του Μαρουάν Εμίλ Τουμπάσι*
Η ισραηλινή παρουσία στην Κύπρο και την Ελλάδα δεν αποτελεί πλέον απλή στρατιωτική συνεργασία ή περιοδικές ασκήσεις, αλλά συνιστά μια στρατηγική πολιτική αναδιάταξης ισχύος. Βασισμένη σε αποφάσεις του αμερικανικού Κογκρέσου τα τελευταία χρόνια, η πολιτική αυτή συνδυάζει στρατιωτική ισχύ, ενεργειακά δίκτυα και επενδυτικές πρωτοβουλίες, με στόχο την αναδιαμόρφωση του χάρτη επιρροής στην Ανατολική Μεσόγειο. Το συνολικό ύψος των ισραηλινών ιδιωτικών επενδύσεων αναμένεται να αγγίξει το ένα δισεκατομμύριο δολάρια φέτος, ενώ η παρουσία στον τομέα των κυβερνο-τεχνολογιών και της ασφάλειας αποκαλύφθηκε πρόσφατα μέσα από σειρά σκανδάλων παρακολούθησης.
Στην Κύπρο, η πρόσφατη εγκατάσταση του συστήματος αεράμυνας Barak MX στην αεροπορική βάση της Πάφου, όπως και στην ελληνική βάση της Σούδας, παρουσιάζεται ως “συνεργασία κατά των περιφερειακών απειλών”. Ωστόσο, η ανάπτυξη αυτή επιτρέπει στο Ισραήλ να παρακολουθεί εκτεταμένα τον εναέριο και θαλάσσιο χώρο από τα τουρκικά παράλια έως την ανατολική Μεσόγειο, μετατρέποντας την Κύπρο σε κόμβο επιτήρησης και ελέγχου. Παράλληλα, οι κοινές αεροναυτικές ασκήσεις Ισραήλ–Ελλάδας, συχνά με συμμετοχή και άλλων χωρών, επεκτείνονται συνεχώς, παρέχοντας στο Ισραήλ ευρύτερη ελευθερία κινήσεων σε μια περιοχή όπου οι εντάσεις Άγκυρας–Αθηνών παραμένουν υψηλές.
Η ισραηλινή διπλωματία εκμεταλλεύεται επιδέξια αυτές τις αντιθέσεις. Μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας παίζει ρόλο “αναγκαίου τρίτου” στα ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας και οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών, προσφέροντας εγγυήσεις σε κάθε πλευρά και ενισχύοντας ταυτόχρονα τη δική της γεωπολιτική βαρύτητα. Παράλληλα, τα ενεργειακά σχέδια μεταφοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας από το Ισραήλ προς την Ευρώπη μέσω Κύπρου και ελληνικών νησιών προβάλλονται ως “γέφυρες συνεργασίας”. Στην πραγματικότητα, όμως, παρακάμπτουν τις διεθνείς συμβάσεις για τα δικαιώματα θαλάσσιων ζωνών της Παλαιστίνης και του Λιβάνου και επιβάλλουν τετελεσμένα σε βάρος της κυριαρχίας τους. Ούτε το Ισραήλ ούτε οι ΗΠΑ έχουν υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, γεγονός που υποδηλώνει την πρόθεση δημιουργίας νέας “κανονικότητας” στην περιοχή.
Πέρα από τη γεωπολιτική διάσταση, η ισραηλινή επέκταση στον ελλαδοκυπριακό χώρο φέρει και ιδεολογικό αποτύπωμα. Οι ρίζες της ανάγονται στη σιωνιστική βιβλική αντίληψη περί “Μεγάλoυ Ισραήλ”, η οποία περιλαμβάνει –σε ορισμένους χάρτες που κυκλοφορούν σε θρησκευτικούς και πολιτικούς κύκλους– ακόμη και την Κύπρο ως “ιερό χώρο ασφαλείας” εντός της υπόσχεσης από τον Νείλο έως τον Ευφράτη. Υπό αυτήν την οπτική, η ισραηλινή παρουσία δεν είναι συγκυριακή, αλλά εντάσσεται σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική ηγεμονίας με τη στήριξη ΗΠΑ και Ε.Ε.
Ωστόσο, ενώ οι κυβερνήσεις Κύπρου και Ελλάδας –κυρίως υπό συντηρητικά κόμματα– ευθυγραμμίζονται με τις επιλογές Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ, η κοινή γνώμη παραμένει διαφορετική. Οι πρόσφατες μαζικές κινητοποιήσεις εναντίον ισραηλινών τουριστικών πλοίων στα ελληνικά λιμάνια και η σταθερή αλληλεγγύη του ελληνικού και κυπριακού λαού προς τον παλαιστινιακό αγώνα αποδεικνύουν ότι οι κοινωνίες της Μεσογείου δεν συμμερίζονται τις κυβερνητικές πολιτικές. Παρ’ όλα αυτά, στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, Αθήνα και Λευκωσία απέφυγαν να στηρίξουν ψηφίσματα που καταδίκαζαν την ισραηλινή επίθεση στη Γάζα ή ζητούσαν λογοδοσία για εγκλήματα πολέμου, προτιμώντας τη γραμμή των “ίσων αποστάσεων”.
Η σημερινή αναδιάταξη ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο δεν περιορίζεται σε θέματα ασφάλειας. Πρόκειται για συνολικό επανασχεδιασμό της γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής υπό αμερικανική αιγίδα, που αποσκοπεί στον έλεγχο των θαλάσσιων οδών, των ενεργειακών πόρων και στον περιορισμό της ρωσικής, κινεζικής και ιρανικής επιρροής. Σε αυτό το πλαίσιο, η Παλαιστίνη αποκλείεται συστηματικά από τα δίκτυα κυριαρχίας και ανάπτυξης. Ουσιαστικά, το Ισραήλ οικοδομεί ένα νέο είδος “μαλακής κατοχής”, βασισμένο στην οικονομία και την τεχνολογία, αντί των καθαρά στρατιωτικών μέσων.
Το ζητούμενο για τις χώρες και τους λαούς της περιοχής είναι η επαναδιατύπωση μιας έννοιας συλλογικής ασφάλειας που να στηρίζεται στη δικαιοσύνη, τον αμοιβαίο σεβασμό και το διεθνές δίκαιο, όχι στα συμφέροντα των ισχυρών. Διότι η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν μπορεί να οικοδομηθεί πάνω στην περιθωριοποίηση των παλαιστινιακών και αραβικών δικαιωμάτων ούτε στην ηγεμονία ενός κράτους που επιδιώκει να μετατρέψει τη θρησκευτική του μυθολογία σε γεωπολιτικό σχέδιο.
* πρώην πρεσβευτής της Παλαιστίνης στην Ελλάδα και συνιδρυτής του προοδευτικού φόρουμ για την ελληνοπαλαιστινιακή αλληλεγγύη