόχρονα η Αθήνα και τα αστικά κέντρα της Ελλάδας ανοικοδομήθηκαν άναρχα, σαν ένα ψηφιδωτό αυτοσχεδιασμών και προσαρμογών. Ένας μηχανισμός, σύμφωνα με την ερευνήτρια Δήμητρα Σιατίτσα, «με ευρεία κοινωνική συναίνεση και ανοχή, καθώς η ατομική περιουσία και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή επικράτησαν του δημόσιου συμφέροντος και του κοινού/συλλογικού οφέλους.  Συγχρόνως, όμως, συντέλεσε στην άναρχη και χωρίς έλεγχο δόμηση του περιαστικού χώρου, των δασών και των αιγιαλών, διαμορφώνοντας οικισμούς με μεγάλα προβλήματα, αλλά και μεγάλη τρωτότητα, όπως τραγικά διαπιστώθηκε στην πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018».

Παρά το γεγονός ότι αντιστάθμισε την έλλειψη κοινωνικών κατοικιών και την οικονομική ανασφάλεια πολλών Ελλήνων που πήγαζε από την αστάθεια των μεταπολεμικών κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών, η αντιπαροχή συνέβαλε στα υψηλά επίπεδα πολλαπλής ιδιοκτησίας, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα να παραμένουν αυτές οι ιδιοκτησίες ακατοίκητες χωρίς πολλά έξοδα συντήρησης και φορολογίας. Κατά συνέπεια, αφού η πρόσβαση σε εκτός σχεδίου οικόπεδα για αυθαίρετες κατασκευές χαμηλού κόστους ήταν σχετικά εύκολη και οργανωμένο πολεοδομικό πλάνο δεν υπήρχε, η κουλτούρα του να επενδύει κάποιος όλες του τις αποταμιεύσεις σε ένα ή περισσότερα ακίνητα θεωρήθηκε μια μορφή ασφάλειας, μια σίγουρη επενδυτική στρατηγική, ενώ παράλληλα ικανοποιούσε και τη φιλοδοξία για κοινωνική ανέλιξη.

Αυτή η δυναμική άλλαξε δραστικά από τα τέλη του ’90 και κυρίως κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα, μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη το 2001 και την επακόλουθη αύξηση δανειοληψίας την περίοδο 2002-2007. Οι τράπεζες άρχισαν να επενδύουν λιγότερο στην λεγόμενη ‘πραγματική οικονομία’ και προτιμούσαν να βάζουν τα χρήματα τους σε πάγια αγαθά. Σύμφωνα με τον Κώστα Λαπαβίτσα και τον Jeff Powell, τη δεκαετία του 2000, ο δανεισμός για χρηματιστηριακά, ακίνητα και ανάγκες νοικοκυριών, αντικατέστησε τον «παραγωγικό» δανεισμό ως κινητήρια δύναμη των τραπεζικών προϊόντων.

Κι έτσι, ο τραπεζικός δανεισμός έγινε ο μόνος τρόπος – συχνά μέσα από επιθετικές καμπάνιες μάρκετινγκ και με τις ευλογίες της κυβέρνησης – για τα νοικοκυριά να έχουν πρόσβαση στην ιδιοκατοίκηση. Η αποταμιευτική ικανότητα περιορίστηκε και το ιδιωτικό χρέος διογκώθηκε ανησυχητικά. Το αποτέλεσμα ήταν μια κερδοσκοπική φούσκα στην αγορά ακινήτων, με δύο βασικές συνέπειες: την αύξηση της τιμής των ακινήτων και χιλιάδες άδεια σπίτια.

