Το καλύτερο σενάριο για τον ιρανικό λαό

Δημοσιεύτηκε στο Project Syndicate

Για να είμαστε ξεκάθαροι, παρά την τεράστια κλίμακα των διαδηλώσεων, είναι εντελώς απίθανο να καταφέρουν να ανατρέψουν το καθεστώς. Οι δυνάμεις ασφαλείας του Ιράν είναι πολύ ισχυρές και  σχετίζονται πολύ στενά με το τωρινό σύστημα, το οποίο τους εξασφαλίζει τον έλεγχο σε σημαντικά πεδία της ιρανικής οικονομίας.

Ακόμη περισσότερο, οι διαδηλωτές ουσιαστικά είναι ακέφαλοι και δεν έχουν ξεκάθαρους στόχους. Όσο και να τους ενθαρρύνουν οι δυτικές δυνάμεις, οι διαμαρτυρίες δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα κατατροπώσουν τους σκληροπυρηνικούς ισλαμιστές που κρατούν την πολιτική βάση  και κυριαρχούν στους Φρουρούς της Επανάστασης, το επίλεκτο σώμα του ιρανικού στρατού, ενώ διατηρούν και τον έλεγχο των περισσότερων από τα περιουσιακά στοιχεία και την ασφάλεια του Κράτους.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα αλλάξει τίποτε. Ούτε σημαίνει ότι η Δύση δεν θα ασκήσει επιρροή.

Είναι πιθανό για παράδειγμα ο Ροχανί να καταλήξει να εγκαταλείψει την εξουσία είτε με τη βία είτε με τη θέλησή του. Αυτό όμως δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιτυχία από τους διαδηλωτές. Εξάλλου, ο Ροχανί θεωρείται ο μετριοπαθής εκπρόσωπος μιας κυβέρνησης της οποίας το Σύνταγμα στα μάτια της θρησκευτικής ελίτ  δεν έχει ανθρώπινη προέλευση. Αν η προστασία της θρησκευτικής καθαρότητας της κυβέρνησης τους,  και των προνομίων που εξασφάλισαν για τους ίδιους, απαιτούσε τη βίαιη καταστολή του ίδιου τους του λαού και την επιστροφή του Ιράν στους σκοτεινούς αιώνες, οι εξτρεμιστές που θα βρίσκονται στην εξουσία θα το έκαναν με προθυμία.

Είτε ο Ροχανί εγκαταλείψει την εξουσία είτε όχι, έχει γίνει φανερό ότι το status quo δεν μπορεί να συνεχίσει για πάντα, και στην πραγματικότητα ίσως δεν μπορεί να συνεχίσει για πολύ ακόμα.  Οι Ιρανοί άκουσαν τις υποσχέσεις ότι το τέλος της πυρηνικής συμφωνίας το 2015 θα τους έβγαζε από τις οικονομικές δυσκολίες. Ωστόσο, ως ένα βαθμό εξαιτίας της διαφθοράς που επιμένει – το Ιράν βρίσκεται στο χαμηλότερο 25% παγκοσμίως σε αυτόν τον τομέα- Ο πληθωρισμός ξεπερνά το 10% και η νεανική ανεργία βρίσκεται στο 25%.  Σύμφωνα με το Gullop,  μόνο οι πολίτες του Ιράκ και του Νότιου Σουδάν είναι πιο απαισιόδοξοι για το μέλλον τους.

Μέχρι τώρα ο Ροχανί δεν έχει φανεί πρόθυμος ή ικανός να χρησιμοποιήσει την εξουσία της προεδρίας προκειμένου να κάνει μεταρρυθμίσεις στο Ιράν.  Ωστόσο, μέσα στις διαδηλώσεις έχει ισχυρότερο κίνητρο από ποτέ για να βελτιώσει τις εσωτερικές οικονομικές συνθήκες. Αν αποτύχει, το Ιράν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο κύμα διαδηλώσεων, με ισχυρότερη ηγεσία και πιο ξεκάθαρους στόχους.

Οποιαδήποτε προσπάθεια μεταρρύθμισης της οικονομίας του Ιράν θα πρέπει να αναγνωρίσει τον κοστοβόρο παραλογισμό της επεκτατικής εξωτερικής πολιτικής του. Η χρηματοδότηση ενός πολέμου “δι’ αντιπροσώπων” (proxy war) στην Υεμένη, η ενίσχυση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και η επιδίωξη της κυριαρχίας στη Συρία και το Ιράκ κοστίζουν δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο. Δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται  κανείς όταν οι διαδηλωτές φωνάζουν “Αφήστε τη Συρία! Σκεφτείτε εμάς”.

