του Βαγγέλη Λαγού
Πρόκειται συγκεκριμένα για τα αντικομματικά, ολιγαρχικά και αυταρχικά στοιχεία που έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί να συνθέτουν τις ιδεολογικοπολιτικές συντεταγμένες αυτού του μετα-κομματικού πολιτικού κινήματος του κέντρου. Στο πλαίσιο αυτό, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω το πολιτικο-ιδεολογικό προφίλ που συνθέτουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά του Ποταμιού, να εντοπίσω την πηγή τους στο πολιτικο-ιδεολογικό φάσμα και να αναδείξω μια σειρά από αντιστοιχίες, ομολογίες, ομοιότητες αλλά και διαφορές που το μόρφωμα αυτό παρουσιάζει σε σχέση με ένα τμήμα των αγανακτισμένων της «πάνω πλατείας», αλλά και με τον απολυταρχικό λαϊκό υπερεθνικισμό της ΧΑ.
Για τον σκοπό αυτό, θα χρησιμοποιήσω τον ίδιο τον λόγο του Ποταμιού και του αρχηγού του, καθώς και δεδομένα από την έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο του διεθνούς, πολυμεθοδολογικού, ερευνητικού προγράμματος MYPLACE[1]. Η έρευνα αυτή συγκέντρωσε μεγάλο όγκο δεδομένων για την κοινωνική και πολιτική συμμετοχή και δράση των νέων στην Αττική κατά τη διετία 2012-2013 και συμπεριέλαβε τόσο την ιδεολογικο-πολιτική συγκρότηση της ΧΑ και τη σχέση της με ένα τμήμα της νεολαίας όσο και τη συμμετοχή των νέων στο κίνημα των πλατειών.
Παρότι βέβαια κατά την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας, το Ποτάμι δεν είχε ιδρυθεί και συνεπώς στο υλικό μας δεν υπάρχουν δεδομένα για το πώς το αντιμετωπίζουν οι νέοι, εντούτοις, ο ευρύτερος χώρος του κέντρου, από τον οποίο αναδύεται το Ποτάμι, καταγράφεται συστηματικά και με ενάργεια στο ερευνητικό μας υλικό επιτρέποντας την ιδεολογικο-πολιτική ανάλυση και τον εντοπισμό ιδεολογικών ομολογιών αντιστοιχιών και συσχετίσεων.
Αντικομματισμός και Αντισυστημισμός
Το Ποτάμι, «το μεγάλο κίνημα του ριζοσπαστικού Κέντρου»[2], στρατεύτηκε εξαρχής στον μεταμοντερνισμό του τέλους των ιδεολογιών και οραματίστηκε μια πολιτική απελευθερωμένη από το βάρος των επαγγελματιών πολιτικών και των κομματικών σχηματισμών.[3] Χωρίς να αμφισβητεί τον αστικό κοινοβουλευτισμό (όπως έκανε η ΧΑ), το Ποτάμι διακήρυξε, κι αυτό, την απέχθειά του προς το συγκροτητικό του αστικού πολιτικού συστήματος μοντέλο της κομματικής πολιτικής και αυτοπαρουσιάστηκε ως ένας μετα-κομματικός πολιτικός φορέας απαλλαγμένος από το βάρος τόσο της επαγγελματοποιημένης πολιτικής όσο και του κομματικού μηχανισμού. Εκεί που η ΧΑ υποβαθμίζει τον κομματικό χαρακτήρα των συγκεντρώσεών της (δίνοντας έμφαση στα παραστρατιωτικά οργανωσιακά της χαρακτηριστικά)[4] αλλά και συνολικά της πολιτικής της (τονίζοντας τα εθνολαϊκιστικά της στοιχεία)[5], το Ποτάμι αποκηρύσσει την κομματική μορφή κατασκευάζοντας ένα υβρίδιο που προσπαθεί να συνθέσει οργανωσιακά στοιχεία ενός κινήματος με αυτά μιας ΜΚΟ. Χωρίς μέλη, αλλά με εθελοντές, χωρίς συλλογικά όργανα και διαδικασίες, αλλά με αρχηγικό συγκεντρωτισμό και παραγοντισμό[6], το Ποτάμι υπάρχει χάρη στον και για τον αρχηγό του, ο οποίος σηκώνει μόνος του το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνιακής δραστηριότητας του κόμματος, αλλά και αποφασίζει μόνος του για όλα τα σημαντικά ζητήματα, όπως π.χ. για τις πρόσφατες εκλογικές συνεργασίες.