Σύμφωνα με την ερευνήτρια Έλενα Πατατούκα, «Εκτός από τις προτιμήσεις για περιοχές κατοικίας, η γεωγραφία της αγοράς στεγαστικών δανείων είναι απότοκο των πολιτικών δανειοδότησης των τραπεζών, οι οποίες εγγράφουν κοινωνικές και χωρικές διακρίσεις». Εκτός από τον ολιγοπωλιακό του χαρακτήρα, με την απολυταρχία των τεσσάρων συστημικών τραπεζών στην Αθήνα, ο τραπεζικός κλάδος στην Ελλάδα αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα χρηματιστικοποίησης της κατοικίας μέσα από την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των (υποψήφιων) ιδιοκτητών ακινήτων. Το λεγόμενο creditscoring, αφορά στην κεντρική διαδικασία αναγνώρισης της αξιοπιστίας/φερεγγυότητας του κάθε πιθανού αγοραστή από τις τράπεζες, ώστε να εγκρίνουν ή να απορρίψουν μια αίτηση δανείου λαμβάνοντας υπόψη φύλο, εισόδημα, επάγγελμα, ηλικία και εθνικότητα, καθώς και τις περιοχές στις οποίες θα αγοραστούν οι νέες κατοικίες. Αυτοί οι μηχανισμοί κατηγοριοποιούν ανθρώπους και περιοχές σε ομάδες ανάλογα με τους υπολογισμούς της επενδυτικής απόδοσης, μετατρέποντας τους έτσι σε εμπορεύματα με συγκεκριμένες αξίες, διαθέσιμα προς πώληση όπως κάθε άλλο προϊόν.

Παρά τις προβλέψεις των τραπεζών, αυτό που συμβαίνει στην κορυφή επηρεάζει τους μεσαίους και κατώτερους, και αντίστροφα, με τη συσσώρευση κεφαλαίου στην κορυφή να εκτοπίζει κοινωνικές ομάδες σε μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ η κυριαρχία της βραχυχρόνιας μίσθωσης στην αγορά να οδηγεί προς τα πάνω τις τιμές πώλησης και ενοικίασης για όλους.

Όμως, οι μικροί ιδιοκτήτες είναι οι μικροί παίκτες της αγοράς ακινήτων και οι επιπτώσεις της κρίσης ήταν τραγικές κυρίως για αυτούς. Η κατοικία, το πιο πολύτιμο αγαθό κάθε νοικοκυριού, έγινε στόχος των ρυθμιστικών προγραμμάτων, ενώ ο φόρος ακίνητης περιουσίας (ΦΑΠ, ΕΝΦΙΑ) λειτούργησε σαν εργαλείο αύξησης των δημοσίων εσόδων, πιέζοντας ασφυκτικά τους ιδιοκτήτες ακινήτων. Αυτό έφερε ως αποτέλεσμα την αύξηση των οφειλών προς το δημόσιο και το ξεπούλημα ακινήτων σε πολύ χαμηλές τιμές για να διατηρηθούν τα επίπεδα διαβίωσης.

Σύμφωνα με την Ευρωπαική Δράση Coalition for the Right to Housing and to the City, «Η τρέχουσα κρίση δεν ήταν κρίση δημοσίου χρέους, αλλά έγινε».

Τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν μειώσεις μισθών, θέσεων εργασίας, επιδομάτων και συντάξεων, ενώ παράλληλα τα δάνεια του παρελθόντος συνεχίζουν να απαιτούν πληρωμή των δόσεων, η οποία γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Επιπροσθέτως, τα μέτρα λιτότητας διογκώνουν το πρόβλημα της αφερεγγυότητας (η αδυναμία αποπληρωμής ενός δανείου) καθώς πολλά νοικοκυριά έφτασαν στο σημείο να εξαρτάται η επιβίωση τους από το δανεικό χρήμα κι έτσι υπερχρεώθηκαν. Σήμερα η ανεργία στη Ελλάδα παραμένει, με διαφορά, η μεγαλύτερη σε σχέση με τον πληθυσμό της σε όλη την Ευρωζώνη, με την ανεργία στους νέους να ξεπερνά το 40%. Επίσης οι μισθοί στην Ελλάδα είναι από τους χαμηλότερους της Ευρώπης.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, η χρεωκοπία πολλών μικρομεσαίων επιχειρήσεων που είχαν πάρει επαγγελματικά δάνεια με προσημείωση και αδυνατούσαν να τα αποπληρώσουν, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των λεγόμενων «κόκκινων δανείων».

Η κοινωνική ένταξη που βασιζόταν στην ιδιοκατοίκηση ανήκει πια στο παρελθόν. Η υπερχρέωση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων είχε άμεσο αντίκτυπο στην οικονομική σταθερότητα του τραπεζικού κλάδου και αποτέλεσε ιδανικό έναυσμα για να ξεκινήσει η αρπαγή ακινήτων μέσω κατασχέσεων και πλειστηριασμών. Την ίδια στιγμή, η συγκέντρωση ιδιοκτησίας στα χέρια των τραπεζών και η εμφάνιση των επενδυτικών funds και άλλων μη-τραπεζικών χρηματοοικονομικών παραγόντων που αγοράζουν πακέτα κόκκινων δανείων, τα οποία περιλαμβάνουν κατοικίες, ανασχηματίζουν τη χώρα ανεμπόδιστα.

