του Θάνου Καμήλαλη

Στην Ελλάδα, η Novartis ερευνάται για υποθέσεις δωροδοκίας μελών της φαρμακευτικής αγοράς και συγκεκριμένα περίπου 4.000 γιατρών, ενώ παραμένει άγνωστο (αλλά πιθανό σενάριο) το εάν τα στοιχεία θα εμπλέξουν και πολιτικά πρόσωπα. Σύμφωνα με την εισαγγελέα Διαφθοράς, Ελένη Ράικου, έχουν εξεταστεί 178 μάρτυρες για την υπόθεση, ενώ οι ελληνικές αρχές πρόκειται να ζητήσουν από τις ΗΠΑ τις καταθέσεις των δύο πληροφοριοδοτών. Η υπόθεση απέκτησε τον χαρακτήρα… αστυνομικού θρίλερ, όταν έγινε γνωστό ότι την Πρωτοχρονιά ένας στέλεχος της εταιρείας αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει στο ξενοδοχείο Hilton της Αθήνας.

Η συγκεκριμένη φαρμακευτική εταιρεία πάντως δεν είναι η μόνη που έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια τις ελληνικές αρχές. Το καλοκαίρι του 2015 η Εισαγγελία Διαφθοράς ασχολήθηκε με την υπόθεση δωροδοκίας 800 γιατρών από το γερμανικό κολοσσό Bayer. To ποσό των δωροδοκιών έφτανε τα σχεδόν 2 εκατ ευρώ και οι υποθέσεις αφορούν την περίοδο 2005-2008. Οι διώξεις που ασκήθηκαν από τους εισαγγελείς είναι σε βαθμό κακουργήματος και αφορούν στα εγκλήματα της ενεργητικής δωροδοκίας κατ' εξακολούθηση και της άμεσης συνέργειας κατ' εξακολούθηση σε ενεργητική δωροδοκία, ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις η δωροδοκία βρέθηκε να είναι πλημελληματικού χαρακτήρα και έχει παραγραφεί.

Όσον αφορά τώρα τη Novartis, οι προηγούμενες υποθέσεις όμως που έχουν αποκαλυφθεί ανά τον κόσμο δείχνουν ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Η Novartis σύμφωνα με επίσημες αρχές δωροδοκεί γιατρούς και αξιωματούχους, με σκοπό αυτοί να προωθούν τη χρησιμοποίηση των φαρμάκων της από τους ασθενείς, πολλαπλασιάζοντας τα κέρδη της εταιρείας. Όταν οι παράνομες πρακτικές της αποκαλύπτονται, το πλήγμα για την εταιρεία είναι εξωδικαστικά πρόστιμα εκατομμυρίων ευρώ, που όμως φαντάζουν μικροποσά μπροστά στα τεράστια κέρδη της. Σε όλες τις παρακάτω περιπτώσεις η αντίδραση της εταιρείας είναι λίγο – πολύ η ίδια. Η Novartis «συνεργάζεται με τις Αρχές», δεσμεύεται να διορθώσει οποιαδήποτε παρατυπία και θεωρεί τις υποθέσεις «μεμονωμένα περιστατικά». Τα «λάθη» όμως επαναλαμβάνονται…

Θα πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι οι υποθέσεις που αφορούν τη Novartis σχετίζονται με δωροδοκίες ώστε να χρησιμοποιούνται τα φάρμακα της έναντι άλλων ανταγωνιστικών εταιρειών και όχι με την ιατρική σημασία ή τη χρησιμότητα των φαρμάκων στην καταπολέμηση των ασθενειών.

Μηνύσεις και συμβιβασμοί στις ΗΠΑ

Το 2005 οι δικαστικές αρχές των ΗΠΑ άνοιξαν εκτεταμένη έρευνα μετά από καταγγελίες για αθέμιτες πρακτικές μάρκετινγκ προκειμένου να προωθεί τις συνταγογραφήσεις 6 φαρμάκων της, που απέφεραν συνολικά κέρδη δεκάδων δισεκατομμυρίων στην εταιρεία. H διαμάχη ολοκληρώθηκε το 2010, με τη Novartis να δηλώνει ένοχη, να δεσμεύεται να αντιμετωπίσει τις παράνομες πρακτικές και να καταβάλλει αποζημίωση ύψους 422,5 εκατομμυρίων δολαρίων.