Στην προσπάθειά του να οριοθετήσει το δικό του «πολιτικό κέντρο» ως τον ενδιάμεσο και ταυτόχρονα υπερβατικό χώρο μεταξύ μνημονιακών και αντιμνημονιακών, το Ποτάμι εξέφρασε μια πιο ραφιναρισμένη (διανουμενίστικη) εκδοχή του χρυσαβγίτικου «εναντίον όλων»:
«Εστω ξεχνώντας τη σκληρή λέξη «εχθρός», του Liddel-Hart, το γεγονός παραμένει ότι στο παρόν πολιτικό τοπίο το Ποτάμι έχει να αντιμετωπίσει, και αντιμετωπίζει καθημερινά, κυρίως αντιπάλους. Με αυτούς αντιπαλεύει καθημερινά στο πεδίο της κοινής γνώμης. Αυτό είναι το πεδίο των τωρινών και των ερχόμενων πολιτικών μαχών. Και σε αυτό είναι που πρέπει να συγκεντρώσουμε όλες μας τις δυνάμεις στο πιο αδύναμο σημείο των άλλων.
Το πιο αδύναμο σημείο όλων ανεξαιρέτως των σημαντικών παικτών στο σημερινό πολιτικό παιχνίδι, όλων δηλαδή των αντιπάλων του Ποταμιού, είναι η τεράστια ευθύνη τους στη δημιουργία των προβλημάτων του τόπου, καθώς και η πλήρης αδυναμία τους να τα λύσουν.»[7]
Το Ποτάμι λοιπόν (όπως και η ΧΑ) κατανοεί τον εαυτό του ως λαϊκό κίνημα που αποστρέφεται τα κόμματα και συμμετέχει στις εκλογές για να απελευθερώσει τους ψηφοφόρους τους από τα κομματικά δεσμά και για να σώσει την Ελλάδα από την κομματοκρατία και την αναξιοκρατία. Και τα δύο αντι-κομματικά αυτά μορφώματα ορκίζονται στην αξιοκρατία. Για τη ΧΑ, αξιοκρατία είναι η ανάδειξη της φυσικής αριστοκρατίας του έθνους που θα εγγυηθεί την ευημερία και το μεγαλείο του[8], ενώ για το Ποτάμι είναι ο τρόπος με τον οποίο το συμφέρων των πολλών θα μπει «πάνω από το συμφέρον της πολιτικής φαμίλιας»[9]. Η σύγκρουση με «το σάπιο καθεστώς των μετρίων, της αναξιοκρατίας…»[10] αποτελεί κοινό ρητορικό σχήμα των δύο μορφωμάτων[11], ενώ η εναντίωση του Ποταμιού στη δεξιά και την αριστερά[12] συνηχεί με τη χρυσαυγίτική εναντίωση στον φιλελευθερισμό και τον κομμουνισμό. Τόσο ο απολυταρχικό λαϊκός υπερεθνικισμός της ΧΑ όσο και το ριζοσπαστικό κέντρο του Ποταμιού πρέπει να κατασκευάσουν τον ιδεολογικό τους χώρο διασχίζοντας και διαρρυγνύοντας τις κατεστημένες πολιτικές ταυτότητες της δεξιάς και της αριστεράς, του φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού-κομμουνισμού. Έτσι, για τον Θεοδωράκη
«δεν έχει σημασία αν δηλώνεις «δεξιός» ή «αριστερός», αν τάζεις κοινωνία «φιλελεύθερη» ή «σοσιαλιστική», όταν μέσα σου κυριαρχεί ο πολιτικός κοτζαμπάσης και όλους τους βλέπεις σαν ψηφοφόρους -πελάτες ή σαν ψηφοφόρους – εχθρούς». […] το Ποτάμι μιλά για την ανασυγκρότηση της Ελλάδας και όχι της κεντροαριστεράς ή της κεντροδεξιάς, ενός παλαιοκομματικού συστήματος που δεν θέλει «να επεξεργαστεί λύσεις, να πει την αλήθεια και καταφεύγει στα εικονίσματα και στον μεσσιανισμό»[13].
