της Τζένης Τσιροπούλου
 
«Τώρα κλαίνε όλοι με μαύρο δάκρυ. Στην αρχή φοβόντουσαν ότι οι πρόσφυγες θα λερώνουν και θα κάνουν ζημιές αλλά τελικά όλοι έβγαλαν αρκετά χρήματα. Τώρα δεν έχει πια πρόσφυγες και κλείνει το ένα μαγαζί μετά το άλλο. Πολλοί έκαναν μεγάλα ανοίγματα. Ξέρω έναν ταξιτζή που κέρδισε αρκετά χρήματα πηγαινοφέρνοντας κόσμο στα camps και αγόρασε καινούριο ταξί με δόσεις. Μόλις υπέγραψαν όμως τη συμφωνία με την Τουρκία, σταμάτησαν οι ροές και τώρα δεν ξέρει πώς να το αποπληρώσει» λέει η 26χρονη Μυτιληνιά, Μαρία Αβραάμ, στο TPP.  

Η ίδια ήταν άνεργη για μήνες μέχρι που προσελήφθη μαζί με άλλα 18 άτομα σε μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες κινητής τηλεφωνίας για να πουλάει κάρτες sim στους πρόσφυγες έξω από το hotspot στη Μόρια. Ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2015, δουλεύοντας με ποσοστά. Υπήρχαν μέρες που ξεκινούσε στις 7 το πρωί και έφευγε τα μεσάνυχτα, έχοντας πουλήσει πάνω από 150 κάρτες.

«Εκείνη την περίοδο, άνοιξαν πολύ οι δουλειές. Αρκετοί φίλοι μου βρήκαν δουλειά σε ενοικιάσεις αυτοκινήτων, ξενοδοχεία, κλπ» λέει η Μαρία. Στα τέλη Μαρτίου του 2016 όμως, υπήρχαν μέρες που δεν πούλαγε τίποτα αφού δεν υπήρχαν πια αφίξεις προσφύγων και τελικά το αφεντικό της την απέλυσε μαζί με τους υπόλοιπους συναδέλφους της. Σήμερα η Μαρία εργάζεται ως εποχική υπάλληλος σε μία από τις δεκάδες καντίνες που έβγαλαν άδεια χάρη στη ζήτηση για φτηνό φαγητό από τους πρόσφυγες.

Το πρώτο συριακό εστιατόριο και sleeping bag σε video club

Η άφιξη μεταναστών και προσφύγων δεν ήταν κάτι καινούριο για τη Λέσβο αφού από τα πρώτα χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας έφταναν δειλά-δειλά «καρυδότσουφλα» στις βόρειες ακτές της και τον Αύγουστο του 2003 το ληξιαρχείο καταχώρησε τον πρώτο νεκρό στη θάλασσα με το όνομα «Άγνωστος».

Εκείνη την περίοδο, άνοιξαν πολύ οι δουλειέςΌμως από το καλοκαίρι του 2015 οι άνθρωποι που έφταναν ξεπερνούσαν αριθμητικά κάθε φαντασία με την απανταχού παρουσία τους να βάζει μετά από δεκαετίες ξανά τη λέξη «προσφυγιά» στα καφενεία της Λέσβου και το οικογενειακό τραπέζι. Παράλληλα με τη δύναμη της αλληλεγγύης που γεννιόταν, την τρεχάλα των ντόπιων να προσφέρουν τρόφιμα και να στεγνώσουν τα ρούχα των προσφύγων, σιγά-σιγά τα ξενοδοχεία γέμιζαν από διεθνείς ανταποκριτές, ΜΚΟ αλλά και οικογένειες προσφύγων που αναζητούσαν ένα κατάλυμα που θα θύμιζε σπίτι.