Ο τρόπος με τον οποίο οι ιδιοκτησίες αποκτώνται από τις τράπεζες και κατόπιν πλειστηριάζονται, δείχνει πώς οι χρηματοοικονομικές διαδικασίες, πρακτικές και μετρήσεις, επηρεάζουν κυβερνητικά τμήματα, κρατικές αρχές και δημόσιους θεσμούς ιδιωτικού δικαίου.

Αυτή η χρηματιστικοποίηση του κράτους, όπως το θέτει και ο ερευνητής και καθηγητής ανθρώπινης γεωγραφίας Manuel Aalbers, δείχνει ξεκάθαρα πώς η Ελλάδα αναδομείται από τις αγορές. Μια αναδόμηση που δεν αναφέρεται μόνο στην προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και της κυκλοφορίας κεφαλαίου από το ίδιο το κράτος. Οι νομοθετικές μεταρρυθμίσεις έχουν επίσης διευκολύνει και τους πλειστηριασμούς ιδιωτικής περιουσίας με σκοπό την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και την μείωση των κόκκινων δανείων.

Η μόνη δράση της ελληνικής κυβέρνησης για την προστασία της 1^ης κατοικίας ήρθε το 2009 με την δημιουργία του νόμου Κατσέλη για τα νοικοκυριά, παρότι αποτελεί μέρος του κρατικού παρεμβατισμού στην ελεύθερη αγορά. Το προσωρινό αυτό μέτρο, για να ορίσει τις συνθήκες υπό τις οποίες ένα ακίνητο μπορεί να κατασχεθεί ή να προστατευτεί, συνυπολόγιζε τρεις παράγοντες: το οικογενειακό εισόδημα, το ύψος του χρέους και την αξία της ιδιοκτησίας. Αρχικά, ο νόμος προστάτευε περίπου το 90% των ιδιοκτητών. Όμως δεν κατάφερε να αποφύγει την κατάχρηση της διαδικασίας από τους λεγόμενους στρατηγικούς κακοπληρωτές – εκείνους που εκμεταλλεύονται την προστασία του νομοθετικού πλαισίου ενώ έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν – παρόλο που αυτή η ομάδα δανειοληπτών αποτελεί μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των αιτούντων, σύμφωνα με τραπεζικά στοιχεία. Ως αποτέλεσμα, από το 2014, τα υποτιθέμενα οριζόντια μέτρα προστασίας ανακλήθηκαν και η αναστολή/ανακοπή των κατασχέσεων καταργήθηκε προς διευκόλυνση των πλειστηριασμών και το θεσμό της ηλεκτρονικής πλατφόρμας πλειστηριασμών eauction.gr από τον Συμβολαιογραφικό Σύλλογο Εφετείων.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς αυτή η πλατφόρμα επιταχύνει τη διαδικασία του πλειστηριασμού, θελήσαμε να δούμε με λεπτομέρεια την κάθε ιδιοκτησία που εμφανίστηκε online. Ο μόνος τρόπος για να συλλέξουμε αυτά τα δεδομένα ήταν μέσα από την κάθε μία ιδιοκτησία στο eauction.gr, να καταγράψουμε κάθε σχετική πληροφορία και να τις καταχωρήσουμε σε ένα σύνολο δεδομένων της τάξεως των 45.918 ακινήτων ώστε να μπορέσουμε να τα αναλύσουμε.

Το σύνολο των δεδομένων, που περιλαμβάνει και 22.120 εκθέσεις αναγκαστικής κατάσχεσης περιουσίας για κάθε μοναδικό κωδικό πλειστηριασμού, μας δίνει καθαρή πρόσβαση στις βασικές πληροφορίες του οφειλέτη, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος και του ΑΦΜ, καθώς και του επισπεύδοντα, της τιμής εκκίνησης και της τρέχουσας κατάστασης και ημερομηνίας του πλειστηριασμού. Νέες ιδιοκτησίες προστίθενται στην πλατφόρμα σε καθημερινή βάση. Όλες οι περιπτώσεις μπορούν να βρεθούν και να καταμετρηθούν ώστε οι δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, συνήγοροι, ακτιβιστές και ενεργοί πολίτες να μπορούν να δουν τι συμβαίνει στην πλατφόρμα, ενώ ταυτόχρονα παράγεται νέα γνώση και ενισχύονται οι πληγείσες κοινωνικές ομάδες.

