Με αφορμή μία προσφυγή ακριβιστριών της Σκωτίας στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου για τη ποσόστωση των γυναικών σε διοικητικά συμβούλια και κατά πόσο αυτή συμπεριλαμβάνει τις τρανς γυναίκες, οι δικαστικοί λειτουργοί αποφάσισαν ομόφωνα στις 16 Απριλίου πως οι τρανς γυναίκες δεν εντάσσονται στον νομικό ορισμό «γυναίκα» του εθνικού νόμου περί ισότητας του 2010 (Equality Act 2010), που αφορά ένα σύνολο σημαντικών άρθρων για την αντιμετώπιση των διακρίσεων κατά ευάλωτων ομάδων. Από τη μία, LOATQ+ και φεμινιστικές συλλογικότητες κλείνουν τους δρόμους του Λονδίνου βροντοφωνάζοντας ότι «οι τρανς γυναίκες είναι γυναίκες» και, από την άλλη, ακτιβίστριες με τρανφοβικά επιχειρήματα χαιρετίζουν την απόφαση που, όπως διαφαίνεται, θα οδηγήσει σε μία σειρά αποκλεισμών για τα τρανς άτομα.
Το ανώτατο δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου αποφάνθηκε ομόφωνα στις 16 Απριλίου ότι ο νομικός ορισμός της «γυναίκας» στη νομοθεσία περί ισότητας αποκλείει τις τρανς γυναίκες, σε ένα κλίμα όξυνσης της τρανφοβίας στον δημόσιο διάλογο. Συγκεκριμένα, η υπόθεση εστίαζε στο κατά πόσον οι τρανς γυναίκες με πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου (Gender Recognition Certificate) προστατεύονται από τις διακρίσεις ως γυναίκες σύμφωνα με τον εθνικό νόμο περί ισότητας του 2010 (Equality Act 2010).
Πώς προέκυψε η απόφαση
Ο νόμος περί ισότητας του 2010 είναι νόμος του Κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου που ψηφίστηκε κατά τη διάρκεια της προεδρίας James Gordon Brown με κύριο σκοπό την επικαιροποίηση και τη συμπλήρωση μιας σειράς προηγούμενων νόμων και κανονισμών στη βάση του νόμου κατά των διακρίσεων σε Αγγλία, Σκωτία και Ουαλία. Πρόκειται, συνοπτικά, για τον νόμο περί ίσης αμοιβής του 1970, τον νόμο περί διακρίσεων λόγω φύλου του 1975, τον νόμο περί φυλετικών σχέσεων του 1976, τον νόμο περί διακρίσεων λόγω αναπηρίας του 1995 και τρεις σημαντικές νομοθετικές πράξεις που προστατεύουν από τις διακρίσεις στην απασχόληση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ηλικίας και θρησκείας ή πεποιθήσεων.
Ο συγκεκριμένος νόμος λειτουργεί προστατευτικά για τα άτομα από διακρίσεις, παρενοχλήσεις στην εργασία και ως χρήστες ιδιωτικών και δημόσιων υπηρεσιών, με βάση τα εξής προστατευόμενα χαρακτηριστικά: ηλικία, αναπηρία, φύλο, σεξουαλικός προσανατολισμός, γάμος και σύμφωνο συμβίωσης, αλλαγή φύλου, εγκυμοσύνη και μητρότητα, φυλή και θρησκεία ή πεποιθήσεις.
Σημαντικό στοιχείο για την κατανόηση της απόφασης αποτελεί το πλαίσιο αναγνώρισης των τρανς ατόμων από το κράτος. Όπως αναγράφεται στο αναλυτικό κείμενο: «Σύμφωνα με τον νόμο περί ισότητας του 2010, το “φύλο” νοείται ως δυαδικό, είναι άνδρας ή γυναίκα. Για τους σκοπούς του νόμου, “νομικό φύλο” ενός ατόμου είναι το βιολογικό του φύλο, όπως αυτό καταγράφεται στο πιστοποιητικό της γέννησης του. Ένα τρανς άτομο μπορεί να αλλάξει το νόμιμο φύλο του λαμβάνοντας πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου (GRV). Ένα τρανς άτομο που δεν έχει πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου διατηρεί το φύλο του που καταγράφεται στο πιστοποιητικό γέννησής του για τους σκοπούς του νόμου».
Το ζήτημα, λοιπόν, προέκυψε όταν μια ομάδα ακτιβιστριών στη Σκωτία, For Women Scotland (FWS),άσκησε προσφυγή το 2018, υποστηρίζοντας ότι τα δικαιώματα αυτά (στο νόμο περί ισότητας του 2010) θα πρέπει να προστατεύουν μόνο όσες χαρακτηρίζονται ως γυναίκες κατά τη γέννηση. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Σκωτίας είχε δηλώσει ότι μια τρανς γυναίκα με GRC είναι νομικά γυναίκα και επομένως θα πρέπει να της παρέχονται οι ίδιες νομικές προστασίες.
