Του Δημήτρη Μπελαντή*
Η Διακήρυξη που δημοσίευσε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα πολιτικά και ιδεολογικά ενδιαφέρον κείμενο. Τόσο για αυτά που λέει (ορισμένα από τα οποία είναι ιστορικώς αληθή και βάσιμα) όσο και για αυτά που υποβαθμίζει ή παρασιωπά.
Κατά τον χρόνο της δημοσίευσής της Διακήρυξης , προσπαθήσαμε να ασκήσουμε κριτική σε ορισμένες πολιτικές και ιδεολογικές όψεις της και διαστάσεις της. H βασική θέση αυτής της παρέμβασής μας ήταν η επισήμανση ότι η Διακήρυξη α) υποβάθμιζε τον ρόλο των λαϊκών τάξεων κατά την Επανάσταση του 1821 και τον εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο που ακολούθησε και β) έδινε μια πολύ στατική και μηχανιστική διάσταση στον υπαρκτό και έως ένα βαθμό και κυρίαρχο ρόλο της αστικής τάξης στην επαναστατική διαδικασία.
Ένα από τα επόμενα επεισόδια της συζήτησης αυτής υπήρξε η κριτική στην Διακήρυξη εκ μέρους της δημοσιογράφου Λαμπρινής Θωμά στο The Pressproject, που δημοσιεύθηκε στις 3 Απριλίου 2021.
Στο κείμενο της Λαμπρινής Θωμά, απάντησε το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ , ασκώντας οξεία κριτική, η οποία δημοσιεύθηκε στις 7 Απριλίου 2021.
Σχετικά με αυτήν την παράθεση και αντιπαράθεση απόψεων, θα θέλαμε κατ’ αρχάς να επισημάνουμε ότι πέρα από χαρακτηρισμούς ή οξείες φράσεις (πχ η κριτική του Τμήματος Ιστορίας στην Λαμπρινή Θωμά ότι παραποιεί τις σύγχρονες θέσεις του ΚΚΕ για το ζήτημα) η αντιπαράθεση θίγει ορισμένα πολύ σοβαρά ιστορικά ζητήματα, τα οποία δεν έχουν μόνο ακαδημαϊκό χαρακτήρα συγγραφής της Ιστορίας του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού αλλά άμεσες και επίκαιρες πολιτικές και ιδεολογικές συνέπειες για το παρόν και το μέλλον (πράγμα που, κατά την γνώμη μας, πολύ ορθά παρατηρούν και η Λαμπρινή Θωμά από την πλευρά της αλλά και το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ από την δική του).
Αναδεικνύουν, δηλαδή, διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης στην σύγχρονη ελληνική Ιστορία, τρόπους κατανόησης της δράσης των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων αλλά και πολιτικά μαθήματα. Επίσης, σε μεγάλο βαθμό, η τοποθέτηση και του ΚΚΕ και άλλων δυνάμεων για την επανάσταση του 1821 δηλώνει πράγματα και για την σύγχρονη πολιτική και ιδεολογική τους στάση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η ανώτερη αστική τάξη και το κυρίαρχο πολιτικό προσωπικό στην χώρα μας μέσω της «Επιτροπής 2021» έχουν προσπαθήσουν να ενισχύσουν συγκεκριμένα αποδομητικά ιδεολογικά σχήματα για την ανάγνωση του 1821, ανεξάρτητα από την αισθητική ή την ποιότητα του τρόπου δράσης αυτής της Επιτροπής, που συχνά έχει φτάσει στο όριο της γελοιότητας. Και να υποβαθμίσουν την αξία της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Δεν θα κρύψουμε το γεγονός ότι αισθανόμαστε εγγύτερα στην τοποθέτηση και οπτική της Λαμπρινής Θωμά από ό,τι στην τοποθέτηση του Τμήματος Ιστορίας του ΚΚΕ, χωρίς αυτό να σημαίνει ούτε ότι ταυτιζόμαστε απόλυτα με την πρώτη τοποθέτηση ούτε ότι ισοπεδώνουμε την δεύτερη. Όμως, η συζήτηση οφείλει να προχωρήσει και να γίνει σε ορισμένα σημεία πιο συγκεκριμένη.
Σίγουρα, ένα κείμενο όπως η Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ είναι σύντομο και περιεκτικό από την ίδια την φύση του. Δεν μπορεί να καλύπτει σε βάθος και έκταση όλα τα ζητήματα, παρά μόνο τα πιο σημαντικά, πράγμα εύλογο. Σωστά παρατηρεί το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ ότι το κόμμα αυτό έχει εκδώσει τον συλλογικό τόμο «1821- Η Επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους». Άρα, λογικά, όποιος ενδιαφέρεται για την ευρύτερη κατανόηση της σημερινής θέσης του ΚΚΕ για το ζήτημα, οφείλει αν ανατρέξει σε εκείνο το έργο και να την δει σε όλη της την έκταση και συνθετότητα. Αυτή είναι η μια πλευρά.
Η άλλη πλευρά είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με την εμπειρία όλων των πολιτικοποιημένων ανθρώπων, ένα κόμμα και μάλιστα ένα κόμμα που υποστηρίζει ότι αποσκοπεί στην ανατροπή του καπιταλισμού και στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού περιλαμβάνει στην Διακήρυξή του για το 1821 προς τον ελληνικό λαό τα κρίσιμα για το ίδιο πολιτικά και ιδεολογικά στοιχεία που συνενώνουν το 1821 με το σήμερα. Και, από την άλλη πλευρά, δεν περιλαμβάνει ή παρακάμπτει εκείνα τα ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία που θεωρεί είτε δευτερεύοντα ή, πολύ παραπάνω, που απορρίπτει ως αβάσιμα ιστορικά. Προφανώς, δεν απαιτείται όποιος διαβάζει την Διακήρυξη να αναζητά την συνολική θέση του ΚΚΕ, όπως αποτυπώνεται στον συλλογικό τόμο που εξέδωσε, που προφανώς έχει ευρύτερη θεμελίωση σε ιστορικές πηγές και αρχεία , συνολικότερες τοποθετήσεις και πιο σύνθετες. Θα πρέπει από το κείμενο της Διακήρυξης να αντιλαμβάνεται τα βασικά ζητήματα και θέσεις.