https://www.thepressproject.gr/photos/jen21474151514.jpgΝεαροί πρόσφυγες που δεν κατάφεραν να βρουν εισιτήριο για το δρομολόγιο Μυτιλήνη-Πειραιά. Λιμάνι Μυτιλήνης. Αύγουστος 2015Σύντομα απαντώνται και τα πρώτα κρούσματα αισχροκέρδειας με μαρτυρίες να αναφέρουν ότι ένα μπουκαλάκι νερό πωλείται στους πρόσφυγες προς 2-3 ευρώ και η φόρτιση κινητού ή η χρήση της τουαλέτας σε καφετέρια χρεώνεται 5 ευρώ. Έξω από το camp της Μόριας στήθηκε εν μία νυκτί ένα γιουσουρούμ με μικροεμπόρους που πούλαγαν σκηνές, sleeping bag, κάλτσες και άλλα είδη πρώτης ανάγκης συχνά υπερτιμημένα. Για δύο ευρώ (αντί 20 είχαν 18), μια οικογένεια Αφγανών με τρία παιδιά θα έμενε χωρίς σκηνή αν κάποιος αυτόπτης μάρτυρας δεν είχε καλύψει τη διαφορά.

Για αρκετούς μήνες, οι καντίνες που μετακόμισαν έξω από το camp δούλευαν 24/24 ενώ μια ιδιοκτήτρια δήλωνε σε ρεπορτάζ του Al Jazeera ότι «πολλές επιχειρήσεις στη Λέσβο ετοιμάζονταν να κλείσουν και παρέμειναν ζωντανές χάρη στους πρόσφυγες». Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα της ομάδας Musaferat στον ιστότοπο της Διαύγειας, από τις 30 Μαΐου 2013 μέχρι τις 3 Ιουνίου 2016 υπογράφηκαν συμβάσεις στο πλαίσιο της «βιομηχανίας του μεταναστευτικού» στη Λέσβο που φτάνουν τα 13 εκατομμύρια ευρώ και μεγάλο μέρος αυτών των χρημάτων δαπανήθηκε σε τοπικές επιχειρήσεις.

Στην πόλη της Μυτιλήνης, τα μενού των μαγαζιών μεταφράζονταν από ελληνικά και τούρκικα σε αραβικά και φαρσί με τις αυτοσχέδιες πινακίδες να πολλαπλασιάζονται καθημερινά ενώ μπορούσες να αγοράσεις sleeping bag μέχρι και στο video club. Τα ξενοδοχεία στη Μυτιλήνη ήταν full και τα συνεργεία των διεθνών ΜΜΕ συχνά έπρεπε να εγκατασταθούν σε χωριά έξω από την πόλη. 

Ο Βαγγέλης Ασβεστάς αποφάσισε να πάρει ένα επιχειρηματικό ρίσκο, εγκαινιάζοντας στη Μυτιλήνη το πρώτο εστιατόριο με αποκλειστικά ανατολίτικες γεύσεις και ναργιλέδες. Από τον Οκτώβριο του 2015, δεκαέξι άτομα -Έλληνες, Σύροι και Κούρδοι- βρήκαν εργασία στο Damas που έγινε αμέσως το στέκι των προσφύγων. «Τώρα οι πρόσφυγες είναι σαν φυλακισμένοι, βγαίνουν ελάχιστα και δεν έχουν χρήματα γιατί ξεμένουν για μήνες εδώ. Μετά τη συμφωνία με την Τουρκία σταμάτησαν οι ροές και κρατούσαμε την επιχείρηση με νύχια και με δόντια. Τελικά δεν πήγαινε άλλο και τον Αύγουστο κλείσαμε» λέει στο TPP ο κ.Ασβεστάς ενώ ετοιμάζεται να στραφεί στην αγορά με γεύσεις πιο οικείες στους ντόπιους.