Η δέσμευση όμως της εταιρείας για τερματισμό των αθέμιτων πρακτικών της δεν έγινε πράξη. Τα τελευταία χρόνια και συγκεκριμένα την περίοδο 2013-2015, οι αμερικανικές ομοσπονδιακές αρχές και πάνω από 40 πολιτείες των ΗΠΑ μήνυσαν ξανά τη Novartis, αυτή τη φορά με την κατηγορία της δωροδοκίας γιατρών με εκατ. ευρώ την περίοδο 2007-2012 προκειμένου να συνταγογραφούν τα φάρμακά της στους ασθενείς τους. Τα φάρμακα συμπεριλαμβάνονταν στα κρατικά προγράμματα υγείας και ασφάλισης Medicaid και Medicare. Οι ΗΠΑ ζήτησαν 3,35 δισ. δολάρια, ωστόσο η υπόθεση κατέληξε σε ακόμα ένα συμβιβασμό, με την εταιρεία να δέχεται να καταβάλει 390 εκατ. δολάρια αποζημίωση στο αμερικανικό κράτος.

Παρανομίες κατά συρροή στην Ασία

Οι περισσότερες υποθέσεις που αφορούν τη Novartis παρατηρούνται στην Ασία. Η πολυεθνική εταιρεία υποχρεώθηκε τον Μάρτιο του 2016 να έρθει σε νέο συμβιβασμό (25 εκατ. δολάρια) με τις αμερικανικές αρχές, αυτήν τη φορά για υποθέσεις δωροδοκιών στην Κίνα.  Στη Νότια Κορέα, σύμφωνα με τους οικονομικούς εισαγγελείς της χώρας, ένα υψηλά ιστάμενο στέλεχος της εταιρείας και ακόμα στελέχη της εμπλέκονται σε δωροδοκία γιατρών, συνολικού ύψους 2,3 εκατ. ευρώ με σκοπό να συνταγογραφούν φάρμακα της εταιρείας την περίοδο 2011-2016. Τον Φεβρουάριο του 2016 οι αρχές της Νότιας Κορέας έκαναν έφοδο στα γραφεία της Novartis, που θεωρείται η κορυφαία φαρμακευτική εταιρεία στη χώρα, με έσοδα που το 2015 έφτασαν τα περίπου 410 εκατ δολάρια. Οι αρχές της χώρας απήγγειλαν κατηγορίες, μεταξύ άλλων κατά του επικεφαλής της εταιρείας στη Νότια Κορέα, Μουκ Χακ-Σουν, 15 γιατρών και 7 εκδοτών ιατρικών περιοδικών.

Οι περιπέτειες όμως της Novartis στην Ασία, δεν περιορίζονται στην Κίνα και τη Νότια Κορέα. Το 2015 η Ιαπωνία τιμώρησε την εταιρεία με αναστολή των δραστηριοτήτων της στη χώρα για 15 ημέρες (5-19 Μαρτίου 2015). Η αιτία ήταν το γεγονός ότι η εταιρεία δεν ενημέρωσε εγκαίρως το ιαπωνικό υπουργείο Υγείας για συνολικά 3.264 περιπτώσεις παρενεργειών σε ασθενείς της από τα 26 φάρμακα της εταιρείας. Η ιαπωνική νομοθεσία επιβάλλει να καταγράφονται οι παρενέργειες φαρμάκων μεταξύ 15 και 30 ημερών από την εμφάνιση τους.

Ένα χρόνο πριν, το 2014, η Novartis είχε απασχολήσει ξανά τις ιαπωνικές αρχές, με την κυβέρνηση της χώρας να κάνει συστάσεις στην εταιρεία για τη μη καταγραφή των παρενεργειών από τα φάρμακα που παράγει για τη λευχαιμία, Glivec και Tasigna. Η εταιρεία τότε γνώριζε αλλά δεν είχε ενημερώσει για 21 περιπτώσεις σοβαρών παρενεργειών σε μόνο 16 ασθενείς της. Την ίδια χρονιά η Novartis κατηγορήθηκε ότι είχε εξαγοράσει μία ομάδα ερευνητών για να νοθεύσουν τα αποτελέσματα κλινικών ερευνών υπέρ του φαρμάκου της Diovan για την πίεση. Τα αποτελέσματα εκείνων των ερευνών είχαν δημοσιευτεί το 2009 στο ιατρικό περιοδικό παγκόσμιας φήμης European Heart Journal. Οι ιαπωνικές αρχές είχαν κάνει έφοδο στα γραφεία της Novartis στο Τόκιο.