Ο χαρακτήρας της επανάστασης στην Διακήρυξη του ΚΚΕ και στην πραγματική Ιστορία
Η θέση του ΚΚΕ στην Διακήρυξη, αλλά και γενικότερα, συνίσταται στο ότι η Επανάσταση του 1821 ήταν «αστική και εθνικοαπελευθερωτική, γνήσιο τέκνο της εποχής της». Ο όρος «αστική επανάσταση», ακόμη και αν θεωρηθεί απόλυτα σωστός στον προσδιορισμό της κοινωνικά ηγέτιδος δύναμης της επανάστασης , δεν είναι ένας πλήρης ορισμός όσον αφορά αυτό το φαινόμενο που περιγράφεται. Περιγράφει την τάξη που αντιστοιχεί στις ανερχόμενες σχέσεις παραγωγής και που εξ αυτού του ρόλου της εντός των παραγωγικών σχέσεων έχει άμεσο και ζωτικό ενδιαφέρον στην κατάλυση των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (τουλάχιστον στον ελλαδικό χώρο) και στην ανατροπή του οθωμανικού απολυταρχισμού. Στην δημιουργία αστικού εθνικού κράτους. Υπό αυτήν την έννοια, ορθά εντάσσει την Ελληνική Επανάσταση στον ιστορικό κύκλο των αστικών επαναστάσεων (έχει προηγηθεί η Αμερικάνικη, η Γαλλική και ξεκινούν ταυτόχρονα οι επαναστάσεις κατά της Ισπανίας στην Λατινική Αμερική).
Στο σημείωμα αυτό, δεν θα ασχοληθούμε με το πολύ σοβαρό θεωρητικό ζήτημα, από την σκοπιά του ιστορικού υλισμού, αν όντως η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν κυρίαρχα ένας φεουδαλικός κοινωνικός σχηματισμός ή πάντως ένας σχηματισμός όπου οι φεουδάρχες είχαν αναμφισβήτητα και την κοινωνικοικονομική αλλά και την πολιτική κυριαρχία.
Ήταν αναμφίβολα ένας σχηματισμός κυρίαρχα προκαπιταλιστικός όπου την εξουσία δεν την είχε η αστική τάξη, ενώ είχαν αρχίσει να «ξυπνούν» τα αστικά στοιχεία σε ορισμένες περιοχές της. Δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι οι κυρίαρχες παραγωγικές σχέσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν φεουδαλικές -όπως υποστηρίζει το ΚΚΕ, αλλά παλιότερα και συγγραφείς, όπως ο Κορδάτος. Αντίθετα προς αυτήν την θεώρηση, έχει υποστηριχθεί από πολλές πλευρές, ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνιστούσε έναν σχηματισμό όπου επικρατούσε ο Ασιατικός Τρόπος Παραγωγής ή ο Ασιατικός-Ανατολικός Δεσποτισμός (Oriental Despotism), δηλαδή μια μορφή ταξικής εκμετάλλευσης όπου όλη η γη ανήκει ιδιοκτησιακά στον μονάρχη-κράτος νομικά και οι κυρίαρχοι δεν είναι ανεξάρτητοι γαιοκτήμονες και χωροδεσπότες αλλά εκπρόσωποι (βάσει των τιμαρίων) του μονάρχη, οι οποίοι αποσπούν φόρους για λογαριασμό του. Επίσης, η παλαιότερη έρευνα του Κ. Βεργόπουλου στο έργο του «Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα» (1975) είχε ρίξει φως και στην ανάπτυξη των τσιφλικιών (τα οποία παρεμπιπτόντως δεν ήταν η κυρίαρχη μορφή στον στενότερο ελλαδικό χώρο) σε σχέση με την εξαγωγή αγροτικών αγαθών στην παγκόσμια καπιταλιστική αγορά, στην λειτουργική ένταξή τους σε αυτόν, στον εν μέρει δηλαδή καπιταλιστικό χαρακτήρα αυτής της μορφής αγροτικής εκμετάλλευσης. Όμως, χάριν συντομίας, θα παρακάμψουμε αυτόν τον προβληματισμό και θα «δεχθούμε» ότι οι αμφισβητούμενες κοινωνικές σχέσεις ήταν «φεουδαλικές».
Όμως, όπως είναι παγκοίνως γνωστό, οι αστικές επαναστάσεις δεν συνέβησαν απλώς πείθοντας τις τότε λαϊκές τάξεις ό,τι ο νέος ταξικά κυρίαρχος θα τις εκμεταλλεύεται οικονομικά καλύτερα από τον προηγούμενο. Το βασικό τους ιδεολογικό όπλο ήταν η ταυτόχρονη συναρμογή της απελευθέρωσης από την φεουδαλική οικονομική εκμετάλλευση με τα δημοκρατικά και φιλελεύθερα πολιτικά τους αιτήματα. Δεν τους ζητούσαν να ακολουθήσουν μηχανικά τον Μιραμπώ ή τον Λαφαγιέτ ή τον Ουάσιγκτον ή τον Μπόλιβάρ ή την Φιλική Εταιρεία για να επικρατήσει ο σχετικά καλύτερος καπιταλισμός. Αν το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ ανακαλύψει έστω και μια τέτοια αστική επανάσταση, ας έρθει να μας το πει.
Η αστική επανάσταση προτείνει στις λαϊκές τάξεις την δημοκρατική και φιλελεύθερη πολιτική τους χειραφέτηση σε αντάλλαγμα του ότι δεν θα χειραφετηθούν κοινωνικά αλλά θα υπαχθούν σε νέα μορφή (πιο αποτελεσματικής και ορθολογικής) ταξικής εκμετάλλευσης. Γι’ αυτό και το ταξικό είναι της αστικής επανάστασης δεν μπορεί, κατά κανόνα, να υπάρξει στον ιστορικό χωροχρόνο, αν δεν εκδηλωθεί ως αστικοδημοκρατική επανάσταση. Ο όρος αστικοδημοκρατική ή αστική δημοκρατική δεν κρύβει τον ταξικό της χαρακτήρα ούτε τον συγκαλύπτει. Αποτυπώνει τον μόνο αποτελεσματικό τρόπο που μπορεί να υπάρξει. Με βάση το αίτημα για αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία και για την αναγνώριση αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων μπορεί η αστική τάξη και η ίδια να ενοποιηθεί πολιτικά αλλά και να οικοδομήσει συμμαχία με τις λαϊκές τάξεις και στρώματα (στον ελλαδικό χώρο του 1821, εκμεταλλευόμενα αγροτικά στρώματα, πρώτες μορφές εργατικής τάξης, μικροβιοτέχνες και μικρέμποροι κλπ), να μετατρέψει αυτές τις τάξεις σε πολιτικά και κοινωνικά της στηρίγματα.