Οι πολίτες του Ιράν δεν είναι οι μόνοι που επικρίνουν την εξωτερική πολιτική της χώρας τους. Οι περισσότερες χώρες της Δύσης και της Μέσης Ανατολής επίσης ανησυχούν πάρα πολύ για την στάση του Ιράν,  η οποία φαίνεται να αψηφά τις διεθνείς συμβάσεις όπως είναι ο σεβασμός στην εθνική κυριαρχία. Οι δημόσιες απειλές του Ιράν ότι θα καταστρέψει την Αμερική και τις χώρες του Κόλπου σίγουρα δεν βοηθούν. (Το σημείο αυτό είναι αμφιλεγόμενο. Δείτε εδώ ένα  σχετικό άρθρο. Σημ. TPP)

Η προβληματική εξωτερική πολιτική του Ιράν δεν είναι αποτέλεσμα κακής διαχείρισης, αλλά μιας τοξικής ιδεολογίας.  Στην πραγματικότητα δύο είναι οι βασικές ιδέες που βρίσκονται από πίσω. Πρώτον, οι ηγέτες του Ιράν είναι πεπεισμένοι ότι η γεωπολιτική είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος – πρόκειται για μία πεποίθηση που συμμερίζεται ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν. Αυτή η συμφωνία ίσως εξηγεί και τη στενή σχέση που έχει διαμορφωθεί ανάμεσα στη Ρωσία και το Ιράν. Δεύτερον – και πιο επικίνδυνο-  η ένωση των σιιτών μουσουλμάνων  σε ένα ενιαίο χαλιφάτο. Το αποτέλεσμα είναι ένα εχθρικό πολίτευμα που βλέπει την επιτυχία των γειτονικών χωρών ως απειλή και είναι διατεθειμένο να κηρύξει πόλεμο γι' αυτό.

Η ηγεσία του Ιράν θα είναι εξαιρετικά διστακτική ως προς το να εγκαταλείψει τις θέσεις που έχει καταλάβει η χώρα τους στη Μέση Ανατολή κατά την περασμένη δεκαετία, τα προγεφυρώματα που οι σκληροί υποστηρικτές του καθεστώτος θεωρούν ως κρίσιμα για την εθνική ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική. Μέσα στις σημερινές διαδηλώσεις, παρ' όλα αυτά, η Δύση διαθέτει μία ευκαιρία να πιέσει το Ιράν να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες του στην περιοχή και να εστιάσει στην απελπιστική εσωτερική κατάσταση. Αν επιτευχθεί συμφωνία, οι σημερινές κυρώσεις μπορούν να μειωθούν.  Αν οι ηγέτες του Ιράν αρνηθούν να υποχωρήσουν, θα μπορούσαν να επιβληθούν νέες κυρώσεις.

Το σίγουρο είναι ότι αν οι θρησκευτικοί εξτρεμιστές πάρουν τον έλεγχο όλων των επιπέδων της κυβέρνησης του Ιράν, οι εκκλήσεις που βασίζονται στις οικονομικές προοπτικές του Ιράν θα πέφτουν στο κενό.  Αν όμως ο Ροχανί κρατήσει την προεδρία – ή κάποιος άλλος μετριοπαθής πάρει τη θέση του-  υπάρχει μία πιθανότητα αυτή η πίεση να προσφέρει επαρκές κάλυμμα προκειμένου να μειώσει τον τυχοδιωκτισμό της εξωτερικής πολιτικής του Ιράν και να μεταρρυθμίσει την οικονομία. Αυτό θα ελαχιστοποιούσε τον κίνδυνο σημαντικής βίας στο Ιράν ενώ θα ενδυναμώνει την εναντίωση στους θρησκευτικούς εξτρεμιστές.

Το Ιράν βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Όλος ο κόσμος θα πρέπει τώρα να στείλει στην κυβέρνηση του Ιράν ένα ξεκάθαρο μήνυμα: Σταματήστε να αποσταθεροποιείτε την περιοχή και βοηθήστε τον λαό σας να ευημερήσει.