Το Αφγανιστάν ως «γέφυρα» και ο ρόλος της Κίνας

της Λαμπρινής Θωμά

Τετάρτη και Πέμπτη, στην επαρχία Ανχούι της Κίνας, συναντώνται, για τρίτη φορά, τα γειτονικά κράτη του Αφγανιστάν, Κίνα, Ρωσία και Πακιστάν, με τη συμμετοχή και των ΗΠΑ (Troika+). Με καθεστώς παρατηρητή έχουν προσκληθεί και διπλωματικές αντιπροσωπείες του Ιράν, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν. Έχουν προσκληθεί επίσης, «ως ειδικοί προσκεκλημένοι» Ινδονησία και Κατάρ, «χώρες που έχουν παίξει εποικοδομητικό ρόλο στην ειρήνευση στο Αφγανιστάν», σύμφωνα με την Κίνα που βλέπει το Αφγανιστάν ως «γέφυρα μεταξύ των κρατών της περιοχής». Μια πολύτιμη γέφυρα, που έχει πληρώσει βαρύ τίμημα από όταν ξεκίνησε το Μεγάλο Παιγνίδι (the Great Game), που μέχρι και τον Αύγουστο παρέμενε ολοζωντανο, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ειρήσθω εν παρόδω, μέσω Κατάρ στη συγκεκριμένη σύσκεψη έχει «μάτια» και η Τουρκία.

Η σύνοδος γίνεται σε μια στιγμή ιδιαίτερα κρίσιμη για την κεντροασιατική χώρα, καθώς είναι αντιμέτωπη με το λιμό. Αποτελεί κινεζική πρωτοβουλία: το Πεκίνο, με τις παραδοσιακά καλές του σχέσεις με το Αφγανιστάν, προχωρά με ταχύτατα βήματα στην κάλυψη του κενού που άφησε η αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας επισκέφθηκε μόλις την προηγούμενη εβδομάδα το Αφγανιστάν και είχε συνάντηση με την κυβέρνηση των Ταλεμπάν, πριν μεταβεί στο Πακιστάν και την Ινδία. Και, η εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, ανακοινώνοντας την συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των χωρών που γειτονεύουν με το Αφγανιστάν αναφέρθηκε στο ρόλο της Κίνας ώστε «να επανέλθει η σταθερότητα, η ειρήνη και η ανάπτυξη» στην περιοχή. Γι αυτό ακριβώς και σε ορισμένες συνομιλίες θα συμμετάσχει και ο Αμίρ Χαν Μουτακί, ο υπουργός εξωτερικών των Ταλεμπάν – πρώτη φορά, αν και είναι η τρίτη σύνοδος. 

Η Κίνα συνεχίζει να προβάλλει εαυτήν ως βασική φωνή υπέρ της ειρήνευσης και της ευημερίας και σήμερα το κάνει και με την συμμετοχή των ΗΠΑ. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Σεργκέι Λαυρώφ, θα καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον κινέζο ομόλογό του και αμερικάνους υψηλόβαθμους αξιωματούχους. Η διεθνής εικόνα της Κίνας, που έχει ήδη αναβαθμιστεί, δέχεται μόνο ένα πιθανό πλήγμα εδώ: την απουσία της Ινδίας από το τραπέζι. Ωστόσο, τα κινεζικά μέσα αφήνουν να εννοηθεί ότι υπήρξε πρόσκληση, ωστόσο, κατά την επίσκεψη Γι στο Νέο Δελχί την περασμένη εβδομάδα και ότι οι θέσεις της Ινδίας στο αφγανικό έχουν ήδη μεταφερθεί στον Γι και θα ληφθούν υπόψιν. Η Ινδία είχε στηρίξει τη Βόρειο Συμμαχία στο Αφγανιστάν και είναι εχθρική προς τους Ταλεμπάν. Η άρνησή της να μετέχει ήταν δεδομένη, όμως λόγω των επενδύσεων που είχε κάνει, με την προηγούμενη κυβέρνηση, είναι πολύ πιθανό να διεκδικήσει ρόλο στην ανοικοδόμηση της χώρας αργότερα, και μόνον αν υπάρχει εξισορρόπηση στις σχέσεις με άλλες γειτονικές χώρες.

Τα βασικότερα ζητήματα που πρέπει να λυθούν είναι η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, στην οποία βουλιάζει το Αφγανιστάν, και η επιστροφή του αφγανικού πλούτου που λήστεψαν οι ΗΠΑ, επί Μπάιντεν, για την «αποζημίωση των θυμάτων της 11ης Σεπτεμβρίου», στερώντας τη χώρα από βασικούς πόρους για τυην αποφυγή του λιμού. Η Κίνα την συνδέει και με τις πολιτικές αλλαγές στο Αφγανιστάν, ωστόσο την τοποθετεί ως την πρώτη και άμεση ανάγκη. Οι πολιτικές αλλαγές έχουν να κάνουν, όπως το θέτει η Κίνα, «με τα δικαιώματα των γυναικών και την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας»  – στην Κίνα υπάρχουν φόβοι ότι οι Ταλεμπάν θα βοηθήσουν τα πιο ακραία στοιχεία των (μουσουλμάνων) Ουιγούρων, δημιουργώντας πρόβλημα στο Πεκίνο. Από αυτά φαίνεται να περνά και η αναγνώριση ως νόμιμης της σημερινής ντε φάκτο κυβέρνησης του Αφγανιστάν από την Κίνα, και, κατόπιν, άλλες χώρες. 