Η διεκδίκηση αυτών των δημοκρατικών στόχων, από κοινού με την εθνικοαπελευθερωτική πολιτιστική και θρησκευτική διάσταση, ήταν κορυφαία και κεντρική στην Ελληνική Επανάσταση. Η Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ δεν αναφέρει πουθενά ότι η αστική επανάσταση εκδηλώθηκε, σε πολύ μεγάλο βαθμό, ως αστικοδημοκρατική και ως αστική φιλελεύθερη επανάσταση. Αυτό θα έπρεπε να εξηγηθεί και να αναλυθεί, αν η ΚΕ του ΚΚΕ δηλαδή αμφισβητεί αυτά τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Επανάστασης. Το εθνικό, με την έννοια της γλώσσας, της θρησκείας και της ιστορικής συνείδησης, συνδυάσθηκε πλήρως με το δημοκρατικό-φιλελεύθερο, και αν η Φιλική Εταιρεία ή παλιότερα ο Ρήγας, μέσα στον γιακωβινισμό- καρμποναρισμό τους, δεν είχαν αναφερθεί σε αυτά τα κρίσιμα πολιτικά αιτήματα, ζητώντας την αντικατάσταση του οθωμανικού δεσποτισμού από ένα αστικό δημοκρατικό και φιλελεύθερο κράτος, η απήχησή τους στον λαό θα ήταν μηδαμινή και ασήμαντη. Όπως, επίσης, και αν δεν αναφέρονταν στο εθνικό ζήτημα, στην ορθόδοξη χριστιανική ελληνικότητα.
Είναι σε όλους τους μαρξιστές γνωστό ότι η κοινωνική κίνηση, μεταρρυθμιστική ή επαναστατική, εμπλέκει τις ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις και μάζες, μέσω της ιδεολογίας και της μαζικής της διάδοσης. Η ιδεολογία της Ελληνικής Επανάστασης ήταν εθνική, δημοκρατική και φιλελεύθερη. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα γιατί η αναφορά στον δημοκρατικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα της επανάστασης και στην σημασία της δημοκρατικής ιδεολογίας απουσιάζει από την Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ.
-Απουσιάζει γιατί αυτό θα παρίστανε την αστική τάξη ως δημοκρατική και φιλελεύθερη; Μα, η ΚΕ του ΚΚΕ αναμφίβολα γνωρίζει ότι σε εκείνη την εποχή της πρώτης πολιτικής της διαμόρφωσης ήταν σε σημαντικό βαθμό δημοκρατική –φιλελεύθερη, αν και όχι βέβαια ως εκείνο το σημείο που αυτό θα γινόταν εφαλτήριο μεγάλης ισχυροποίησης των λαϊκών τάξεων. Βεβαίως, αρκετά από τα κυρίαρχα στρώματα που εμπλέχτηκαν στην Ελληνική Επανάσταση ( προεστοί, Φαναριώτες) δεν ήταν αρκετά δημοκρατικά ή φιλελεύθερα ή και δεν ήταν καθόλου. Όμως, η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία και δυναμική τα πρώτα χρόνια της επανάστασης ήταν σε μεγάλο βαθμό δημοκρατική-φιλελεύθερη. Τα ίδια τα Συντάγματα που ψηφίστηκαν στις Εθνοσυνελεύσεις ήταν σε πρωτόγνωρο βαθμό σε διεθνή κλίμακα δημοκρατικά-φιλελεύθερα και όχι μόνο «Συντάγματα της αστικής τάξης». Εξέφραζαν όχι μόνο την ιδεολογία της ανερχόμενης αστικής τάξης αλλά τον ενεργό ρόλο των λαϊκών τάξεων και την πίστη τους στην αστική δημοκρατία. Εξέφραζαν έναν συσχετισμό δύναμης, που εμπεριείχε μια ισχυρή σχετικά θέση των λαϊκών τάξεων μέσα στην συμμαχία/συνασπισμό που έκανε την επανάσταση. Από το 1830 και μετά για λόγους έκβασης της ταξικής πάλης, αυτό το στοιχείο υποχωρεί.
-Θεωρεί το ΚΚΕ ότι αυτή η ιδεολογία ήταν απλώς μια απάτη; Όμως, όπως είναι γνωστό αυτή η ιδεολογία, πέρα από τα μυθικά/παραμορφωτικά της στοιχεία, έγινε υλική δύναμη των μαζών και χάρη σε αυτήν νίκησαν οι αστικές επαναστάσεις. Εκεί που δεν έγινε ή όπου οι αστικές τάξεις τα βρήκαν με τον φεουδαλισμό , η αστική επανάσταση άργησε απελπιστικά να ολοκληρωθεί (Γερμανία, Ρωσία κα). Χωρίς τον Ροβεσπιέρο και τον Τρόμο, δεν θα επικρατούσε η πιο μετριοπαθής αστική μορφή του Διευθυντηρίου και μετά του Ναπολέοντα. Επίσης, παρά το ότι ορισμένες διατυπώσεις στο έργο του Λένιν εκφράζουν μια διακύμανση στο ζήτημα των δημοκρατικών αιτημάτων κάτω από την αστική κυριαρχία, στην πλειοψηφία των κειμένων του θεωρεί ότι οι αγώνες των λαϊκών τάξεων για αυτά αποτελούν «σχολείο» για την κατοπινή τους ταξική αυτονόμηση.
-Θεωρεί ότι η αναφορά στην «δημοκρατία» ενισχύει σήμερα την «εθνική ενότητα»; Αν το θεωρεί, αυτό είναι λάθος γιατί η σημασία τότε των δημοκρατικών αιτημάτων ήταν διαφορετική από ό,τι σήμερα, χωρίς αυτό να σημαίνει καθόλου ότι σήμερα δεν είναι σημαντικά ή ότι απλώς εκφράζουν την υποταγή στην αστική τάξη. Η αστική τάξη περιφρονεί και τα δημοκρατικά αιτήματα σήμερα αλλά και τον δημοκρατικό χαρακτήρα του αγώνα του 1821, και θα χαιρόταν πολύ αν κάποιος της απέδιδε τον αποκλειστικό ρόλο σε εκείνη την Επανάσταση.
