Το άλυτο πρόβλημα της εξόρυξης στις Σκουριές

του Θάνου Καμήλαλη

Η τελευταία απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος προσπαθεί να δώσει οριστική λύση σε ένα ζήτημα που παραμένει ανοιχτό: το εάν η «Eλληνικός Χρυσός» μπορεί να πραγματοποιήσει την μεταλλουργία στη Χαλκιδική με τον τρόπο που η ίδια έχει δεσμευτεί και τους όρους προστασίας του περιβάλλοντος που έχουν συμφωνηθεί με το ελληνικό κράτος. Μοιάζει «σχεδόν βέβαιο» ότι η εταιρεία θα προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας με στόχο να παρακάμψει την απόφαση, ωστόσο εκφράζεται η άποψη ότι θα πρέπει, κάποια στιγμή, η εταιρεία να απαντήσει στο ερώτημα.

To έργο προχωράει, το ερώτημα παραμένει

Η μέθοδος του flash smelting για την μεταλλουργία στη Χαλκιδική προκρίνεται από την Eldorado Gold εδώ και μία δεκαετία. Στην Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΠΠΕ) του 2006, η Eldorado θεωρεί την ακαριαία τήξη ως εφαρμοστέα μέθοδο. Η μελέτη υποβλήθηκε το 2006 στο ΥΠΕΧΩΔΕ και χρειάστηκαν να περάσουν τρισήμιση χρόνια για να εγκριθεί τελικά από την κυβέρνηση της ΝΔ (λίγο πριν από τις εκλογές του 2009).

Όσο η Eldorado υποχρεούταν να γίνεται πιο συγκεκριμένη προκειμένου να λαμβάνει τις αδειοδοτήσεις για τη συνέχιση του έργου, το flash smelting προωθήθηκε ως η μοναδική μέθοδος που θα εφαρμοστεί για τη μεταλλουργία στη Χαλκιδική. Στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε) του 2010, η εταιρεία υποστηρίζει ότι «η εφαρμοσιμότητα της μεθόδου της ακαριαίας τήξης αποδείχθηκε με την εκτέλεση μεγάλης κλίμακας πιλοτικών δοκιμών σε αντιπροσωπευτικά δείγματα» στο Pori της Φινλανδίας. Η σημαντικότερη όμως απόφαση για το έργο είναι η Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) το 2011, που αποτελεί την αφετηρία του «Επενδυτικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Εταιρείας». Η ΑΕΠΟ αναφέρει συγκεκριμένα:

Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοποίηση των παραγόμενων πυριτών Ολυμπιάδας και χαλκού-χρυσού Σκουριών στην τροφοδοσία του νέου εργοστασίου μεταλλουργίας είναι η εφαρμογή της Πυρομεταλλουργικής Μεθόδου Ακαριαίας Τήξης (flash smelting)

Από την έγκριση της ΑΕΠΟ το 2011 μέχρι σήμερα, η «Ελληνικός Χρυσός» προχωράει κανονικά το έργο της εξόρυξης χρυσού στις Σκουριές, παρά τις μαζικές αντιδράσεις εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, που βλέπουν ήδη τις σημαντικές συνέπειες στο περιβάλλον της Χαλκιδικής αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Σταδιακά, η εταιρεία λαμβάνει όλες τις προβλεπόμενες άδειες για τα συμπληρωματικά έργα που απαιτούνται (π.χ. εγκρίσεις από την πολεοδομία για την ανέγερση των εργοστασίων της). Για να το πετύχει αυτό, χρειάστηκε κατά καιρούς να «παρακάμψει» διάφορα εμπόδια που παρουσιάστηκαν, όπως για παράδειγμα το θέμα της διαδικασίας της άδειας δόμησης του εργοστασίου εμπλουτισμού στιε Σκουριές, το οποίο θεωρήθηκε αυθαίρετο αλλά νομιμοποιήθηκε με «φωτογραφική» τροπολογία της κυβέρνησης Σαμαρά το 2014.

Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τις κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, παρατηρείται ένα συνεχόμενο «πήγαινε-έλα» μεταξύ των αιτημάτων της «Ελληνικός Χρυσός», των πολιτικών αποφάσεων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και των δικαστικών αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας. Από τις αρχές του 2015 οι υπουργοί Περιβάλλοντος (Π.Λαφαζάνης και Π.Σκουρλέτης) έχουν απορρίψει ή ανακαλέσει τεχνικές μελέτες της «Ελληνικός Χρυσός» που αφορούν έργα στις Σκουριές και την Ολυμπιάδα Χαλκιδικής. Η «Ελληνικός Χρυσός έχει απαντήσει προσφεύγοντας στο ΣτΕ, το οποίο δύο φορές έχει ακυρώσει τις σχετικές υπουργικές αποφάσεις. Η πρώτη ήταν τον Αύγουστο του 2015, όταν ακυρώθηκε η απόφαση Λαφαζάνη για την επιστροφή της μελέτης μεταλλουργίας. Η δεύτερη τον Ιανουάριο του 2016, όταν ακυρώθηκε η απόφαση Σκουρλέτη, με την οποία ακυρώθηκαν οι εγκρίσεις τεχνικών μελετών Σκουριών και Ολυμπιάδας και διεκόπηκαν οι μεταλλευτικές δραστηριότητες στη Χαλκιδική. Μολονότι όμως, κάθε απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας χαρακτηρίζεται από την εταιρεία και μερίδα των ΜΜΕ ως «δικαίωση» και «πράσινο φως» στην εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική, κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το ζήτημα του flash smelting παραμένει ανοικτό.