Βρείτε το σύνολο δεδομένων εδώ και τις εκθέσεις αναγκαστικής κατάσχεσης περιουσίας εδώ.

Τα στοιχεία καλύπτουν όλη τη χώρα και η έρευνα καλύπτει το χρονικό εύρος από τις 18 Νοεμβρίου 2017, όποτε και η 1^η ιδιοκτησία εμφανίστηκε στην πλατφόρμα, μέχρι και την 1^η Σεπτεμβρίου 2019. Με αυτά τα δεδομένα, υπάρχει ανά πάσα στιγμή η δυνατότητα απομόνωσης πληροφοριών της κάθε ιδιοκτησίας που αναρτήθηκε στην πλατφόρμα, οποτεδήποτε εντός αυτής της περιόδου. Πού βρίσκονται αυτές οι 45.918 ιδιοκτησίες και πόσο κοστίζουν; Πόσοι πλειστηριασμοί κατάφεραν να ολοκληρωθούν; Αν υποθέσουμε ότι οι κοινωνικο-οικονομικές πιέσεις στοχεύουν συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, με αυτού του είδους τα στοιχεία, θα μπορούμε να αποδείξουμε αν αυτό ισχύει (ή δεν ισχύει). Αλλά πριν προχωρήσουμε παρακάτω, ας δούμε γιατί δημιουργήθηκε η ηλεκτρονική πλατφόρμα εξ αρχής.

Σύμφωνα με την αναφορά του 2019 της Κομισιόν για την Ελλάδα, αρχικά χρησιμοποιήθηκε σαν «εναλλακτική λύση για τους φυσικούς πλειστηριασμούς με την πολύ προβληματική και αμφίβολη διεξαγωγή τους, τους οποίους εν τέλει και αντικατέστησε. Έχει επιτρέψει την επανεκκίνηση των ρευστοποιήσεων παγίων, μετά από μια μακρά περίοδο καταστολής ακολουθούμενη από ένα de facto σαμποτάρισμα των φυσικών πλειστηριασμών από ακτιβιστές σε όλη την Ελλάδα».

Όπως αναφέρει η αρχιτέκτονας και ακτιβίστρια Τόνια Κατερίνη, ο κίνδυνος του να χάσουν τα σπίτια τους οι άνθρωποι πυροδότησε την ανάπτυξη ενός μεγάλου κινήματος ενάντια στους πλειστηριασμούς, σε συνδυασμό με τους επείγοντες στόχους για μείωση της μερίδας των κόκκινων δανείων από τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών. «Εξ αρχής, ο κύριος σκοπός μας ήταν να καταγγείλουμε και να ανατρέψουμε την παγιωμένη νοοτροπία πως όσοι υποφέρουν υπό το βάρος ενός μεγάλου χρέους είναι προσωπικά υπεύθυνοι για την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει και συνεπώς δεν υπάρχει ανάγκη για νομοθεσία περί προστασίας της ιδιωτικής περιουσίας […] Την ίδια στιγμή, επικοινωνήσαμε με όλα τα άλλα κινήματα αντίστασης στην Αθήνα. Αυτά περιλαμβάνουν συλλογικότητες όπως τοπικές ενώσεις και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης που πολλαπλασιάστηκαν μετά την κρίση. Η πρόθεσή μας ήταν να δημιουργήσουμε μια συμμαχία με ευρύ μέτωπο, ικανή να αντιμετωπίσει τις κατασχέσεις πλειστηριασμών».

Τι βρήκαμε στο eauction.gr

Αναμφίβολα, η ηλεκτρονική πλατφόρμα έχει επιταχύνει δραματικά τον ρυθμό των πλειστηριασμών. Ουσιαστικά όμως έχει αποσυνδέσει το ακίνητο από τον τόπο, μετατρέποντας την τοπική και σταθερή φύση των ακινήτων σε κάτι ρευστό και κατά συνέπεια ανταλλάξιμο ως εμπόρευμα στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. «Με τη χρήση της υπηρεσίας διενέργειας ηλεκτρονικών πλειστηριασμών μπορείτε να συμμετέχετε σε ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς από όπου και αν βρίσκεστε χωρίς τη φυσική σας παρουσία, με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή». Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που διαβάζει κανείς όταν μπαίνει στην πλατφόρμα.