-Θεωρεί ότι το ζήτημα της δημοκρατίας είναι διαδικαστικό, ενώ τα οικονομικά συμφέροντα είναι το μόνο σημαντικό; Διπλό λάθος. Το οικονομικό στοιχείο είναι σε έναν κοινωνικό σχηματισμό το σε τελική ανάλυση καθοριστικό, πράγμα που δίνει σημαντικό βαθμό σχετικής αυτονομίας στο εποικοδόμημα αλλά και ανάδρασης του εποικοδομήματος στην οικονομική βάση. Η αντίθετη άποψη που ταυτίζει το τελικά καθοριστικό με το πάντοτε και παντού κυρίαρχο του οικονομικού στοιχείου συνιστά την παρέκκλιση που ονομάζεται οικονομισμός. Επίσης, λάθος από την άποψη της κεντρικής σημασίας και προτεραιότητας της ταξικής πάλης. Πώς θα εμπλέκονταν οι λαϊκές τάξεις του ελλαδικού χώρου στην Επανάσταση, αν η διανόηση της εποχής και οι πολιτικοί οργανωτές δεν συνδύαζαν την «παλιγγενεσία» με τα αιτήματα της δημοκρατίας και του διαφωτισμού; Γιατί όλες οι τότε (αλλά και οι μεταγενέστερες) αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις πέτυχαν σε αυτήν την στέρεη ιδεολογική βάση και μόνο; Είναι ιστορικά τυχαίο;
Επίσης, η μη αναφορά στην Διακήρυξη στον δημοκρατικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα της Επανάστασης συσκοτίζει και ερμηνεύει μόνο εν μέρει τον χαρακτήρα των Εμφυλίων Πολέμων εντός της επανάστασης. Σίγουρα, αυτοί οι Εμφύλιοι σχετίζονταν και με τις «ενδοαστικές» διαμάχες μεταξύ προεστών, Φαναριωτών, καπεταναίων, οπλαρχηγών κλπ, δηλαδή μεταξύ των ηγετικών δυνάμεων που καθοδηγούσαν τον αγώνα (όσο και αν είναι υπερβολικό όλους αυτούς να τους περιγράψουμε ως «αστικές μερίδες» με την σύγχρονη έννοια). Σίγουρα, σχετίζονταν και με τον λουφέ ή το φάγωμα των δανείων κλπ Όχι όμως μόνο αυτό.
Χωρίς περιττές εξιδανικεύσεις, είναι σχετικά εμφανές ότι σε αυτές τις συγκρούσεις καθρεφτίζονταν άμεσα και πιο συχνά έμμεσα και η παρουσία, ο ενεργός ρόλος, η πολιτική διεκδίκηση των τότε λαϊκών τάξεων (πχ ρόλος του Καραϊσκάκη, σε αρκετές συγκυρίες ρόλος του Κολοκοτρώνη κλπ). Επίσης, η επιβολή της μοναρχίας μετά το 1830 δεν ήταν καθόλου ευθύγραμμο αποτέλεσμα του αστικού χαρακτήρα της επανάστασης. Ήταν αποτέλεσμα της εσωτερικής ταξικής πάλης, αφού στα πλαίσια του «αστικού στρατοπέδου» οι πιο συντηρητικές δυνάμεις σε συνδυασμό με την επέμβαση της Βρετανίας ιδίως νίκησαν την τάση των λαϊκών τάξεων να προωθήσουν ένα αστικοδημοκρατικό καθεστώς. Και οι δύο τάσεις ήταν στα πλαίσια μιας αστικοδημοκρατικής επανάστασης ενδεχόμενες. Σίγουρα, έπαιξε σημαντικό ρόλο η οικονομική και πολιτική ανωριμότητα της ελληνικής κυρίαρχης τάξης όπως και η αδύναμη θέση των λαϊκών τάξεων λόγω του συσχετισμού κατά την έναρξη ύπαρξης του νεοελληνικού κράτους, λόγω της ισχύος του ξένου παράγοντα κλπ.
Πάντως, ο ίδιος ο Μαρξ θεωρούσε ότι εντός της αστικής επανάστασης είναι δυνατόν να υπάρξει ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στην αστική τάξη που καθοδηγεί την επανάσταση και στις λαϊκές τάξεις που μετέχουν ενεργά σε αυτήν (πρωτοεργάτες, αγρότες, μικροβιοτέχνες κλπ). Ο ίδιος ο Τρόμος, σε κάποιον βαθμό, ήταν έκφραση αυτής της διαμάχης μέσα στη Γαλλική Επανάσταση, όπως και η Εταιρεία των Ίσων του Μπαμπέφ κλπ.
Σε ιστορικές περιόδους όπου οι τάξεις αυτές δεν έχουν ακόμη ανεξάρτητη πολιτική οργάνωση και κοινωνική συνείδηση, οι τάξεις αυτές παλεύουν μεν ακόμη στα όρια μιας αστικής πολιτικής διεξόδου κατά των κοινών εχθρών της αστικής ή αστικοδημοκρατικής επανάστασης (φεουδαρχών, μοναρχίας, κλήρου κλπ) αλλά με τον δικό τους τρόπο που μπορεί να διαφέρει ριζικά από εκείνον της αστικής τάξης (βλ. άρθρο του Μαρξ για την γερμανική επανάσταση σε “Neue Rheinische Zeitung” , 15-12-1848, στην συλλογή κειμένων Καρλ Μαρξ «Για τη Γαλλική Επανάσταση», Αθήνα 1990, Εξάντας, επιμέλεια, Γιάννης Μηλιός, σελ. 23-26, ιδίως σελ. 23). Τα ίδια αναφέρουν και πολλοί παλαιότεροι μαρξιστές ιστορικοί της Γαλλικής Επανάστασης (πχ ο κομμουνιστής συγγραφέας Albert Mathiez «Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης», Αθήνα 1946, Γκοβόστης , μεταφραστής Κώστας Μεραναίος).