Όσο η κατάσταση αυτή συνεχίζεται, παρατηρείται το εξής παράδοξο: Η «Ελληνικός Χρυσός» λαμβάνει (με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο) όλες τις απαιτούμενες «περιφερειακές» άδειες για να λειτουργεί κανονικά τα μεταλλεία της στη Χαλκιδική και να υλοποιεί τα επιμέρους έργα, ενώ δηλώνει κατά καιρούς ότι «το έργο προχωράει κανονικά» και προγραμματίζει να ξεκινήσει η παραγωγή χρυσού μέσα στο 2017. Ωστόσο δεν έχει αποδείξει ποτέ μέχρι σήμερα ότι η μέθοδος του flash smelting λειτουργεί και τηρεί τους περιβαλλοντικούς όρους στους οποίους βασίζεται η «επένδυση». Το ίδιο το ΣτΕ, που αναδεικνύεται σε βασικό «σύμμαχο» της εταιρείας στις διαμάχες της με το κράτος, έχει αποφασίσει από το 2013 ότι: 

Όπως προκύπτει από το σύνολο της Μ.Π.Ε, η μέθοδος μεταλλουργίας είναι βασική συνιστώσα του επενδυτικού σχεδίου και επηρεάζει τον συνολικό σχεδιασμό […]. Ως εκ τούτου, η τυχόν εφαρμογή άλλης μεθόδου ή η ουσιώδης, ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τροποποίηση της, σε οποιοδήποτε στάδιο και αν ανακύψει η ανάγκη αυτή,θα πρέπει να στηρίζεται σε νέα έγκριση περιβαλλοντικών όρων.

Επομένως και οι σχετικές εγκρίσεις του έργου από το 2010 και το 2011, αλλά και η σχετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, θέτουν δύο δρόμους που μπορεί να ακολουθήσει η «Ελληνικός Χρυσός» στη Χαλκιδική: είτε να αποδείξει (επιτέλους) ότι η μέθοδος της ακαριαίας τήξης μπορεί να εφαρμοστεί στις Σκουριές με τήρηση των περιβαλλοντικών όρων είτε η συζήτηση για ολόκληρο το έργο να ξεκινήσει από την αρχή…

Η τελευταία απόφαση Σκουρλέτη και το αρσενικό

Τον περασμένο Ιούλιο δημοσιεύτηκε στη Διαύγεια η απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Π.Σκουρλέτη, με την οποία επιστρέφεται στην «Ελληνικός Χρυσός» η αίτηση «Τεχνικής Μελέτης της Μεταλλουργικής Μονάδας Χαλκού, Χρυσού και Θειικού Οξέος Μαντέμ Λάκκου». Η αποδοχή της συγκεκριμένης μελέτης είναι βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για την οριστική έγκριση του Επενδυτικού Σχεδίου, αφού περιέχει και τις αποδείξεις που πρέπει να καταθέσει η εταιρεία για την εφαρμοσιμότητα του flash smelting.

H απόρριψη της αίτησης δεν ήταν οριστική, αντίθετα δόθηκε δίμηνη προθεσμία στην «Ελληνικός Χρυσός» να καταθέσει «αίτηση θεραπείας», δηλαδή να διορθώσει τη μελέτη και να συμμορφωθεί με τους όρους του επενδυτικού σχεδίου. Ακριβώς με τη λήξη της προθεσμίας, στις 9 Σεπτεμβρίου, η εταιρεία κατέθεσε την αίτηση θεραπείας. Μόνο που αντί να συμμορφώνεται με την πρώτη απόφαση του ΥΠΕΚΑ, η «Eλληνικός Χρυσός» απλώς την αμφισβήτησε, κάτι που οδήγησε νομοτελειακά στην απόρριψη και της αίτησης θεραπείας, την Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου. Συγκεκριμένα, η εταιρεία ουσιαστικά υποστήριξε ότι η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου είναι αναρμόδια για να κρίνει τις τεχνικές μελέτες, αλλά είναι υποχρεωμένη απλά να τις επικυρώνει.