Οι υπερχρεωμένοι οφειλέτες μπορεί να είναι είτε φυσικά είτε νομικά πρόσωπα. Ανάμεσα στα φυσικά πρόσωπα που οφείλουν, υπάρχουν και αρκετοί που έχουν πολλαπλά ακίνητα στο όνομα τους. Την 1^η Σεπτεμβρίου, τουλάχιστον 30.134 άτομα είχαν πάνω από μία ιδιοκτησίες σε πλειστηριασμό. Κάποια άτομα κατέχουν μεγάλα χαρτοφυλάκια. Για παράδειγμα, στο όνομα ενός και μοναδικού ανθρώπου υπήρχαν 87 ακίνητα. Γι αυτό υπάρχουν μόνο 22.120 έγγραφα στη βάση δεδομένων μας αντί για 45.918 – που είναι ο ακριβής αριθμός των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών την περίοδο που μελετάμε. Διότι, για τέτοιου είδους ιδιοκτησίες, έχουμε κατεβάσει μόνο το κυρίως έγγραφο, το οποίο περιλαμβάνει λεπτομέρειες για όλη τη λίστα συσχετισμένων πλειστηριασμών.

Όσον αφορά τις τιμές, υπάρχει τεράστια διακύμανση στις τιμές εκκίνησης για κάθε ακίνητο, με τη μέση τιμή να κυμαίνεται στις €52.000. Στην κορυφή της κλίμακας είναι η παραγωγική μονάδα της εταιρείας ηλιακής ενέργειας HelioSphera στην Τρίπολη Αρκαδίας (€37.449.000), καθώς και οι εγκαταστάσεις της IRIS printing company στο Κορωπί Αττικής, μία από τις μεγαλύτερες στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (€35.183.140). Επίσης στην κορυφή είναι ‘το ακριβότερο σπίτι της Αθήνας’, ένας εξαώροφος πολυτελής πύργος, δύο λεπτά από την Πλατεία Συντάγματος (€35.000.000), του οποίου ο ιδιοκτήτης, ο έμπορος όπλων Κωνσταντίνος Δαφέρμος, συνελήφθη το 2015 για μίζες που αφορούσαν σύμβαση με τις Ένοπλες Δυνάμεις για προμήθεια εκτοξευτών αντιαρματικών πυραύλων Kornet. Επίσης περιλαμβάνονται: 6 εκατομμύρια μετοχές της εταιρείας Global Equity Investments SA με έδρα την πόλη Bridel στο Λουξεμβούργο (€33.300.000)· η Ερασίνειος Κλινική στη Βάρη Αττικής, η πρώτη ιδιωτική ογκολογική κλινική στην Ελλάδα και μία από τις μεγαλύτερες επενδύσεις στον τομέα της υγείας σε όλη τη χώρα, η οποία και δεν λειτούργησε ποτέ (€31.942.159,30)· το 35,7% του Attica Department Stores, μερίδιο που ανήκει στην Folli Follie (€29.456.111,88)· και οι κύριες εγκαταστάσεις του Hydra Beach resort, που βρίσκεται απέναντι από την Ύδρα (€27.807.000). Στον αντίποδα του εύρους τιμών βρίσκονται διάφορες αποθήκες για €900, αυτοκίνητα για €300, θέσεις πάρκινγκ, ακόμη και τραπεζάκια του καφέ.

Τι δεν βρήκαμε (και γιατί αυτή η πληροφορία είναι σημαντική)

Καταφέραμε να χαρτογραφήσουμε 26.976 ιδιοκτησίες ανά περιφέρεια. Αυτός ο αριθμός όμως, αντιπροσωπεύει μόνο το 58,7% όλων των ιδιοκτησιών που εξετάζουμε, καθότι σε πλειστηριασμούς με ημερομηνία ανάρτησης πριν από τις 24 Σεπτεμβρίου του 2018 δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες για τον τύπο και την τοποθεσία του ακινήτου. Αυτού του είδους η πληροφορία, δηλαδή η ακριβής διεύθυνση του ακινήτου, υπάρχει μόνο στις δικαστικές αποφάσεις που συνοδεύουν τον κάθε πλειστηριασμό στη βάση δεδομένων μας. Η χαρτογράφηση του κάθε ενός ακινήτου θα μας επέτρεπε να βγάλουμε συμπεράσματα ως προς το ποιες περιοχές υφίστανται εξυγίανση/εξευγενισμό, εξώσεις και εκτοπίσεις. Δείτε πώς το Eviction Lab του Πανεπιστημίου Πρίνστον έχει χρησιμοποιήσει τη χαρτογράφηση για να προωθήσει την αλλαγή.

