Οι φοιτητές…
Στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, την περασμένη Τρίτη, ομάδες εκατοντάδων φοιτητών ήρθαν σε αντιπαράθεση καθώς εξελίσσονταν δυο παράλληλες διαδηλώσεις, μια υποστηρικτική στο Ισραήλ και μια σε αλληλεγγύη με τους Παλαιστίνιους, σε μια αποκλεισμένη από την ασφάλεια πανεπιστημιούπολη, πάνω στο Μανχάτταν. Η πανεθνική φοιτητική οργάνωση Φοιτητές για τη Δικαιοσύνη στην Παλαιστίνη (Students for Justice in Palestine, SJP) κάλεσε σε διαδηλώσεις σε όλα τα πανεπιστήμια της Βόρειας Αμερικής. Ανταποκρίθηκαν πολλοί σύλλογοι, μεταξύ των αυτοί στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες, αλλά και στο ελιτίστικο Πανεπιστήμιο της Τζωρτζτάουν στην πρωτεύουσα Ουάσιγκτον.
Στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, μια ομάδα φοιτητών δημοσίευσε της Τετάρτη δήλωση στην οποία κατονόμαζε το Ισραήλ και την «πολιτική του απαρτχάιντ» ως «απολύτως υπεύθυνο» για τη βία που έχει ξεσπάσει τις τελευταίες μέρες. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσηκωθούν παλιοί απόφοιτοι του Χάρβαρντ και τωρινοί CEO διάφορων εταιρειών, ζητώντας από τη διοίκηση του ιδρύματος να δημοσιεύσει τα ονόματα των φοιτητών που συνέταξαν τη δήλωση, έτσι ώστε «να σιγουρευτούμε ότι δεν θα προσλάβουμε κάποιον από αυτούς στο μέλλον κατά λάθος». Η διοίκηση του Χάρβαρντ κράτησε αποστάσεις τόσο από τους εξοργισμένους CEO όσο και από τους φοιτητές, θυμίζοντας ωστόσο το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση. Πάντως πολλές φοιτητικές οργανώσεις απέσυραν τη στήριξή τους στην επίμαχη δήλωση.
Στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης (New York University, NYU), η φοιτήτρια της Νομικής Σχολής Ryna Workman, σε ανάρτησή της στα κοινωνικά δίκτυα έγραψε την προηγούμενη Τρίτη ότι «το Ισραήλ φέρει ατόφια την ευθύνη για αυτή την πελώρια απώλεια ανθρώπινων ζωών» και ότι «αυτό το καθεστώς κρατικής βίας κατέστησε την αντίσταση απαραίτητη-δεν θα καταδικάσω την Παλαιστινιακή Αντίσταση». Το ίδιο βράδυ, η νομική εταιρεία Winston & Strawn, ανακάλεσε τη συμφωνημένη πρόσληψη της Workman, λόγω των παραπάνω δηλώσεων της τελευταίας.
…και οι διοικήσεις
Όμως δεν παίρνουν θέση μόνο οι φοιτητές, αλλά και οι διοικήσεις. Ο Πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, με ανοιχτή επιστολή του καταδίκασε την αναγγελθείσα διαδήλωση της οργάνωσης Φοιτητές για τη Δικαιοσύνη στην Παλαιστίνη (Students for Justice in Palestine, SJP), τη δράση της οποίας χαρακτήριζε «αντίθετη με τις ηθικές αξίες του Πανεπιστημίου». Το γεγονός προκάλεσε τη ματαίωση της διαδήλωσης, αφού οι οργανωτές εξέφρασαν επιφυλάξεις για την ασφάλεια όσων επρόκειτο να συμμετάσχουν σε αυτή.