Το βασικό πρόβλημα των Ταλεμπάν ως τώρα ήταν πως καμμία χώρα δεν ήθελε, υπό τις παρούσες συνθήκες, να είναι η πρώτη που θα τους αναγνωρίσει. H Κίνα παραμένει, εξ αρχής, η βασική υποψήφια, και οι αμερικάνοι αναλυτές θεωρούν πως, μετά την πρόσφατη την επίσκεψη Γι στο Αφγανιστάν, είναι «πολύ πιο κοντά» σε αυτή την αναγνώριση, κρίσιμη γι’ αυτήν λόγω και του νέου δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative, BRI). Είναι χαρακτηριστικό πως, στις δηλώσεις τους, οι μεν Ταλεμπάν είπαν πως «η Κίνα είναι η μόνη χώρα που ποτέ δεν έχει βλάψει το Αφγανιστάν», και ο Μουτακί χαρακτήρισε την επίσκεψη Γι «την πιο σημαντική υψηλόβαθμη αποστολή που έχει δεχθεί το Αφγανιστάν», ενώ ο Γι ανέφερε πως «η Κίνα σέβεται τις αποφάσεις που λαμβάνει ο αφγανικός λαός, σέβεται την πίστη και τα έθιμά του και ποτέ δεν θα ανακατευτεί σε εσωτερικά του θέματα». Αν και μάλλον ..ανακατεύτηκε: η απόφαση των Ταλεμπάν να επιτρέψουν το άνοιγμα των γυμνασίων θηλέων και κατόπιν η αναγγελία ότι το μέτρο ..καθυστερεί γιατί υποτίθεται ότι περιμένουν να καθοριστεί η στολή για τις μαθήτριες, είναι πολύ πιθανό να έχει να κάνει με την στάση της Κίνας. Η αναγνώριση ή μη της κυβέρνησης πιθανώς να συνδέεται και με την πρόσβαση των κοριτσιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Πάντως, με δεδομένο ότι δε διαφαίνεται εσωτερική αντίσταση στην κυβέρνηση των Ταλεμπάν, που, παρά την τεράστια ανθρωπιστική κρίση, έχει σταθεροποιηθεί, η ανοικοδόμηση, οι επενδύσεις και η δυνατότητα αυτό να συμβεί, μεν τις νέες διεθνείς εξελίξεις, απεμπολίζοντας το δολάριο (κάτι που οι Ταλεμπάν λογικά θα δουν με πολύ καλό μάτι) είναι μεγάλες προκλήσεις για τις ισχυρές οικονομίες της περιοχής και τους δύο μεγάλους συνεργάτες, Κίνα και Ρωσία. 

Η Κίνα, ειδικά στην κεντρική Ασία, φαίνεται να καλύπτει αποτελεσματικά το κενό που άφησε η αποχώρηση των ΗΠΑ, χωρίς όπλα, με τη χρήση της παλιάς, καλής (και οικονομικής) διπλωματίας. Ειδικά στην Αφγανική κρίση, μια ανθρωπιστική κρίση με πολύ ανησυχητικά χαρακτηριστικά, έχει αποδειχθεί όχι μόνο ο σημαντικότερος παίκτης αλλά και παίκτης που εμπιστεύονται ακόμη και εχθρικές προς το Πεκίνο χώρες. 

H ανθρωπιστική κρίση στο Αφγανιστάν είναι, αυτή τη στιγμή, η σοβαρότερη στον πλανήτη, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Ο Οργανισμός έχει ανακοινώσει πως το 97% των κατοίκων βρίσκεται σήμερα στο όριο ή κάτω από το όριο της φτώχειας. Μέχρι τον Αύγουστο περίπου τα τρία τέταρτα των ανθρωπιστικών αναγκών της χώρας καλύπτονταν από την διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια. Με την αποχώρηση των ΗΠΑ και την έλευση των Ταλεμπάν στην Καμπούλ, και μετά την καταλήστευση των αφγανικών αποθεματικών από την κυβέρνηση Μπάιντεν, η ανθρωπιστική κρίση έχει βαθύνει και περίπου εννέα εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται και κινδυνεύουν να χάσουν τη ζωή τους από την έλλειψη τροφής. Με την επισιτιστική κρίση να επικρέμεται πάνω από όλο τον πλανήτη, η κατάσταση στο Αφγανιστάν μόνο να χειροτερέψει μπορεί, αν δεν υπάρξει άμεση παρέμβαση. Εδώ ακριβώς η Κίνα ανέλαβε τον πρώτο ρόλο, λογικά έχοντας εξασφαλίσει τα ανταλλάγματα που θα ενισχύσουν το BRI. Και, δίνοντας ως αντάλλαγμα την αναγνώριση της κυβέρνησης των Ταλεμπάν. Πιθανώς μαζί με τη Ρωσία: τις ίδιες μέρες που ο Γι επισκεπτόταν την Καμπούλ, και παρά την κατάσταση στην Ουκρανία, η αφγανική πρωτεύουσα δέχθηκε την επίσκεψη και υψηλόβαθμης ρωσικής διπλωματικής αποστολής, με επικεφαλής τον προεδρικό απεσταλμένο για το Αφγανιστάν, Ζαμίρ Καμπούλωφ. Τα περισσότερα μέλη της αποστολής ήταν ειδικευμένοι στην οικονομία διπλωμάτες και κυβερνητικοί αξιωματούχοι. 

Αν η διήμερη σύνοδος στο Ανχούι φέρει την αναγνώριση της κυβέρνησης των Ταλεμπάν από την Κίνα, κάτι μάλλον αναμενόμενο, η Ρωσία θα ακολουθήσει, και πιθανότατα και άλλες χώρες της περιοχής. Το «Μεγάλο Παιγνίδι» είναι η πρώτη φορά που φαίνεται ότι μπορεί να τελειώσει μια για πάντα.