Ευρώπη: Δύο κατηγορίες, καμία δίωξη

Την ίδια περίοδο που η Νότια Κορέα ξεκινούσε να ερευνά τη Novartis, στην Τουρκία ένας ανώνυμος πληροφοριοδότης κατηγόρησε την εταιρεία ότι δωροδοκούσε αξιωματούχους στον τομέα της Υγείας, στέλνοντας email στο διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, Τζο Χιμένεζ, και τον επικεφαλής της επιτροπής ελέγχου και συμμόρφωσης, Σρικάντ Ντακάρ. Την υπόθεση αποκάλυψε το Reuters, με τον πληροφοριοδότη να ισχυρίζεται στην επιστολή του ότι οι δωροδοκίες στις οποίες προχωρούσαν στελέχη της εταιρείας είχαν στόχο την εξασφάλιση επιπλέον κερδών ύψους 85 εκατ. δολαρίων.

Σύμφωνα με την ανώνυμη επιστολή, η Novartis προσέφερε δώρα εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων με σκοπό να προσθέτει τα φάρμακα της σε ιατρικές λίστες, να επιλέγονται τα προϊόντα της για συνταγογράφηση σε κρατικά νοσοκομεία. Ένα από αυτά τα «δώρα» ήταν η καταβολή 290.000 δολαρίων στη συμβουλευτική εταιρεία Alp Aydin Consultancy την περίοδο 2013-2014. Η υπόθεση διερευνήθηκε τότε από το Τουρκικό Ινστιτούτο Κοινωνικής Ασφάλειας, γεγονός που οδήγησε τη Novartis στον τερματισμό της συνεργασίας. Ο πληροφοριοδότης ισχυρίστηκε ότι αυτή η συνεργασία με τη συμβουλευτική εταιρεία απέφερε στη Novartis 20 εκατ. δολάρια.

Η πιο προσοδοφόρα δραστηριότητα της εταιρείας όμως, σύμφωνα με το ανώνυμο στέλεχος της, ήταν από την επιλογή τούρκων αξιωματούχων να επιτρέψουν στη Novartis να μετονομάσει τα φάρμακα της Ilaris και Gilenya σε Ibecta και Fingya αντίστοιχα. Μολονότι ήταν ακριβώς οι ίδιες ουσίες, η μετονομασία σήμαινε ότι τα φάρμακα αυτά δεν θα τιμολογούνταν βάσει των διεθνών κανόνων ανταγωνισμού, οπότε η εταιρεία μπορούσε να αυξήσει την τιμή τους. Η υπερτιμολόγηση αυτή απέφερε στη Novartis 50 εκατ. δολάρια σύμφωνα με τον πληροφοριοδότη.

Η έρευνα για τις δραστηριότητες της εταιρείας στην Τουρκία έκλεισε χωρίς να απαγγελθούν επίσημες κατηγορίες. Τον Αύγουστο του 2016, η Novartis εξέδωσε ανακοίνωση, αναφέροντας ότι οι κατηγορίες είναι «ανεδαφικές» και ότι δεν υπάρχει κάποια δίωξη της από τις τουρκικές αρχές.

Σημαντικά μικρότερη έκταση είχε η υπόθεση δωροδοκίας στην οποία βρέθηκε αναμειγμένος ένας υπάλληλος της Novartis στην Πολωνία. Η πολωνική υπηρεσία κατά της Διαφθοράς απήγγειλε κατηγορίες κατά δύο γυναικών, οι οποίες προσέφεραν σε ένα ιατρικό στέλεχος έξοδα ταξιδιού ύψους 1.000 δολαρίων, με αντάλλαγμα την προώθηση ενός συγκεκριμένου φαρμάκου. Οι δύο γυναίκες δήλωσαν ένοχες και με ανακοίνωση της η εταιρεία παραδέχθηκε ότι η μία από αυτές εργαζόταν για λογαριασμό της. Σε αυτήν την περίπτωση όμως η Novartis απέφυγε να κατηγορηθεί συνολικά, ούτε αποκαλύφθηκε κάποιο οργανωμένο κύκλωμα δωροδοκιών. Το παράδοξο όμως είναι ότι η υπόθεση στην Πολωνία έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τις υπόλοιπες που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Η διαφορετική υπόθεση της Ινδίας

Μια εντελώς διαφορετική αλλά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα υπόθεση ήταν η επταετής δικαστική διαμάχη της Novartis με το κράτος της Ινδίας, με αντικείμενο τις υψηλές τιμές του αντικαρκινικού φαρμάκου Gleevec. Στην Ινδία το Gleevec κυκλοφορούσε και με τη μορφή γενόσημων φαρμάκων, κάτι που μείωνε την τιμή του φαρμάκου στα 150-250 δολάρια, ενώ η Novartis πουλούσε το Gleevec με τιμή πάνω από 2.500 δολάρια.

Η Novartis προσπάθησε να σταματήσει τη διάθεση των γενόσημων φαρμάκων, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας δικαίωσε την ινδική κυβέρνηση, που συνέχισε την παραγωγή των πολύ φθηνότερων γενοσήμων.