Το σημαντικότερο στοιχείο της απόφασης Σκουρλέτη είναι ότι με τον τρόπο που σκοπεύει η εταιρεία να κάνει flash smelting θα παραβιάσει τους κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας, αφού θα παράγει πολύ μεγάλες ποσότητες τοξικού αρσενικού. Οι ποσότητες αρσενικού που θα διαρρεύσουν στην ατμόσφαιρα δε συναντώνται πουθενά στον κόσμο. Συγκεκριμένα η απόφαση αναφέρει ότι:

«Πτητικοποιούνται από το flash smelting πάνω από 20.000 τόνοι του στοιχείου αρσενικού σε ετήσια βάση. Οι 20.000 τόνοι/έτος θα πρέπει να αφαιρεθούν από την τελική εκπομπή στην ατμόσφαιρα, προκειμένου αυτή να μειωθεί στο περιβαλλοντικό όριο των 20 kg/έτος. Τέτοια ποσοστά απόδοσης βιομηχανικών συστημάτων διαχείρισης αρσενικού δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο.»

Το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων κρίνει τις τελευταίες αποφάσεις του Υπουργείου ως εξής: «Η απόφαση αυτή, μαζί με την προηγούμενη του Ιουλίου, είναι τα αρτιότερα και πλέον τεκμηριωμένα κείμενα που έχουν εκδοθεί από το ΥΠΕΚΑ ή ΥΠΕΝ για τον πλέον θεμελιώδη όρο της σύμβασης μεταβίβασης των Μεταλλείων Κασσάνδρας από το Ελληνικό Δημόσιο στην Ελληνικός Χρυσός: την κατασκευή και λειτουργία μεταλλουργίας παραγωγής καθαρού χρυσού». 

Πολιτική βούληση, νομική κρίση και CETA

Η συνέχεια της διαμάχης μεταξύ της εταιρείας και του Υπουργείου Περιβάλλοντος παραμένει θεωρητικά άγνωστη. Σε επικοινωνία με το TPP και οι δύο πλευρές αρνήθηκαν να κάνουν κάποιο σχόλιο για την τελευταία απόφαση Σκουρλέτη. Πηγές του TPP αναφέρουν ότι η απόφαση έγινε δεκτή με «συγκρατημένη αισιοδοξία» από όσους εκφράζουν σοβαρές αντιρρήσεις για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την μεταλλουργία και το κέρδος που θα έχει το ελληνικό Δημόσιο από αυτήν.

Φαίνεται ότι η διαμάχη θα διεξαχθεί σε δύο επίπεδα, πολιτικό και νομικό. Στο πρώτο επίπεδο, η σοβαρή πιθανότητα ανασχηματισμού και αλλαγής του Υπουργού Περιβάλλοντος θέτουν το ερώτημα του εάν την επόμενη μέρα, θα υπάρξει η πολιτική βούληση να τηρηθεί η νομιμότητα σχετικά με τις υποχρεώσεις της εταιρείας για το έργο. «Το αν θα συνεχίσει το Υπουργείο να εμμένει σε αυτήν τη στάση του είναι ζήτημα πολιτικής απόφασης» σχολίαζαν κυβερνητικές πηγές στο TPP.

Στο δεύτερο επίπεδο, οι ίδιες πηγές θεωρούν «σχεδόν βέβαιο» ότι η «Ελληνικός Χρυσός» θα προσφύγει εκ νέου στο ΣτΕ. Ωστόσο, όπως υποστηρίζουν, «Η απόφαση Σκουρλέτη είναι σύμφωνη με τις προηγούμενες κρίσεις του ΣτΕ και το Συμβούλιο θα αποφανθεί ότι είναι αναρμόδιο να αποφασίσει, αφήνοντας την τελική κρίση στην τεχνική διοίκηση». Προσθέτουν επίσης ότι, «Θα πρέπει να δοθεί κάποια στιγμή μια οριστική λύση» για ένα ζήτημα που αποτελεί τον πυρήνα της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική.

Εκτός όμως των εγχώριων εξελίξεων, σημαντικό ρόλο στην υλοποίηση ή όχι της μεταλλουργίας στη Χαλκιδική είναι πιθανό να παίξει και η διατλναντική εμπορική συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Καναδά (CETA). Στο αρχικό της κείμενο, η CETA προέβλεπε τη δημιουργία ιδιωτικών δικαστηρίων, στα οποία θα μπορούσαν να προσφεύγουν οι καναδικές εταιρείες (όπως η Eldorado) για να επιλύουν τις διαφωνίες τους με τις πολιτικές των κρατών-μελών. Μετά όμως από τις έντονες αντιρρήσεις της Βαλλονίας πάνω σε αυτόν τον όρο της CETA, τα ιδιωτικά δικαστήρια δε θα αποτελούν μέρος της «προσωρινής εφαρμογής» της συμφωνίας. Αντίθετα, θα εξεταστούν ξεχωριστά από το Ευρωκοινοβούλιο και τα κοινοβούλια των κρατών-μελών της Ε.Ε., σε επόμενο στάδιο.

H έγκριση ή όχι αυτών των δικαστηρίων (αλλά και η έλλειψη πολιτικής βούλησης) μοιάζουν να είναι πλεόν οι μόνες λύσεις για να αποφύγει η Eldorado το αδιέξοδο, οι μόνες παρακάμψεις των δεσμεύσεων που φαίνεται ότι αδυνατεί να τηρήσει.