Ακόμη, η παρουσίαση της ΚΕ του ΚΚΕ εμφανίζει την «ωρίμανση» της αστικής τάξης στην Ελλάδα με έναν τρόπο που μεγιστοποιεί ή εξιδανικεύει την πραγματική τοτινή οικονομική δυναμική της. Δεν συμφωνούμε με τις αναλύσεις που λένε ότι δεν υπήρχε καθόλου αστική τάξη ή ότι η ελίτ ήταν απλώς ένα μηχανικό εξάρτημα των Μεγάλων Δυνάμεων, δηλαδή με την θεωρία της «εξάρτησης» στις πιο ακραίες της μορφές. Όμως, είναι γεγονός ότι η τότε αστική τάξη (18ος, πρώτο μισό 19ου αιώνα) ήταν κυρίως εμπορική-μεταπρατική και εφοπλιστική-μεταφορική. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι τα εμπορικά καράβια ήταν μια ιδιαίτερη μορφή καπιταλιστικού εργοστασίου, η δραστηριότητα του ελληνικού εφοπλισμού είναι ένας κόμβος και όχι αυστηρά παραγωγικός αλλά και εντασσόμενος σε διεθνή εμπορικά-μεταφορικά δίκτυα (παρά την μεγάλη του ενίσχυση στους ναπολεόντειους πολέμους λόγω του βρετανικού αποκλεισμού της ηπείρου). Μπορεί να είναι μια μορφή που προετοιμάζει την επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων, αλλά αυτή η επικράτηση προ του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα δεν είναι ακόμη δεδομένη. Πράγμα που ενισχύει ακόμη παραπάνω την σχετική αυτονομία της υπερδομής, αφού δεν έχουμε μια αστική τάξη όπως η γαλλική όπου η άρχουσα τάξη έχει πραγματικά επικρατήσει παραγωγικά μέσα στον κοινωνικό σχηματισμό και περνά δυναμικά από την οικονομική κυριαρχία στην ιδεολογική και στην πολιτική.
Όπως και ο Γιάνης Κορδάτος στην εποχή του, έτσι και το σημερινό ΚΚΕ προσπαθεί να επικαλεσθεί και να αποδείξει μια «πρότυπη εξέλιξη των δομών και των υπερδομών» μέσα από ένα καθαρά εξελικτικιστικό κοινωνικό σχήμα όπου υπάρχουν οι πέντε τρόποι παραγωγής και με τρόπο μαθηματικά δεδομένο και νομοτελειακό , ο ένας ακολουθεί τον άλλο. Πρώτα οι «κοινοτικοί» τρόποι παραγωγής, μετά η δουλοκτησία, μετά ο φεουδαλισμός και μετά γραμμικά ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός. Επίσης, το σχήμα αυτό ακολουθεί την περίφημη θεωρία «προτεραιότητας των παραγωγικών δυνάμεων». Οι παραγωγικές δυνάμεις του ελληνικού αστισμού τότε ωθούν στην διάρρηξη του οθωμανικού δεσποτισμού και των παλιών παραγωγικών σχέσεων. Ανάλογα σήμερα, οι παραγωγικές σχέσεις του καπιταλισμού μπλοκάρουν τις ογκούμενες παραγωγικές δυνάμεις, άρα πάμε προς την σοσιαλιστική επανάσταση.
Ήταν οι λαϊκές τάξεις πεζικό του ελληνικού αστισμού;
Η πιο έντονη στιγμή της απάντησης του Τμήματος Ιστορίας του ΚΚΕ στο κείμενο της Λαμπρινής Θωμά είναι αυτή που αφορά τον ρόλο των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων στην Επανάσταση του 1821. Πράγματι, στο κείμενό της, η Λαμπρινή Θωμά δίνει ορθά μεγάλη έκταση και διάσταση στο γεγονός ότι παλαιότερα το ΚΚΕ τόνιζε σε πολύ υψηλούς τόνους τον κρίσιμο ρόλο των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων στο 1821 και στον χαρακτήρα της επανάστασης όχι μόνο αστικής αλλά και ως λαϊκής. Υποστηρίζει εμφατικά ότι το σημερινό ΚΚΕ τον υποβαθμίζει. Αναφέρει πολλά αποσπάσματα από τοποθετήσεις του ΚΚΕ στην διάρκεια του 20ου αιώνα.
Έτσι, ενδεικτικά παραπέμπει σε ένα κείμενο του «Ριζοσπάστη» της 25-3-1936 όπου αναφερόταν :
Σ’ όλη τη χώρα οι λαϊκές μάζες πήραν την πρωτοβουλία της εξέγερσης και οι εμποροκοτσαμπάσηδες αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν γιατί διέτρεχαν τον άμεσο κίνδυνο να τους ξεπαστρέψει ο επαναστατημένος λαός είτε οι εξαγριωμένοι Τούρκοι… η επαναστατική δημιουργικότητα των λαϊκών μαζών απλώθηκε σε όλα τα επίπεδα και έθιξε στο σύνολο τους τα δημοκρατικά προβλήματα που εκδηλώθηκαν στην πορεία της Επανάστασης… Στις εργασίες των εθνοσυνελεύσεων οι ένοπλες μάζες επανειλημμένα εξάσκησαν άμεση πίεση για να μην αρπάξουν τη γη οι εμποροκοτζαμπάσηδες. Μαζί με τους δημοκρατικούς διανοούμενους επέβαλαν την επέκταση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και των λαϊκών ελευθεριών στα συντάγματα που ψηφίστηκαν από τις εθνοσυνελεύσεις… Ο επαναστατημένος λαός έβανε την πληβειακή σφραγίδα των επαναστατικών λύσεων σε όλα τα προβλήματα της πάλης.» Ριζοσπάστης, 25η Μαρτίου 1936.
Το κείμενο αυτό, όπως είναι γνωστό, είναι γραμμένο από τον κομμουνιστή ηγέτη, αγωνιστή και διανοούμενο Γιάννη Ζεύγο , με τον τίτλο «Οι λαϊκές μάζες στα 1821».Εδώ, ο Ζεύγος υποστηρίζει δύο διακριτά πράγματα. Ότι η ίδια η πρωτοβουλία της επανάστασης ανήκε στα λαϊκά στρώματα και τάξεις και όχι στους προεστούς, του Φαναριώτες ή τους εμποροκαπεταναίους. Και δεύτερον ότι οι λαϊκές τάξεις έβαλαν και στην επανάσταση και στην πολιτική της έκφραση (Συντάγματα) ισχυρό το πολιτικό τους στίγμα. Ακόμη και αν το πρώτο σκέλος μπορεί να αμφισβητηθεί (δεν μπορούμε να το αναπτύξουμε εδώ), το δεύτερο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί πειστικά.