Φτάνοντας προς το τέλος της φετινής καλοκαιρινής σεζόν και με τα ποσοστά των αφίξεων των τουριστών στη Λέσβο να έχουν καταγράψει μείωση, αρκετά δημοσιεύματα στρέφουν επιδεικτικά το δάχτυλο στο προσφυγικό. Τα επίσημα στοιχεία της πληρότητας των ξενοδοχείων για το 2015 και το 2016 δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα ενώ στις αφίξεις των τακτικών δρομολογίων εσωτερικού και εξωτερικού σημειώθηκε μικρή άνοδος το 2015. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο της Ένωσης Ξενοδόχων Λέσβου, Περικλή Αντωνίου, στις αφίξεις charters αναμένεται να καταγραφεί το 2016 πτώση της τάξης του 70% καθώς και 40% των Τούρκων επισκεπτών, που αποτελούν οικονομική ένεση για το νησί στα χρόνια της κρίσης. Όσο για τα πλοία της γραμμής, από στοιχεία του Λιμεναρχείου προκύπτει ότι λιγότεροι ταξιδιώτες έφτασαν στο νησί τους θερινούς μήνες του 2016 (81.859 σε σχέση με 86.544 το 2015) όμως είναι ενδιαφέρον ότι τους ίδιους μήνες το 2015 ο αριθμός των αναχωρήσεων εκτοξεύτηκε (157.313 έναντι 88.463 το 2016) χάρη στους πρόσφυγες που αγόρασαν εισιτήριο για το όνειρο προς το Βορρά. Τα ταξιδιωτικά πρακτορεία προσλάμβαναν υπαλλήλους και μεταφραστές για να προλαβαίνουν τις μεγάλες ουρές προσφύγων που πλήρωναν 60 ευρώ για το δρομολόγιο Μυτιλήνη-Πειραιά με τα ειδικά ναυλωμένα πλοία (η κανονική τιμή είναι 40-45 ευρώ αλλά οι ακτοπλοϊκές χρέωναν 60 με την αιτιολογία του γεύματος και των χαμένων δρομολογίων λόγω ναύλωσης από την κυβέρνηση).

Ξενοδοχεία ξύπνησαν από τη «χειμερία νάρκη»

 «Ας είναι καλά οι πρόσφυγες, μόνο αυτοί προσέφεραν στην οικονομία μας. Εμείς δουλεύουμε με Έλληνες πελάτες που έρχονται για προσκυνήματα και εμπορικούς αντιπροσώπους αλλά φέτος δεν ήρθαν. Πήγαμε καλά κυρίως το χειμώνα γιατί κάναμε μια σύμβαση με μια ΜΚΟ και είχαμε δημοσιογράφους. Αλλιώς θα ήμασταν τελειωμένοι» δήλωσε ανώνυμα στο TPP ρεσεψιονίστ ξενοδοχείου τριών αστέρων που βρίσκεται στην προκυμαία της Μυτιλήνης.

Στα βόρεια του νησιού, κοντά στο Μόλυβο και τη Σκάλα Συκαμνιάς, όπου γίνονταν οι περισσότερες αφίξεις προσφύγων και ήταν η βάση των φωτορεπόρτερ και αρκετών εθελοντών, το ξενοδοχείο 'Πανσέληνος' ετοιμάζεται να κλείσει για χειμώνα.

«Σχετικά με άλλους τα πήγαμε καλά. Τον Αύγουστο είχαμε 50 δωμάτια γεμάτα από τα 77 ενώ τον Ιούνιο 15-20 μέσο όρο. Σε έναν καλό Ιούνιο θα είχαμε 60 δωμάτια γεμάτα. Δεν υπήρχαν προκρατήσεις αλλά είχαμε αφίξεις της τελευταίας στιγμής. Πέρυσι είχαμε 20 άτομα προσωπικό ενώ φέτος, εκτός από τον Αύγουστο, τους υπόλοιπους μήνες ήμασταν με 10 περίπου.

Το χειμώνα όμως ήμασταν έξι μήνες επιπλέον ανοιχτά και καλύψαμε μια χαρά την ύφεση του καλοκαιριού»Το χειμώνα όμως ήμασταν έξι μήνες επιπλέον ανοιχτά και καλύψαμε μια χαρά την ύφεση του καλοκαιριού. Μας ωφέλησαν οι ΜΚΟ και οι δημοσιογράφοι. Αλλά η προβολή που έχει γίνει φοβάμαι ότι θα κάνει κακό στο νησί μακροπρόθεσμα γιατί κανείς δε θέλει να πάει διακοπές στη Σπιναλόγκα ή τη Λαμπεντούζα. Οι τουρίστες που τελικά ήρθαν δε δυσαρεστήθηκαν και ελπίζω από στόμα σε στόμα να αλλάξει η αρνητική εικόνα» λέει ο Διευθυντής του ξενοδοχείου, Σάββας Σαμαρίδης, στο TPP.