 Από τη στιγμή που οι πληροφορίες για τον τύπο του ακινήτου και για το συνολικό χρέος του οφειλέτη είναι περιορισμένες, παραμένει το ζήτημα του να υπολογισθεί ο ακριβής αριθμός των πρώτων κατοικιών που πλειστηριάζονται και των μικρότερων οφειλετών. Όταν η κυβέρνηση αναφέρθηκε στην προστασία των μικρών ιδιοκτητών, έθεσε το πλαφόν για σπίτια αξίας μέχρι €300.000. Εάν χιλιάδες οικογένειες κινδυνεύουν με έξωση, μήπως θα μπορούσαμε και πρέπει να κάνουμε κάτι γι αυτό; Δείτε πως οι OpenUp και το δίκτυο τους προσπαθούν να συγκεντρώσουν πληροφορίες μέσα από την ψηφιοποίηση δικαστικών αρχείων, τη συλλογή δεδομένων στα δικαστήρια και το χτένισμα βάσεων δεδομένων online και offline, ώστε να συνθέσουν μια πλήρη εικόνα για τα επίπεδα των εξώσεων στη Νότια Αφρική.

Όσο για τους πλειοδότες, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πραγματικά ποιος αγόρασε τι και σε ποια τιμή. Έτσι λειτουργεί η χρηματιστικοποίηση: επιτρέπει στους πλούσιους να διατηρούν την ανωνυμία τους. Από την άλλη μεριά, η γη – και το σοκ που προκλήθηκε στις ζωές ατόμων και κοινωνιών που την έχασαν – είναι προσωπικό αγαθό και το τρέχον κύμα εκτοπισμού μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ωστόσο, σύμφωνα με την Κομισιόν, «4 στους 5 επιτυχείς πλειστηριασμούς που έλαβαν χώρα από τότε που ενεργοποιήθηκε η πλατφόρμα, οδήγησαν στην αγορά του παγίου από την ίδια την τράπεζα». Οι τράπεζες είναι αποφασισμένες, αν χρειαστεί, να αγοράσουν την πλειονότητα των ιδιοκτησιών που πλειστηριάζονται. Εκτός από τη μείωση του όγκου των κόκκινων δανείων στα ισοζύγια τους, αυτή η στρατηγική θα προστατεύσει και την αγορά ακινήτων από πιθανή κατάρρευση, ενώ παράλληλα θα αναγκάσει και τους στρατηγικούς κακοπληρωτές να αποκαλυφθούν και να ρυθμίσουν τα χρέη τους.

Για άλλη μια φορά, οι τράπεζες θα παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στη χρηματιστικοποίηση της ακίνητης περιουσίας καθώς οι εμπορικά ελκυστικές ιδιοκτησίες στα χαρτοφυλάκια τους θα είναι διαθέσιμες προς πώληση με το που φανεί στον ορίζοντα το παραμικρό δείγμα ανόδου της αγοράς, μετατρέποντας έτσι τη χώρα σε παιδική χαρά για πλούσιους. Αλλά πρέπει να δράσουμε. Αν θέλουμε η κατοικία να αποτελεί δημόσιο αγαθό και όχι επενδυτικό όχημα, χρειαζόμαστε περισσότερο δημοκρατικό έλεγχο, όχι λιγότερο. Πρέπει το πρόβλημα να γίνει πιο ορατό και να υπερασπιστούμε εκείνους που κινδυνεύουν να χάσουν τα σπίτια τους, γνωρίζοντας ότι ο αγώνας ενάντια στην κατάσχεση ιδιωτικής περιουσίας είναι ένας αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο AthensLive στις 26 Σεπτεμβρίου 2019. Μπορείτε να το διαβάσετε στα αγγλικά εδώ.