Μπορεί, βεβαίως, να προταθεί ότι αυτή η άποψη του Ζεύγου συνδέεται γραμμικά με την γραμμή της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία έθετε ως άμεσο στρατηγικό στόχο την ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού σταδίου και όχι πλέον την άμεση σοσιαλιστική επανάσταση. Και, άρα, έπρεπε να υποστηριχθεί ότι η αστική τάξη είχε αφήσει, συμβιβαζόμενη με τους φεουδάρχες/μοναρχία την αστική επανάσταση στη μέση, οπότε το ΚΚΕ θα την ολοκλήρωνε ως ηγέτης των εργατών-αγροτών, προτού περάσει ταχύρυθμα στο επόμενο σοσιαλιστικό στάδιο.
Όμως, το γεγονός ότι ο Ζεύγος λύγισε το ραβδί υποστηρίζοντας ότι οι λαϊκές τάξεις καθοδήγησαν εξαρχής την επανάσταση, ενώ η αστική τάξη κυρίως την πρόδωσε, δεν καθιστά αβάσιμο τον ισχυρισμό του ότι οι τάξεις αυτές και έβαλαν ισχυρό στίγμα στην επανάσταση και με τον αγώνα τους ενίσχυσαν την φιλελληνική ισχυρή κοινή γνώμη, που σε μεγάλο βαθμό πίεσε τις κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων να παρέμβουν υπέρ των Ελλήνων (και όχι αποκλειστικά τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι της επίλυσης του Ανατολικού Ζητήματος).
Αναφέρει, επίσης, η Λαμπρινή Θωμά ένα απόσπασμα από τον «Ριζοσπάστη» της 25-3-1927, από μια περίοδο δηλαδή όπου το ΚΚΕ απέβλεπε ακόμη στην σοσιαλιστική επανάσταση και όχι στο αστικοδημοκρατικό στάδιο, κατά το οποίο:
Στους αγώνες της Ανεξαρτησίας έλαβαν μέρος διάφορες τάξεις με διαφορετικές η καθεμία κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες, οι οποίες βρήκαν μια συνολική και ενιαία έκφραση στα συνθήματα της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία, Ισότης, Αδελφοσύνη. Η κάθε τάξη απέδιδε στα συνθήματα αυτά ανάλογα με τις ανάγκες της κι ένα δικό της περιεχόμενο. Ο αγρότης, ο δουλοπάροικος του Τούρκου βέη με την ελευθερία την ισότητα και τη δικαιοσύνη δεν εννοούσε μόνο την εθνική απελευθέρωση αλλά και την απελευθέρωση από το ζυγό της δουλοπαροικίας και την παραχώρηση σε αυτόν της γης που καλλιεργεί» Ριζοσπάστης, 25η Μαρτίου 1927.
Αναφέρει απαντητικά το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ στην απάντησή του, δύο πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τον συλλογικό τόμο που εξέδωσε η ΚΕ για τα 200 χρόνια , κατά τα οποία:
Από την άλλη πλευρά, οι λαϊκές δυνάμεις (αγρότες και κτηνοτρόφοι, εργάτες γης και ολιγάριθμη εργατική τάξη των πόλεων) αποτελούσαν το πιο γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια ενός επαναστατικού σχεδίου. Η θέση τους στην παραγωγή δεν τους παρείχε προνόμια που θα απειλούνταν από την επανάσταση. Ωστόσο, αυτό το αντικειμενικό γεγονός (το ίδιο αντικειμενικό και πριν έναν αιώνα) δεν έφτανε για να πυροδοτήσει τις επαναστατικές τους διαθέσεις. Όμως, τις παραμονές της επανάστασης οι ναυτικοί συσσωρεύονταν άνεργοι στα νησιά, το ίδιο συνέβαινε με όσους επηρεάζονταν από την κρίση της ναυτιλίας και του εμπορίου και την καταστροφή της βιοτεχνίας, ενώ οι φτωχοί αγρότες αντιμετώπιζαν την κακή σοδειά του 1820 και τις συνεχείς αυξήσεις της φορολογίας. Σε αυτές τις συνθήκες, οι επαναστατικές διακηρύξεις της αστικής Φιλικής Εταιρείας (Φ.Ε.) έδωσαν διέξοδο στις ανάγκες των λαϊκών δυνάμεων, που αδυνατούσαν να διαμορφώσουν αυτόνομη στρατηγική.»[1]
«Σε κάθε περίπτωση ήταν εκείνοι οι «κσιπόλιτι και παρακιντέδες» – και ιδιαίτερα η φτωχή αγροτιά – που επάνδρωσαν τον κύριο όγκο των επαναστατικών ένοπλων δυνάμεων, προσφέροντας με «ζήλον και αφιλοκέρδειαν» ότι μπορούσε ο καθένας στην υπόθεση της Επανάστασης (….).» [2]
Πράγματι, αυτά τα δύο αποσπάσματα φαίνονται να δίνουν πολύ σημαντικότερο ρόλο στις λαϊκές τάξεις κατά το 1821 από ό,τι το ίδιο το κείμενο της Διακήρυξης. Γεγονός που είναι από μόνο του πολύ θετικό. Αυτή όμως η διευκρίνιση δεν αναιρεί καθόλου ότι μια ορισμένη διατύπωση της Διακήρυξης επιτελεί καθοριστικό ρόλο στην υποβάθμιση του πολιτικού ρόλου των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων. Η εξής:
« Οι πολιτικά ανώριμες ακόμα λαϊκές δυνάμεις άργησαν να αντιληφθούν ότι η αστική εξουσία ήταν το αντικειμενικό αποτέλεσμα της επανάστασης και όχι της προδοσίας της. Παρ’ όλα αυτά, το σπάσιμο του φόβου τους, ο ξεσηκωμός τους (κόντρα στις παραινέσεις ή και τις απειλές των ισχυρών, των «συνετών» κ.λπ.), η ανιδιοτέλειά τους στον αγώνα, η αντοχή τους στις δυσκολίες, γενικότερα η ισχύς του επαναστατημένου λαού: Ολα αποτελούν διαχρονική πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες μάχες που έχει μπροστά του ο λαός μας».
Αυτό που είναι «διαχρονική πηγή έμπνευσης του λαού μας» εμποδίζεται ή και ακυρώνεται από το γεγονός ότι οι λαϊκές τάξεις μετείχαν σε έναν αγώνα που δεν μπορούσε να πάει προς την δική τους μεριά ή που θα κατέληγε ούτως ή άλλως στην νίκη των καπιταλιστικών συμφερόντων. Έπρεπε να έχουν καταλάβει , κατά μια έννοια, ότι δεν μπορούσαν να είναι παρά δευτεραγωνιστές.