Η αντιπαράθεση του Ποταμιού με τον «πολιτικό κοτζαμπασισμό» του «παλαιοκομματικού συστήματος» προσθέτει στοιχεία εκσυγχρονιστικής ρητορικής στον λόγο του, ο οποίος όμως, έχοντας απορρίψει τις βασικές ανταγωνιστικές πολιτικές ταυτότητες, δεν μπορεί να επικαλεστεί, για την κοινωνική του νομιμοποίηση, παρά μόνο ένα «πατριωτικό σχέδιο δράσης»[14] που απευθύνεται σ’ αυτούς «που θέλουν να τα αλλάξουν όλα, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την πατρίδα»[15] και έχει στόχο η «Ελλάδα […] να φτιάξει την δική της Αναγέννηση»[16]. Αναπόφευκτα, η απολίτικη ορμή του Ποταμιού περιορίζει τις διαθέσιμες συνολοποιητικές και νομιμοποιητικές επιλογές στον πατριωτισμό και την εθνική ενότητα. Εμφανίζεται έτσι ως ένα λαϊκό πατριωτικό κίνημα, που συγκρούεται με τους υπαίτιους της εθνικής παρακμής και τα συμφέροντά τους, δηλαδή με το «διεφθαρμένο σύστημα».[17] Ο ίδιος ο Θεοδωράκης δεν παρέλειψε να δρέψει, κι αυτός, αντισυστημικές δάφνες απέναντι σε συστημικά ΜΜΕ:
«Τι εννοεί ο διευθυντής του Βήματος; Να σας πω εγώ τι εννοεί. Ότι αυτό το κόμμα «δεν έχει κάποιον να συνεννοηθούμε. Δεν έχει κάποιον να παζαρέψουμε. Δεν έχει σπονδύλους να κρατηθούμε τώρα που οι προστάτες μας καταποντίζονται». Και ναι, έτσι είναι.
Το Ποτάμι δεν έχει και δεν θα έχει σπονδύλους για αυτούς. Το Ποτάμι είναι ένα λαϊκό κίνημα που δεν έχει κρυφούς μετόχους. Δεν έχει ανάγκη από συνεννοήσεις και παζάρια. Δεν πήρε την άδειά σας για να εμφανιστεί και δεν θα παζαρέψει μαζί σας τις θέσεις του και τα στελέχη του…».[18]
Αντισυστημισμός των πολιτιστικών ελίτ
Το κέντρο που επικαλείται το Ποτάμι αντιμετωπίζει όλα τα ζητήματα ως προβλήματα που επιδέχονται ιδεολογικά ουδέτερες, ορθολογικές, λύσεις που προκύπτουν από πραγματισμό, εξειδικευμένη γνώση, εξέχουσες ικανότητες και σύνθεση των επιμέρους απόψεων:
«Η έννοια του ίσιου δρόμου μας οδηγεί και στο θετικό ορισμό του κέντρου: το κέντρο ως σύνθεση. Το κέντρο ως συνδυασμός των καλύτερων διαθέσιμων επιλογών, που ξεκινά από την αποδοχή της πραγματικότητας […] Μια τέτοια ματιά του κέντρου αδιαφορεί για την παραπλανητική έννοια του «πρόσημου» που την επικαλούνται τελευταία διάφοροι για να βαφτίζουν ως τάχα προοδευτικές τις αποτυχημένες ιδέες τους. Μας νοιάζει το πρόβλημα και μας νοιάζει η λύση. Χωρίς πρόσημο.