Το νησί αποτελεί τουριστικό προορισμό του Βορείου Αιγαίου με την πληρότητα των ξενοδοχείων να αγγίζουν κατά μέσο όρο το 40% το 2014 (τελευταία επίσημα στοιχεία) αν και το τουριστικό προϊόν της Λέσβου αξιολογείται ως «απαγορευτικό» για το πορτοφόλι ενός ζευγαριού Ελλήνων. Ότι ο τουρισμός έχει πληγεί από την κρίση και το προσφυγικό έρχεται να αναδείξει υπάρχουσες παθογένειες, είναι μια κοινή παραδοχή αυτών που απασχολούνται στο συγκεκριμένο τομέα.

Στο νοτιοδυτικό κομμάτι της Λέσβου, όπου οι κάτοικοι δεν αντίκρισαν ποτέ πρόσφυγα στις ακτές τους, ο χειμώνας βγήκε παραδοσιακά με τις κτηνοτροφικές εργασίες και η καλοκαιρινή σεζόν κλείνει με απογοήτευση παρ' όλο που οι παραθεριστές βρήκαν τα μαγαζιά γεμάτα. Ο ιδιοκτήτης ενοικιαζόμενων δωματίων στην Ερεσό, Βαγγέλης Ρουμελιώτης, καθώς αποχαιρετά τους τελευταίους τουρίστες, λέει στο TPP ότι, «Οι Έλληνες έχουν μειώσει τις διανυκτερεύσεις τους στα 2-3 βράδια. Δεν αντέχουν οικονομικά. Έχουμε και οικογενειακό εστιατόριο και ο κόσμος δεν καταναλώνει ούτε για να φάει. Η πτώση δεν είναι κάτι καινούριο. Άλλωστε ούτε η κτηνοτροφία ούτε το λάδι πάνε καλά πια. Οι ξένοι μειώθηκαν λόγω του προσφυγικού αλλά τι να κάνουμε; Άνθρωποι είναι κι οι πρόσφυγες».
http://www.thepressproject.gr/photos/jen31474157662.jpgΜυτιληνιός περιμένει να μοιράσει στεγνά παπούτσια στους πρόσφυγες που φέρνει το πλοίο του λιμενικού. Μυτιλήνη, Λέσβος. Μάρτιος 2016

Ο νόμος της αγοράς και της ζήτησης

Πίσω στη Μυτιλήνη, στρατιωτικός που δούλευε στο hotspot της Μόριας, μιλά ανώνυμα στο TPP, εξηγώντας πως η αγορά δούλεψε και με εκατοντάδες αστυνομικούς που ήρθαν με απόσπαση λόγω των προσφυγικών ροών. «Αυτοί οι αστυνομικοί παίρνουν περίπου 70 ευρώ τη μέρα επιπλέον του μισθού τους. Τα μισά είναι για διατροφή και τα υπόλοιπα για διαμονή. Για να λάβουν τα λεφτά τής διαμονής απαιτείται απόδειξη ξενοδοχείου. Αυτοί νοικιάζουν σπίτια, δυο-τρία άτομα μαζί γιατί ούτως ή άλλως δε θα κάτσουν πολύ στο νησί και μετά πηγαίνουν σε ένα ξενοδοχείο, ζητάνε μια απόδειξη των 40 ευρώ, πληρώνουν το Φ.Π.Α., αφήνουν και κάτι για πουρμπουάρ και έτσι παίρνουν ψεύτικη απόδειξη και τα λεφτά».  

Από το προσφυγικό, όφελος αποκομίζουν και οι ιδιοκτήτες σπιτιών. Η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής έχει καταγράψει, από το Φεβρουάριο μέχρι το Σεπτέμβριο του 2016, 75 ΜΚΟ στη Λέσβο, οι οποίες δραστηριοποιούνται κυρίως στη Μυτιλήνη, το Μανταμάδο, το Μόλυβο και τη Συκαμνιά. Για το προσφυγικό, αυτή τη στιγμή έχουν μεταβεί στο νησί 3.050 εργαζόμενοι ΜΚΟ και εθελοντές, κυρίως από την Αγγλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες και Αμερική ενώ ανάμεσά τους βρίσκονται και πολλοί Έλληνες.