Ο Πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν απηύθυνε, την Τρίτη 10 Οκτωβρίου, επιστολή προς όλα τα χιλιάδες μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, η οποία ξεκινούσε με τη φράση «η βία δεν είναι ποτέ η απάντηση». Η επιστολή αναφερόταν στην «τρομερή επίθεση των τρομοκρατών της Χαμάς εναντίον ισραηλινών πολιτών και τη δυσθεώρητη απώλεια των ζωών αμάχων», χωρίς να αναφέρει πουθενά τις λέξεις Παλαιστίνη ή Παλαιστίνιοι και χωρίς καμιά αναφορά στο θάνατο Παλαιστίνιων αμάχων. Το κείμενο εξέφραζε τη συμπαράσταση της διοίκησης σε όσους έχουν οικογένεια, φίλους και δεσμούς με την ισραηλινή κοινότητα ή είναι οι ίδιοι ισραηλινής καταγωγής. Στη κατακλείδα, υπενθύμιζε την αφοσίωση του Πανεπιστημίου στην διαφορετικότητα, τη συμπερίληψη και την ισότητα όλων των μελών του. Η μονομέρεια της θέσης του Προέδρου ήταν εμφανής και αξιοπρόσεχτη, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς το μεγάλο αριθμό αράβων και μουσουλμάνων φοιτητών, καθηγητών και ερευνητών, καθώς και το σημαντικό αραβικό πληθυσμό στην Πολιτεία του Μίσιγκαν ευρύτερα.
Η αντίδραση της πανεπιστημιακής κοινότητας ήταν γρήγορη και εντυπωσιακή. Την επόμενη μέρα κυκλοφόρησε, με πρωτοβουλία καθηγητών στις ανθρωπιστικές επιστήμες, μια ανοιχτή επιστολή η οποία καυτηρίαζε το γεγονός ότι ο Πρόεδρος αγνόησε τελείως το παράλληλο δράμα των Παλαιστινίων, και άρα των ομοεθνών τους φοιτητών, διδασκόντων και προσωπικού του Πανεπιστημίου, τη στιγμή που μάλιστα επικαλούνταν την προσήλωση του ιδρύματος στη συμπερίληψη και την ισότητα. Το κείμενο προχωρούσε και πιο πέρα, κάνοντας σαφή αναφορά στην «απώλεια ανθρώπινων ζωών -τόσο Παλαιστινίων όσο και Ισραηλινών- που είναι το αποτέλεσμα της μακρόχρονης ισραηλινής κατοχής της Παλαιστίνης και του δομικού απαρτχάιντ που υφίστανται καθημερινά οι Παλαιστίνιοι που κατοικούν και εντός του Ισραήλ και στις Κατεχόμενες Περιοχές». Η επιστολή έκλεινε εκφράζοντας ανησυχίες για το αίσθημα ανασφάλειας και αποκλεισμού που ενδέχεται να αναπτύσσεται σε Παλαιστίνιους και μουσουλμάνους φοιτητές και φοιτήτριες. Μέχρι το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου, το κείμενο είχε συγκεντώσει περίπου 750 υπογραφές.
Ο Πρόεδρος βιάστηκε να ανταπαντήσει με δεύτερη επιστολή, στην οποία αυτή τη φορά αναφέρεται το γεγονός των θανάτων Παλαιστινίων και το «πένθος που προκαλούν οι χιλιάδες θάνατοι τόσο στη Γάζα όσο και στο Ισραήλ». Ο επικεφαλής του ιδρύματος προσπαθεί να αναδιπλωθεί χωρίς να ανασκευάσει, γράφοντας ανοιχτά ότι εμμένει στις αρχικές του θέσεις, και εστιάζοντας στην κορυφαία προτεραιότητα, που είναι η ασφάλεια όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Όμως η Διοίκηση έχει ήδη εκτεθεί.
Τα περισσότερα αμερικανικά Πανεπιστήμια διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με ακαδημαϊκά ιδρύματα στο Ισραήλ, επενδύουν σε ισραηλινές επιχειρήσεις, και συνεργάζονται με ισραηλινές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και βιοτεχνολογίας. Τα πιο επιφανή από αυτά δέχονται δωρεές από εξέχοντα μέλη της αμερικανοϊσραηλινής κοινότητας, και η κριτική απέναντι στο κράτος του Ισραήλ είναι πιο δυσεύρετη ακόμα και από υποστηρικτές του Πούτιν. Ωστόσο, οι πανεπιστημιουπόλεις συνεχίζουν να αποτελούν εστίες αμφισβήτησης και ελεύθερης έκφρασης μιας διαφορετικής γνώμης, ακόμα και όταν πρόκειται για ακανθώδη ζητήματα όπως το Παλαιστινιακό, ακόμα και όταν οι διοικήσεις τους προτιμούν ένα ακίνδυνο και σιωπηλό πανεπιστήμιο. Η επιμονή στην ελεύθερη έκφραση πολιτικών απόψεων είναι μια – σπάνια – αχτίδα ελπίδας, δηλωτική του ρόλου που μπορούν και πρέπει να παίζουν τα πανεπιστήμια σε μια κοινωνία.