Η αλήθεια, που οδηγεί στην καθαρή ματιά στη διάγνωση, και στη σύνθεση στην επιλογή της θεραπείας, είναι αυτά που χρειαζόμαστε σήμερα για να κάνουμε τον τόπο καλύτερο. Αυτά όλα που συνιστούν ένα σύγχρονο, τολμηρό, ενίοτε ριζοσπαστικό κέντρο.»[19]
Η ιδεολογική υπεκφυγή του «ενίοτε ριζοσπαστικού κέντρου» εκτείνεται από τους «λογικούς του ΣΥΡΙΖΑ» έως τους «φιλελεύθερους της ΝΔ»[20] και εκφράζεται ωραία από την Α. Λυμπεράκη της Δράσης που διακηρύσσει ότι
«ένα χρήσιμο σύγχρονο κόμμα δεν μπορεί να είναι ένα ιδεολογικό κόμμα. Ξέρετε οι ιδεολογίες είναι πολύ χρήσιμα πράγματα, αλλά με την ιδεολογία δεν μπορείς να βρεις λύσεις σε πρακτικά και καθημερινά προβλήματα»[21].
Το Ποτάμι απορρίπτει τις κατεστημένες πολιτικές ταυτότητες και επικεντρώνεται στην εξεύρεση των βέλτιστων λύσεων για τα απειλητικά προβλήματα του παρόντος, πέρα από πολιτικο-ιδεολογικά πρόσημα. Οδηγείται έτσι να δώσει έμφαση στο πολιτιστικό κεφάλαιο και το κοινωνικό επίτευγμα και όχι στο πολιτικό κεφάλαιο ή την πολιτική ισχύ[22]. Προβάλλοντας τους διανοούμενους, τεχνοκράτες, επαγγελματίες και καλλιτέχνες του το Ποτάμι προσφυώς χαρακτηρίστηκε ως «κόμμα των επιτυχημένων». Αναπόφευκτα, οι επιτυχημένοι αυτοί άνθρωποι λατρεύουν την αξιοκρατία και φαντάζονται τον εαυτό τους ως τη «συνομωσία του καλού»[23], ενώ η στήριξη που τα ΜΜΕ τους προσφέρουν απλόχερα οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στα ισχυρά κοινωνικά δίκτυα που μπορούν να κινητοποιήσουν και να αξιοποιήσουν ο αρχηγός, τα στελέχη του, οι υποψήφιοί του και οι εθελοντές του. Επιπλέον, η λάμψη των υποψηφίων του Ποταμιού[24] υποστηρίζει μελετημένα τον αιδήμονα μεσσιανισμό του αρχηγού του, ο οποίος διαβεβαιώνει ότι μπορεί να σώσει την Ελλάδα[25] και διαδίδει το ελπιδοφόρο του μήνυμα επάνω σ’ ένα ταπεινό τρίκυκλο ποδήλατο[26].