Για το ίδιο σπίτι, μια οικογένεια θα πληρώσει  400 ευρώ το μήνα με διετές συμβόλαιο ενώ μια ΜΚΟ θα προπληρώσει 600 ευρώ το μήνα με εξάμηνο συμβόλαιοΣτο πλαίσιο του προγράμματος «Relocation Scheme and Emergency Response» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάποιες ΜΚΟ νοικιάζουν διαμερίσματα -με χρηματοδότηση της Ύπατης Αρμοστείας- για την προσωρινή διαμονή προσφύγων ενώ φυσικά πρέπει να καλυφθεί και η ανάγκη για στέγαση των χιλιάδων εργαζομένων και εθελοντών. Ως αποτέλεσμα, τα ενοίκια στη Μυτιλήνη σταθεροποιήθηκαν έως και αυξάνονται μετά από την πτωτική τάση που είδαν εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης. Σε επικοινωνία με το TPP, ο κτηματομεσίτης Λουκιανός Ραλλίδης, εξηγεί ότι για το ίδιο σπίτι, μια οικογένεια θα πληρώσει  400 ευρώ το μήνα με διετές συμβόλαιο ενώ μια ΜΚΟ θα πληρώσει 600 ευρώ το μήνα με εξάμηνο συμβόλαιο. Οι ΜΚΟ όμως συχνά προπληρώνουν το εξάμηνο, ακόμα και για διαμερίσματα που ενοικιάζονται για 1.500 ευρώ το μήνα. Τα σπίτια που είναι προς διάθεση έχουν λιγοστέψει αισθητά και «εδώ λειτουργεί ο νόμος της αγοράς και της ζήτησης» με συνέπεια να βγαίνουν χαμένοι οι φοιτητές αφού οι τιμές στα στούντιο αυξήθηκαν φέτος αρκετά.

Υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι μέσα στον ανθρώπινο πόνο;

Μοιάζει πράγματι δύσκολο να γίνει μια συνολική αποτίμηση της εικόνας στη Λέσβο αφού πρόκειται για πολυσύνθετο ζήτημα με ποικίλες εκφάνσεις. Άλλοι λένε ότι πολύ χρήμα άλλαξε χέρια χάρη στο προσφυγικό ενώ άλλοι -κυρίως στο νότιο τμήμα του νησιού- νιώθουν χαμένοι και οι συνέπειες φαντάζουν ήδη δυσβάσταχτες. Επίσης θα ήταν άδικο και άστοχο να βάλουμε δίπλα-δίπλα το οικονομικό όφελος και την αλληλεγγύη της πλειοψηφίας των ντόπιων που πρόσφεραν απλόχερα ό,τι μπορούσαν.

Φέτος το καλοκαίρι, πολλοί εθελοντές επέστρεψαν για διακοπές στο νησί προκειμένου να το στηρίξουν, γεννήθηκαν πρωτοβουλίες με σύνθημα τη «συνύπαρξη», όπως το διεθνές φεστιβάλ Symbiosis Lesvos Arts Festival, το οποίο φιλοξένησε καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο (χωρίς να έχει πάντα τη στήριξη των ντόπιων) και αρκετός κόσμος επέλεξε να κλείσει εισιτήριο για τη Λέσβο ώστε να εκφράσει έμπρακτα την αλληλεγγύη του.

Από το γραφείο του Δημάρχου Λέσβου, ο Σύμβουλος Επικοινωνίας Μάριος Ανδριώτης, λέει στο TPP ότι στόχος είναι να δημιουργηθεί τώρα μια επικοινωνιακή καμπάνια που θα εκμεταλλεύεται την παγκόσμια αναγνωρισιμότητα της Λέσβου ως το νησί της αλληλεγγύης και του ανθρωπισμού, δημιουργώντας ένα καινούριο τουριστικό προϊόν, βρίσκοντας έτσι μια ευκαιρία μέσα στην κρίση. 

info: Οι φωτογραφίες είναι της Τζένης Τσιροπούλου και έχουν υποστεί ψηφιακή επεξεργασία