Και εδώ ο ιστορικός εξελικτικισμός οδηγεί το Τμήμα Ιστορίας του ΚΚΕ σε μια ορισμένη σκληρή μοιρολατρεία. Δείξαμε παραπάνω την θέση του Μαρξ, σύμφωνα με την οποία οι λαϊκές τάξεις σε μια αστικοδημοκρατική επανάσταση μπορούν να διεκδικήσουν όχι μόνο έναν αυξημένο και ενεργό πολιτικό ρόλο, αλλά και να καθορίσουν μια δική τους εξέλιξη, μέσα στα αστικά μεν πλαίσια, ( όσο ακόμη η ανεξαρτησία τους και η πολιτική τους οργάνωση είναι σχετικά ασθενής, η ιδεολογική τους ταξική συνείδηση περιορισμένη) αλλά πολύ διαφορετική από εκείνην της αστικής τάξης. Μπορεί να μην την πούμε «λαϊκοδημοκρατική», όπως θα την έλεγε ο Ζεύγος, αλλά είναι μια αστικοδημοκρατική εξέλιξη που πάει κόντρα στην αστική τάξη. Κι επίσης, η ύπαρξη μιας τέτοιας ιστορικής τάσης μπορεί να εξηγήσει και την απομάκρυνση της αστικής τάξης από την αστικοδημοκρατική επανάσταση και την προσκόλλησή της στην μοναρχία ή την αντίδραση (βλ. και θέση του Μαρξ για το γερμανικό 1848). Επίσης, αν αυτή η αυτονόμηση των λαϊκών τάξεων από την αστική ηγεσία κατά την διάρκεια μιας αστικοδημοκρατικής επανάστασης συμβεί σε μια ιστορική εποχή όπου η εργατική τάξη έχει ήδη ανεξάρτητο κοινωνικό και πολιτικό ρόλο και συνείδηση (πχ Ρωσία 1905), εκεί έχει, κατά την γνώμη μας ισχύ η θέση των Τρότσκυ-Πάρβους περί «διαρκούς επανάστασης», η όξυνση της αστικοδημοκρατικής οδηγεί στην σοσιαλιστική επανάσταση. Όμως, αυτό δεν αφορά το 1821.
Υπήρξαν τέτοιες ιστορικές περιστάσεις και φαινόμενα στις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις ή τις φτιάχνουμε εμείς με το μυαλό μας; Ναι, αναμφίβολα υπήρξαν. Η επανάσταση του 1848 στην Γαλλία, αν και δεν ήταν στην κύρια όψη της, μια εργατική επανάσταση, επέβαλε την αστική δημοκρατία, έστω και πρόσκαιρα. Ο ρόλος των Ισοπεδωτών και των Σκαφτιάδων στην αγγλική επανάσταση του 1640 -1650 επέβαλε την κατάργηση της Μοναρχίας και την αντιμοναρχική αστική δικτατορία του Κρόμγουελ. Κατά την επανάσταση του Μπολιβάρ στην Λατινική Αμερική εναντίον των Ισπανών και των γαιοκτητών, δεν επιβλήθηκαν μοναρχίες αλλά έστω και ανώριμα αστικοδημοκρατικά καθεστώτα. Το ότι στην Ελληνική Επανάσταση δεν είχαμε τέτοια κατάληξη οφείλεται στη έκβαση της ταξικής πάλης υπέρ των εμπόρων- προεστών- Φαναριωτών και σε βάρος των λαϊκών τάξεων καθώς και στην ισχυρή επέμβαση του ξένου παράγοντα. Δεν ήταν νομοτέλεια, προκύπτουσα από τον αστικό χαρακτήρα τηςεπανάστασης και απότην αστική της νομοτελειακή καθοδήγηση. Αυτή η νομοτέλεια υπάρχει μόνο στην συνείδηση του Τμήματος Ιστορίας του ΚΚΕ και εν μέρει αντανακλά και την γραφειοκρατική ιδεολογία αυτού του πολιτικού σχηματισμού.
Επίσης, η αστική επανάσταση ήταν και εθνικοαπελευθερωτική. Αυτό δεν έγινε μοναχά για να αποκτήσουν οι ελληνόφωνοι και Χριστιανοί έμποροι-εφοπλιστές-γαιοκτήμονες πολιτική εξουσία και αν αναπτύξουν περαιτέρω τον καπιταλισμό. Έγινε γιατί μια ολόκληρη εθνική κοινότητα στην βάση των αξιών του Διαφωτισμού (δεν μπαίνουμε εδώ αν προϋπήρχε ή διαμορφώθηκε νεωτερικά) ήθελε να αυτοκαθοριστεί δημοκρατικά και κυρίαρχα και να γίνει ανεξάρτητο κράτος. Γεγονός της εποχής των αστικοδημοκρατικών επαναστάσεων αλλά όχι αυτόματο αποτέλεσμα των επιλογών της αστικής τάξης. Όπως υποστηρίζουν σήμερα αρκετοί αστοί ιστορικοί, υπήρχε και η επιλογή να εξελιχθεί ο ελληνικός αστισμός ως εσωτερικό ρεύμα εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να την διαβρώσει.