Η υπόθεση ξεκίνησε από μια διαμάχη μεταξύ ακτιβιστικών οργανώσεων σχετικά με τους νόμους της Σκωτίας που αποσκοπούν στην αύξηση του αριθμού των γυναικών που συμμετέχουν σε διοικητικά συμβούλια. Πρόκειται για νόμο του 2018 που ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο της Σκωτίας και ορίζει ότι πρέπει να υπάρχει 50% γυναικεία εκπροσώπηση στα διοικητικά συμβούλια των δημόσιων φορέων της Σκωτίας και οι διαφυλικές γυναίκες έπρεπε να συμπεριληφθούν στην επίτευξη της ποσόστωσης. Παρότι το θέμα ξεκίνησε από κάτι τόσο συγκεκριμένο, όπως γίνεται συνήθως, το αποτέλεσμα της 16ης Απριλίου διαμορφώνει την ολοένα και πολωτική – συχνά τραυματική για τα άτομα της LGBTQ+ κοινότητας – συζήτηση για τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σχετικά με το ζήτημα της ποσόστωσης, το Ανώτατο Δικαστήριο εξηγεί καταληκτικά στο αναλυτικό του κείμενο ότι «ενδέχεται να υπάρχουν και δημόσια συμβούλια στα οποία είναι επίσης σημαντικό για τα τρανς άτομα και των δύο φύλων να εκπροσωπούνται, ώστε να διασφαλίζεται η οπτική τους στις συζητήσεις του διοικητικού συμβουλίου και στη διακυβέρνηση του οργανισμού. Τίποτα στην παρούσα απόφαση δεν έχει σκοπό να αποθαρρύνει το διορισμό τρανς ατόμων σε δημόσια διοικητικά συμβούλια ή να υποβαθμίσει τη σημασία της αντιμετώπισης της υποεκπροσώπησής τους στα εν λόγω διοικητικά συμβούλια. Το ζήτημα εδώ είναι μόνο κατά πόσον ο διορισμός μιας τρανς γυναίκας που έχει GRC λογίζεται ως ο διορισμός μιας γυναίκας και άρα προσμετράται για την επίτευξη του στόχου που τίθεται στο πλαίσιο της διάστασης του φύλου εκπροσώπησης, δηλαδή το 50% των μη εκτελεστικών μελών του διοικητικού συμβουλίου να είναι γυναίκες. Κατά την κρίση μας, όχι».
Οι αποκλεισμοί
Επομένως, αν σκεφτούμε ότι μία τέτοια απόφαση θα μπορούσε να καταλήξει σε πρόβλεψη για την περεταίρω εκπροσώπηση των τρανς γυναικών στα διοικητικά συμβούλια, ουσιαστικά αναδεικνύοντας ότι φέρουν μία διαφορετική εμπειρία καταπίεσης και οπτικής στον τομέα των διακρίσεων, ίσως να μιλούσαμε για μία διαφορετική εξέλιξη που θα άνοιγε μία συζήτηση περί ποσόστωσης. Βέβαια, ο ορισμός της έννοιας «γυναίκα» ως του δοθέντος φύλου κατά την γέννηση φαίνεται, βάσει, των άκρως συντηρητικών και ακροδεξιών δηλώσεων που ακολούθησαν, να αφορά όλα τα άρθρα που σχετίζονται με τις έμφυλες διακρίσεις και άρα δικαιολογημένα εκφράζονται ανησυχίες και φόβοι για τα κατεκτημένα δικαιώματα των τρανς γυναικών.
Οι πέντε δικαστές, αποφάνθηκαν υπέρ της οργάνωσης For Women Scotland (FWS) – η οποία πρότεινε και ότι η μη σύνδεση του νομικού ορισμού του φύλου με το βιολογικό φύλο θα είχε επιπτώσεις στις καθορισμένες υπηρεσίες ενός φύλου, συμπεριλαμβανομένων των αποδυτηρίων, των ξενώνων και των κοινόχρηστων καταλυμάτων, δηλαδή μία άκρως τρανσφοβική θέση. Αν και η απόφαση
«Οι όροι γυναίκα και φύλο στο νόμο περί ισότητας του 2010 αναφέρονται σε μια βιολογική γυναίκα και ένα βιολογικό φύλο», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Λόρδος Patrick Hodge στο δικαστήριο του Λονδίνου, προσθέτοντας πως «οι διατάξεις που αφορούν τις διακρίσεις λόγω φύλου μπορούν να ερμηνευθούν μόνο ως αναφερόμενες στο βιολογικό φύλο», πρόσθεσε.