Ο αντισυστημισμός του Ποταμιού είναι διαφορετικός από αυτόν της ΧΑ, αφού δεν επιδιώκει την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού και την αντικατάστασή του από έναν τρομοκρατικό απολυταρχισμό. Ο αντισυστημισμός του Ποταμιού είναι η εξέγερση των πολιτιστικών ελίτ απέναντι στις πολιτικές ελίτ. Είναι η πολιτική αποκρυστάλλωση του αιτήματος που διατυπώθηκε από ένα τμήμα των αγανακτισμένων της «πάνω πλατείας», οι οποίοι επιζητούσαν τη δημιουργία ενός πατριωτικού φορέα αποτελούμενου από κοινωνικά καταξιωμένους ανθρώπους (μη-επαγγελματίες πολιτικούς) που θα αναλάμβαναν απ’ τη μια να διασφαλίσουν με το κύρος τους την εθνική ενότητα και από την άλλη να θέσουν στην υπηρεσία του συνόλου τις ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητές τους, ώστε η πατρίδα και ο λαός να σωθούν από τα δεινά τους. Όπως το διατυπώνει ο Σωτήρης, που συμμετείχε με πάθος στο κίνημα των πλατειών και αυτοχαρακτηρίζεται ως «άνθρωπος της πάνω πλατείας»:
«Δηλαδή. Να γίνω πιο σαφής. Υπήρχαν διάφορες προτάσεις από αυτούς τους απλούς διάφορους ανθρώπους, τους καθημερινούς ανθρώπους της ζωής που δεν τους εκφράζει κάποια κομματική ή πολιτική παράταξη στη συνείδησή τους που λέγανε παιδιά πρέπει να οργανωθούμε εδώ χωρίς κομματικές ταυτότητες – ξέρω ' γω- να φτιάξουμε ομάδα σίτισης, ομάδα βοήθειας, ομάδα ψυχραιμίας. Ίσως έναν ραδιοφωνικό σταθμό, διάφορα τέτοια. Ή πώς θα οργανώσουμε την πάλη ή πώς θα μπορούμε να φωνάξουμε κάποιους ανθρώπους, όπως λογοτέχνες ή ανθρώπους ακαδημαϊκά μορφωμένους, οι οποίοι είναι αναγνωρισμένοι σε κάποιους τομείς, ώστε να οργανωθεί αυτή η πάλη, γιατί ξέραμε, ή τουλάχιστον κάποιοι από εμάς, ότι αυτό το πράγμα έπρεπε να δημιουργήσει πρόσωπο. Να δημιουργήσει πρόσωπο κρούσης ουσιαστικά.[…] Δηλαδή μια ομάδα ανθρώπων – κατά την άποψή μου- αυτό που θα ήθελα θα ήταν μια ομάδα ανθρώπων, κοινωνικά αναγνωρισμένων ανθρώπων, όπως λογοτέχνες, ακαδημαϊκοί, άνθρωποι πιστοί στην πολιτική τους εμπειρία, χωρίς να εκφράζουν παρατάξεις και χωρίς αυτό να οδηγηθεί σε μια νέα, σε ένα νέο κόμμα έτσι;. Σε ένα νέο κόμμα, όπως αυτά που ξέρουμε. Ίσως ένα κόμμα ανατρεπτικό, ένα κόμμα ριζοσπαστικό. Για την αλλαγή, το οποίο να αποτελείται κυρίως από ακαδημαϊκούς και κοινωνικά αναγνωρισμένους ανθρώπους […] ούτε έχει ανάγκη αυτή τη στιγμή ο λαός, ούτε τότε, να στραφεί αριστερά ή δεξιά ή πιο δεξιά ή πιο αριστερά. Είχε ανάγκη να στραφεί σε μια οργανωμένη κίνηση, πάνω από όλα ελληνική, της οποίας τα αποτέλεσμα της θα ήταν προς όφελος του λαού και μόνο του λαού, επομένως ήταν απ' τις λίγες στιγμές της ζωής μας που θα έπρεπε όλοι να έχουμε κατεβάσει τα κομματικά πηλίκια και να έχουμε συστρατευτει με το ελληνικό ιδεώδες και την ελληνική σημαία.»