Επίσης, και εκεί η επιχειρηματολογία της Λαμπρινής Θωμά έναντι του ΚΚΕ είναι πολύ ισχυρή, είναι όχι μόνο στην υποβάθμιση του ενεργού- ζωτικού ρόλου των λαϊκών τάξεων, ιδίως των αγροτών , κατά την Ελληνική Επανάσταση αλλά και στην πλήρη αποκοπή της επανάστασης από την Ιστορία της χώρας και ιδίως από την Ιστορία των ταξικών αγώνων στην Ελλάδα. Η ίδια η Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ περνά βιαστικά από την επανάσταση του 1821 στο σήμερα, στον 21ο αιώνα. Όπως επισημαίνει ορθότατα η Λαμπρινή Θωμά, ενδιάμεσα λείπει το ΕΑΜ. Που είναι η Εαμική εμπειρία σε σχέση με το 1821; Έχουν καμία σχέση το ένα με το άλλο; Ή είναι ιστορικά άσχετα;
Βεβαίως, δεν είναι πολιτικά άσχετα. Χωρίς τον ισχυρό ρόλο των λαϊκών τάξεων στην επανάσταση του 1821 και την ανάδειξή του μέσα από την ιστοριογραφία και ιδίως την προφορική μνήμη και παράδοση δεν θα είχε υπάρξει ποτέ το ΕΑΜ. Τι είναι αυτό που συνδέει το 1821 και το ΕΑΜ;
-Το αγωνιζόμενο έθνος για την ανεξαρτησία του κάτω από τον ισχυρό ρόλο (1821) ή την πλήρη ηγεμονία (1941) των λαϊκών τάξεων
-Το μίσος προς τον κατακτητή
-Η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα που στην περίπτωση του ΕΑΜ φτάνει μέχρι την συγκρότηση αυτοθέσμιση του λαού μέσω θεσμών (δυαδικοποιημένης) λαϊκής εξουσίας, πρώτιστα αγροτικών και μετά εργατικών. Στην περίπτωση του ΕΑΜ έχουμε το φαινόμενο της «διαρκούς επανάστασης» που αναφέραμε παραπάνω. Η δημοκρατία αυτονομείται πια από το αστικό πλαίσιο, γίνεται κοινωνική .. Εν τέλει, το ΚΚΕ θεωρεί το ΕΑΜ μόνο εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο, ενώ ως επανάσταση βλέπει κυρίως τον Εμφύλιο 1946-1949, που ήταν μια μειοψηφική ηρωϊκή εξέγερση υπό την στενή του καθοδήγηση. Η πραγματική κοινωνική και σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα ήταν το ΕΑΜκυρίως της περιόδου 1943-1944. Όπως το ΚΚΕ δεν πολυπιστεύει στην επανάσταση του 1821, έτσι δεν πολυπιστεύει και στο ΕΑΜ. Γιατί το ΕΑΜτο καθοδήγησε, στην αρχή εξαίσια και στην συνέχεια καταστροφικά, αλλά δεν το έλεγξε. Το στοιχείο του μη γραφειοκρατικού ελέγχου είναι αυτό που κάνει το ΚΚΕ να προτιμά ως επανάσταση το 1946-1949 σε σχέση με το ΕΑΜ. Που ήταν η γνήσια εμπειρία επανάστασης, με θεσμούς αυτοδιοίκησης, Λαϊκής Δικαιοσύνης, την Συνέλευση στις Κορυσχάδες, που την κατάργησαν χάριν της Συνθήκης του Λιβάνου κλπ
-Τα άμεσα και μακροχρόνια ταξικά συμφέροντα των λαϊκών και υποτελών τάξεων στην περίπτωση του ΕΑΜ (ανεξαρτησία, ψωμί, ειρήνη, αναδιανομή, κατάκτηση πολιτικής εξουσίας έναντι της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού).
– Η ενότητα των λαϊκών τάξεων που ιδιοποιούνται το έθνος από την αστική τάξη.
Αν δεν υπήρχε το στοιχείο του ιδιαίτερου πολιτικού βάρους των λαϊκών τάξεων στα 1821, δεν θα είχαμε τα Συντάγματα των Εθνοσυνελεύσεων του αγώνα , την σχεδόν καθολική ψήφο των ανδρών σχεδόν ήδη από το Σύνταγμα του 1844 (δεν υπήρχε πουθενά τότε στην Ευρώπη) και επίσης ένα κοινοβουλευτικό βίο στον 19ο αιώνα, που παρά τα λεγόμενα και μερικώς αληθή περί «νοθειών» «πελατειακών σχέσεων» κλπ ήταν από τους καλύτερους που υπήρχαν στην Ευρώπη την ίδια περίοδο όσον αφορά το φιλελεύθερο και δημοκρατικό στοιχείο και τις ελευθερίες του λαού. .
Αυτά ήταν κάποτε πολύ γνωστά και προφανή στο ΚΚΕ. Και επί Ζαχαριάδη και μετά τον Ζαχαριάδη. Το ΚΚΕ θεωρούσε κατά το περισσότερο τμήμα του 20ου αιώνα τον αγώνα για τον σοσιαλισμό και τον ίδιο τον δικό του αγώνα ως διαλεκτική συνέχεια του 1821, ως μιας μεγάλης λαϊκής επανάστασης , όπου οι άνθρωποι του μόχθου έβαλαν το ισχυρό στίγμα τους, ακόμη και αν δεν νίκησαν , και που προετοίμασε ιστορικά την επική δεκαετία του 1940. Το σημερινό ΚΚΕ, όχι απόλυτα αλλά σε σχετικά σημαντική κλίμακα, θέλει να παρουσιάσει την επανάσταση αυτήν ως «αστική» και όχι ως «αστικοδημοκρατική» (πράγμα που κάνει μεγάλη διαφορά) και ,παρά τις αντιφάσεις στον λόγο του, να αποδώσει στις λαϊκές τάξεις εκείνης της εποχής τον ρόλο του πεζικού της αστικής τάξης, να αποσυνδέσει επανάσταση και λαό. Αυτή η τοποθέτηση αντικειμενικά καταδεικνύει μια απόσταση του σημερινού ΚΚΕ από την λαϊκότητα, από την παράδοση των αγώνων του λαού, καθώς και μια ορισμένη γραφειοκρατική του νοοτροπία και συνείδηση.
*Ο Δημήτρης Μπελαντής είναι μαχόμενος δικηγόρος από το 1988 και Διδάκτωρ Νομικής από το 1995 (με αντικείμενο το Συνταγματικό Δίκαιο). Ασχολείται συστηματικά με ζητήματα μαρξιστικής θεωρίας του κράτους και Ιστορίας του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος και έχει δημοσιεύσει σειρά σχετικών βιβλίων. Επίσης έχει μετάσχει σε αρκετούς συλλογικούς τόμους (“Τρομοκρατία και Δικαιώματα”, Σαββάλας 2004, “Κυβέρνηση της Αριστεράς”, Τόπος 2013 κα.).
(1 )Κώστας Σκολαρίκος, « «Εμφύλιες» συγκρούσεις και «εμφύλιοι» πόλεμοι στην Επανάσταση του 1821, στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), 1821. Η Επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2020 , σελ. 268.
[2] Αναστάσης Γκίκας, «Ο ρόλος και η στάση των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής στην Επανάσταση του 1821. Ο χαρακτήρας της Επανάστασης.» στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.), ό.π., σελ. 199.