«Η ερμηνεία του “φύλου” ως πιστοποιημένου φύλου θα διέσχιζε τους ορισμούς του “άνδρα” και της “γυναίκας” και, συνεπώς, το προστατευόμενο χαρακτηριστικό του φύλου με ασυνάρτητο τρόπο», αναφέρεται σε περίληψη της απόφασης, η οποία πρόσθεσε ότι οι διαφυλικές γυναίκες μπορούν να αποκλείονται από εγκαταστάσεις του ίδιου φύλου, όπως τα αποδυτήρια, δήλωση άκρως επικίνδυνη και τραυματική για τα ευάλωτα άτομα. Δηλαδή, η απόφαση του Δικαστηρίου δεν αποκλείει άμεσα τις τρανς γυναίκες από τις «γυναικείες τουαλέτες» αλλά δημιουργεί ένα κλίμα προς αυτή την κατεύθυνση, που ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται από δηλώσεις αξιωματούχων.
Σύμφωνα με το Guardian, υπουργός της βρετανικής κυβέρνησης δήλωσε ότι τα τρανς άτομα απαγορεύεται πλέον να χρησιμοποιούν τουαλέτες του φύλου με το οποίο ταυτίζονται, εν μέσω μίας ανησυχητικής κινδυνολογίας και ακροδεξιάς ρητορικής για τις «απίστευτα επικίνδυνες» συνέπειες μιας τέτοιας γενικής απαγόρευσης.
Σε μια «προσωρινή ενημέρωση» σχετικά με το πώς πρέπει να ερμηνεύεται η απόφαση, η Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ανεξάρτητο θεσμικό όργανο με έδρα τη Βρετανία που δρα σε Αγγλία, Σκωτία και Ουαλία, δήλωσε την Παρασκευή ότι σε χώρους εργασίας και υπηρεσίες ανοιχτές στο κοινό, όπως νοσοκομεία ή καφετέριες, «οι τρανς γυναίκες (βιολογικοί άνδρες) δεν πρέπει να επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τις γυναικείες εγκαταστάσεις και οι τρανς άνδρες (βιολογικές γυναίκες) δεν πρέπει να επιτρέπεται να χρησιμοποιούν τις ανδρικές εγκαταστάσεις».
Ερωτηθείς αν η τελευταία ενημέρωση σημαίνει ότι τα τρανσέξουαλ άτομα θα απαγορεύεται να χρησιμοποιούν τις τουαλέτες του φύλου ως το οποίο ταυτοποιούνται, ο υπουργός του Υπουργικού Συμβουλίου Pat McFadden ανέφερε στην εκπομπή Sunday with Laura Kuenssberg του BBC πως «δεν πρόκειται να υπάρξει αστυνομία τουαλέτας. Αλλά αυτή είναι η λογική συνέπεια της δικαστικής απόφασης και της καθοδήγησης του EHRC».
Η υπουργός Ισότητας, Μπρίτζετ Φίλιπσον, ισχυρίστηκε, επίσης, ότι οι τρανς γυναίκες πρέπει να χρησιμοποιούν ανδρικές τουαλέτες, προσθέτοντας ότι «οι υπηρεσίες πρέπει να παρέχονται με βάση το βιολογικό φύλο».
Η ενημέρωση της Επιτροπής ανέφερε ότι εάν ένα τρανς άτομο χρησιμοποιούσε μια εγκατάσταση που ευθυγραμμίζεται με το φύλο που έχει επιλέξει, «αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πλέον εγκαταστάσεις ενός φύλου και πρέπει να είναι ανοιχτές σε όλους τους χρήστες του αντίθετου φύλου».
Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (EHRC): «Χαιρετίζουμε τη σαφήνεια που επιφέρει αυτή η απόφαση»
Από την πλευρά της, η Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τάχθηκε υπέρ της απόφασης αποκλεισμού, κάνοντας λόγο για προηγούμενες «ασυνέπειες που έθιγαν την ορθή λειτουργία του νόμου». Μάλιστα, η Επιτροπή πραγματοποίησε και εισήγηση στο Δικαστήριο, στη λογική που τελικά ακολουθήθηκε από τους δικαστικούς λειτουργους.
Ειδικότερα, όπως υποστήριξε σε ανακοίνωσή της η Επιτροπή, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστήριο πως το πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου δεν αλλάζει το νόμιμο φύλο ενός ατόμου για τους σκοπούς του νόμου περί ισότητας του 2010, «έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ερμηνεία των νόμων περί ισότητας της Βρετανίας. Χαιρετίζουμε τη σαφήνεια που επιφέρει αυτή η απόφαση- η σημασία της για όσους επηρεάζονται τα δικαιώματά τους βάσει του νόμου περί ισότητας δεν μπορεί να υπερτιμηθεί».