Την ύπαρξη ενός τέτοιου αριστοκρατικού πατριωτικού αιτήματος διαπίστωσαν κι άλλοι από τους νέους που μας μίλησαν για τη συμμετοχή τους στο κίνημα των πλατειών. Μεταξύ αυτών, η Ρόζα, που βίωσε πολύ έντονα την «κάτω πλατεία», είχε κι αυτή διαπιστώσει, με ανησυχία, την ανάπτυξη ενός τέτοιου αιτήματος στην «πάνω πλατεία»:
«Η πάνω πλατεία έκανε και αυτή κάποιες δράσεις οι οποίες ήταν όμως λίγο πιο ελίτ από αυτές που γινόταν κάτω. Δηλαδή στηνόταν, στηνόταν βήμα και μιλούσαν διάφοροι οικονομολόγοι μίλαγε ο Καζάκης, ο Καζάκης μίλαγε πάρα πολύ και διάφοροι άλλοι, δεν θυμάμαι αν μίλαγε ο Βαρουφάκης. Καλούσαν συνταγματολόγους, οικονομολόγους, ήταν λίγο της λογικής δηλαδή να μας πουν την γνώμη τους οι σοφοί, ότι χρειαζόμαστε, τώρα το τραβάω αλλά αυτή την εντύπωση μου έδινε η λογική τους, ότι χρειαζόταν άριστους στην κυβέρνηση […] καταρχήν μόνοι μας δεν μπορούμε να το λύσουμε χρειαζόμαστε εξειδικευμένη γνώση άρα θα απευθυνθούμε σε οικονομολόγους και συνταγματολόγους. Οι μεν θα προτείνουν, ο καθένας στον τομέα του, θα προτείνουν τις λύσεις. Εε πρόσεξε τώρα μέσα από αυτό που πρότειναν, αν το συνδυάσουμε με τα ουστ, τις μούντζες, με τα θα φύγετε με ελικόπτερα κτλ, μέσα από αυτό, αν το συνδυάσεις με αυτά, βγάζεις την απαξίωση της ιδιότητας του πολιτικού και στη θέση τους να βάλεις τους άριστους, αυτούς δηλαδή που έχουν την γνώση, τους σοφούς. Για αυτό και μετά αν το σκεφτείς έγινε πολύ της μόδας να λένε διάφοροι εγώ δεν είμαι πολιτικός δηλαδή ήταν τιμή. Ο Στουρνάρας βγαίνει και λέει εγώ δεν είμαι πολιτικός, πολλοί το λένε ξέρεις, έγινε μετά απαξίωση το να είσαι πολιτικός είτε είσαι αριστερός είτε είσαι δεξιός. Νομίζω ότι αυτό το δεν είμαι πολιτικός, αν όχι γεννήθηκε, πάντως ανδρώθηκε στην πάνω πλατεία […] Η κάτω πλατεία λοιπόν, ή έστω κομμάτι της κάτω πλατείας, είχε άλλη αντιμετώπιση. Ότι δηλαδή ο κάθε πολίτης οφείλει να είναι ενεργός και ότι δεν χρειαζόμαστε σοφούς και άριστους για να μας διοικούν, αλλά ότι δεν χρειαζόμαστε κάποια εξουσία οποιαδήποτε για να μας διοικεί, αλλά μπορούμε και από μόνοι μας, μέσα από τέτοια αμεσοδημοκρατικά μοντέλα […] Σε αυτό υπήρχε σημαντική διαφοροποίηση στην πάνω και την κάτω πλατεία.»
Η ιδεολογική δυσανεξία του Ποταμιού προς την κομματική πολιτική περνά από την «πάνω πλατεία» των αγανακτισμένων που έδειξε ιδιαίτερο ζήλο στη μαζική απαξίωση του πολιτικού προσωπικού μπροστά από τη Βουλή απαιτώντας να φύγουν οι πολιτικοί για να αναλάβουν οι ειδικοί και καταξιωμένοι πατριώτες. Αυτό ακριβώς το αίτημα της «πάνω πλατείας» για έναν εθνικό-πατριωτικό πολιτικό φορέα των ελίτ που θα καθοδηγήσει τη χώρα προς την έξοδο από την κρίση, επαναδιατυπώνει ο Θεοδωράκης όταν, για να στηρίξει κάποια συγκυβέρνηση, απαιτεί¨ «να αναλάβει τα υπουργεία» μια «εθνική Ελλάδος»[27].