Στη συνέχεια, παρουσίασε ότι «η εισήγησή μας στο Δικαστήριο ανέδειξε σημαντικά προβλήματα με την πρακτική εφαρμογή ενός ορισμού του “φύλου” που επέτρεπε σε όσους έχουν αποκτήσει πιστοποιητικό αναγνώρισης φύλου (GRC) να αντιμετωπίζονται ως το πιστοποιημένο φύλο τους στο νόμο περί ισότητας. Αυτές οι ασυνέπειες έθιγαν την ορθή λειτουργία του νόμου και κινδύνευαν να θέσουν σε κίνδυνο τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των γυναικών και των ατόμων που έλκονται από το ίδιο φύλο».
«Η απόφαση αυτή επιλύει τις δυσκολίες που επισημάναμε στην εισήγησή μας στο δικαστήριο και στις συμβουλές μας προς την πρώην Υπουργό Γυναικών και Ισότητας πριν από περισσότερα από δύο χρόνια. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όσοι επιδιώκουν να διατηρήσουν μονοφυλικούς χώρους και τα δικαιώματα των ατόμων που έλκονται από το ίδιο φύλο να σχηματίζουν ενώσεις» παρουσίασε μία πτυχή ακόμα η Επιτροπή.
Η σχετική ανακοίνωση της Επιτροπής καταλήγει με την δέσμευση πως θα εργαστεί και για τα δικαιώματα των τρανς γυναικών ξεχωριστά, σε μία λογική που μοιάζει να διαχωρίζει τις τρανς γυναίκες από τις cis και να περιέχει συγκαλυμμένα χαρακτηριστικά τρανσφοβίας. «Εν τω μεταξύ, η EHRC θα συνεχίσει να ασκεί τα θεσμοθετημένα καθήκοντά της για τη ρύθμιση και την επιβολή του νόμου περί ισότητας του 2010, διασφαλίζοντας την προστασία όλων των προστατευόμενων χαρακτηριστικών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του φύλου, της αλλαγής φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού. Παραμένουμε προσηλωμένοι στην προώθηση της ισότητας και στην αντιμετώπιση των διακρίσεων σε όλες τις μορφές τους» ανέφερε.
Σήμα SOS εκπέμπουν οι τρανς οργανώσεις
Κι ενώ οι ακτιβίστριες For Women Scotland (FWS) πανηγύριζαν για την απόφαση έξω από το Δικαστήριο, η πλειονότητα των LGBTQ+ ατόμων και αλληλέγγυων ανθρώπων μιλούν για πολύ ανησυχητική κι επικίνδυνη εξέλιξη, πραγματοποιώντας διαδηλώσεις κατά της απόφασης.
Χιλιάδες διαδηλωτές και διαδηλώτριες συγκεντρώθηκαν το Σάββατο μετά την απόφαση στην πλατεία Κοινοβουλίου του Λονδίνου, για τα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων, σε μία διαδήλωση που ονόμασαν «επείγουσα». Τα πανό έγραφαν συνθήματα που δυστυχώς μας πάνε πίσω σε εποχές παλαιότερων αιτημάτων, όπως «οι τρανς γυναίκες είναι γυναίκες» και «τρανς δικαιώματα τώρα».
«Είναι μια τρομακτική στιγμή να σου αφαιρούν τα δικαιώματά σου», δήλωσε η 19χρονη τρανσέξουαλ Sophie Gibbs. «Απογοητεύτηκα όταν σκέφτηκα ότι θα μπορούσαμε να ζούμε σε μια κοινωνία που φαίνεται τόσο προοδευτική τώρα, αλλά είναι πρόθυμη να λάβει μια τόσο επικίνδυνη και επιβλαβή απόφαση». Η τρανς κοινότητα εύλογα ανησυχεί ότι αυτή η κομβική απόφαση θα μπορούσε να φέρει ραγδαία οπισθοχώρηση τα δικαιώματά της και να αποτελέσει καταλύτη για περαιτέρω αποφάσεις που θα διαβρώσουν την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια.
Η διευθύνουσα σύμβουλος της κορυφαίας οργάνωσης υπεράσπισης των τρανς δικαιωμάτων, TransActual, Helen Belcher, δήλωσε ότι «Εμείς και πολλοί άλλοι προσπαθούμε ακόμη να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο της απόφασης και των επακόλουθων ανακοινώσεων. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα τρανς άτομα έχουν χάσει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής, της ασφάλειας και της προστασίας από την εξευτελιστική μεταχείριση. Πολύ πιθανόν, επίσης, το δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη. Ζητάμε από την κυβέρνηση να φέρει σαφήνεια στην πράξη και όχι να επεκτείνει τη σύγχυση με τη θεωρία».