Αυταρχικό κέντρο
Το αντικομματικό, εθνικο-πατριωτικό κέντρο που συσπειρώνεται στο Ποτάμι έχει μια ιδιότυπη σχέση με τον αυταρχισμό. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης είχε συμμετάσχει τόσο στην απόπειρα αποκάθαρσης της ΧΑ από το στίγμα του βίαιου ακροδεξιού περιθωρίου κατά τη συνέντευξή του με τον αρχηγό της ΧΑ όσο και σ’ εκείνη που αφορούσε τις ακροδεξιές προτιμήσεις του Μ. Βορίδη, όταν αυτός χρίσθηκε Υπουργός Μεταφορών στην κυβέρνηση Παπαδήμου[28]. Αλλά και η εξέγερση του Πολυτεχνείου, γι’ αυτόν, δεν ανακαλεί τόσο τον αγώνα ενάντια στη δικτατορία όσο την αντίθεση στους κομματικούς μηχανισμούς[29], αφού στη σχετική ανακοίνωσή του αναφέρεται τουλάχιστον επτά φορές στα κόμματα, τους κομματικούς μηχανισμούς και τους κομματικούς στρατούς και καμία φορά στην χούντα[30]. Όχι τυχαία, ο φιλόσοφος και μέντορας του Θεοδωράκη, Στέλιος Ράμφος, είχε παραπλανητικά διαβεβαιώσει το καλλιεργημένο κοινό του ότι η χούντα «άφησε μηδέν χρέος»[31]. Πέρα από την περίεργη έλξη που ασκεί ο αυταρχισμός στον Θεοδωράκη, φαίνεται πως τόσο στο protagon.gr όσο και στο Ποτάμι δε λείπουν εκείνες οι φωνές που νοσταλγούν τη χούντα ή που καλούν τον στρατό να μας σώσει από τον εαυτό μας[32]. Από αυτή την άποψη, το κέντρο του Θεοδωράκη φαίνεται να διατηρεί μια απευθείας γραμμή επικοινωνίας με την ακροδεξιά του ΛΑΟΣ και της ΧΑ που συστηματικά υμνούν τη χούντα και οραματίζονται τη σωτήρια παρέμβαση του στρατού στην πολιτική.
Ο αυταρχισμός του κέντρου δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Τον είδαμε σε πλήρη ανάπτυξη να κυριαρχεί στο πολιτικό σύστημα κατά τις δύο μνημονιακές κυβερνήσεις συνεργασίας που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα. Αναδύεται δε, ευκρινέστατα από τα ευρήματα της έρευνάς μας για την κοινωνική και πολιτική δράση της νεολαίας στην περίοδο της κρίσης.
Από όσους απάντησαν στην κλασσική ερώτηση ιδεολογικο-πολιτικής αυτοτοποθέτησης στην κλίμακα αριστερά-δεξιά του ερωτηματολογίου μας, εκείνοι που εμφανίζουν αυταρχισμό υψηλής έντασης ανήκουν κατά κύριο λόγο στη δεξιά και στο ευρύτερο κέντρο. Μ’ άλλα λόγια, είναι το ευρύτερο κέντρο και η δεξιά που συναρτώνται προνομιακά με τα υψηλά επίπεδα αυταρχισμού. Όπως φαίνεται καθαρά στο παραπάνω γράφημα, όσοι αυτοτοποθετούνται στο ευρύτερο κέντρο αποτελούν το 54,0% όσων εκδηλώνουν υψηλά επίπεδα κοινωνικο-πολιτικού αυταρχισμού, και ακολουθούνται από αυτούς που αυτοτοποθετούνται στη δεξιά (41,4)%. Τέλος, όσοι αυτοτοποθετούνται στην αριστερά αποτελούν το 4,6% όσων παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα κοινωνικο-πολιτικού αυταρχισμού.
Το Ποτάμι ανάμεσα στην απολίτικη μούτζα και το ακραίο κέντρο
Το ριζοσπαστικό κέντρο του Ποταμιού συναιρεί δύο συγγενείς, αλλά όχι ταυτόσημες, μεταξύ τους πολιτικο-ιδεολογικές στάσεις: τον απολίτικο αντι-κομματισμό και τον κεντρώο αυταρχισμό.
Από τη μια πλευρά, απευθύνεται στη μούτζα της «πάνω πλατείας» και στον αντι-κομματικό και εθνικο-πατριωτικό της ζήλο, και υπόσχεται τη ρήξη με τον παλαιοκομματισμό και την κομματοκρατική αναξιοκρατία με στόχο την εθνική ενότητα. Από αυτή την άποψη, εγκολπώνεται ορισμένα από τα θεμελιώδη ιδεολογικο-πολιτικά χαρακτηριστικά της ακροδεξιάς ψήφου επιδιώκοντας την αποπολιτικοποίηση των διλημμάτων που δεσπόζουν στη σημερινή προεκλογική περίοδο. Καταλήγει έτσι να επαναλαμβάνει μονότονα την ανάγκη συγκρότησης μιας «εθνικής ομάδας διαπραγμάτευσης», μιας «εθνικής Ελλάδος» χωρίς ιδεολογικό πρόσημο, που θα αναλάβει το βάρος μιας «εθνικής διαπραγμάτευσης» με τους πιστωτές της χώρας. Έτσι, αποπολιτικοποιεί το όποιο διακύβευμα της διαπραγμάτευσης, ενώ ταυτόχρονα πολιτικοποιεί την εθνική ενότητα καθιστώντας την, μ’ αυτόν τον τρόπο, τον μοναδικό προσανατολιστικό παράγοντα της διαπραγμάτευσης για το χρέος. Γι’ αυτό άλλωστε, όταν πιέζεται να προσδιορίσει τον στόχο αυτής της διαπραγμάτευσης, δεν μπορεί παρά να επαναλάβει απλώς το κυρίαρχο μνημονιακό αφήγημα της ΝΔ[33].
Από την άλλη πλευρά, η στενή σχέση μεταξύ του κοινωνικο-πολιτικού αυταρχισμού και της κεντρώας πολιτικο-ιδεολογικής αυτοτοποθέτησης που υποδεικνύεται από τα ερευνητικά μας δεδομένα, εντάσσει την έλξη που ασκεί ο αυταρχισμός στο Ποτάμι στο ευρύτερο πλαίσιο της συζήτησης για το ακραίο κέντρο, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται πλέον και εμπειρικά. Είναι ακριβώς το ακραίο αυτό κέντρο που στρατεύεται σήμερα στο μετα-κομματικό και μετα-δημοκρατικό όραμα του Θεοδωράκη. Είναι αυτό ακριβώς το ακραίο κέντρο που επιθυμεί τον αυταρχισμό, ώστε να πραγματώσει τη μεταμοντέρνα προφητεία του τέλους των ιδεολογιών και να συνενωθεί επιτέλους με τον απολίτικο αντι-κομματισμό. Είναι, τέλος, αυτό το ακραίο κέντρο που στήριξε την αυταρχική διαχείριση της κρίσης μέσα από τους διάφορους συνδυασμούς «εθνικής υπευθυνότητας» μεταξύ ακροδεξιάς-δεξιάς-κεντροδεξιάς-κεντροαριστεράς που επικράτησαν στο πολιτικό μας σύστημα τα τέσσερα τελευταία χρόνια.
Το Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη απευθύνεται ταυτόχρονα στους απολίτικους και τους αυταρχικούς ψηφοφόρους. Θέτει, έτσι, ισχυρή υποψηφιότητα για να καλύψει το κενό μιας «σοβαρής Χρυσής Αυγής» που εναγωνίως αναζητούν, εδώ και καιρό, οι εγχώριες και διεθνείς ελίτ.
Σημειώσεις