Του Κώστα Εφήμερου
Πριν από λίγες ημέρες το STAR στο κεντρικό του δελτίο παρουσίασε τη φωτογραφία του 18χρονου που μαζί με το συνεργό του δολοφόνησαν δύο 25χρονους για οικονομικές διαφορές. Οι δύο νεκροί ήταν καθώς φαίνεται οπαδοί της Χρυσής Αυγής, κάτι που όλα τα κανάλια τόνιζαν με κάθε ευκαιρία, αλλά η ιστορία σκάλωνε στο γεγονός ότι και οι δολοφόνοι ήταν επίσης οπαδοί του ίδιου κόμματος. Έτσι κατά την διάρκεια της μετάδοσης του ρεπορτάζ το κοντρόλ του STAR έκανε ένα μαγικό και έσβησε σε πραγματικό χρόνο και μπροστά στα μάτια των τηλεθεατών το τατουάζ με τη σβάστικα που είχε στο δεξί του χέρι ο ένας από τους δράστες. Αν δεν έχετε δει το video δείτε το, αξίζει:
Αυτή δεν ήταν όμως η πρώτη φορά που ένα δελτίο ειδήσεων παίζει τόσο φαιδρά με τα πραγματικά γεγονότα:
Το 2008, το βράδυ της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, το MEGA παρουσίασε ένα κατασκευασμένο ρεπορτάζ, στο οποίο είχαν προστεθεί ήχοι από συγκρούσεις και σειρήνες περιπολικών προκειμένου να φανεί ότι επικρατούσε αναταραχή την ώρα που ο ειδικός φρουρός Κορκονέας σήκωσε το πιστόλι και πήρε εν ψυχρό τη ζωή του 15χρονου. Χρειάστηκε να περάσουν τρία χρόνια μέχρι ο διευθυντής ειδήσεων του MEGA, Χρήστος Παναγιωτόπουλος, να παραδεχτεί ότι το ρεπορτάζ ήταν στημένο: «Μπορεί να μην είχα καμμιά συμμετοχή στον άθλιο χειρισμό, αλλά ως διευθυντής -εξ αντικειμένου- είχα την τελική ευθύνη. Υπέβαλα την παραίτησή μου, η οποία δεν έγινε δεκτή. Ταυτόχρονα, όμως, δεν δέχθηκα ούτε την παραίτηση του παραγωγού, παρότι οι εξηγήσεις του έδειξαν ότι βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση». Από ποιόν άραγε δεν έγινε δεκτή η παραίτηση; Για ποιο λόγο; Γιατί το MEGA δεν ανασκεύασε δημόσια την ίδια στιγμή; Γιατί η δημόσια συγνώμη ήρθε το 2011;
Υπάρχουν εκατοντάδες ακόμα παραδείγματα. Πιο πρόσφατο είναι το δελτίο ειδήσεων του ΑΝΤ1, το Σάββατο πριν τις Ευρωεκλογές, που παρουσίασε ένα κινδυνολογικό ρεπορτάζ επιδεικνύοντας μεγάλο ζήλο στην προσπάθεια να αποτραπεί η ψήφιση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Το φαινόμενο φυσικά δεν είναι ελληνικό. Στις 27 Ιουνίου του 1994 το γνωστό περιοδικό TIME κυκλοφόρησε με εξώφυλλο την φωτογραφία του J. Simpson, Αμερικάνου αθλητή, που κατηγορείτο για την δολοφονία της γυναίκας του. Την ίδια ημέρα κυκλοφόρησε και το περιοδικό NEWSWEEK που χρησιμοποίησε την ίδια φωτογραφία από την στιγμή της σύλληψής του. Το περιοδικό TIME όμως είχε επέμβει στη φωτογραφία κάνοντας τον Simpson αρκετά πιο μαύρο προκειμένου να ενισχύσει το φυλετικό προφίλ του κατηγορούμενου. Η ιστορία πήρε τεράστιες διαστάσεις στην Αμερική και οδήγησε στην απόλυση του photo editor και την δημόσια απολογία εκ μέρους του περιοδικού.
Η κατασκευή και η παραποίηση ειδήσεων υπηρετεί πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Ο έλεγχος της κοινής γνώμης είναι απολύτως απαραίτητος για την διατήρηση της εξουσίας. Στη Μεγάλη Βρετανία πριν από λίγα χρόνια αποκαλύφθηκε ότι το υπουργείο Εξωτερικών διατηρούσε ειδικό ταμείο για «δράσεις προπαγάνδας» που μόνο το 2001 είχε δαπανήσει 340 εκατομμύρια βρετανικές λίρες (427 εκατ. ευρώ). Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο δημοσιογράφος David Barstow δημοσίευσε στους NYT το 2005 μια έρευνα σύμφωνα με την οποία ο George Bush Jr είχε ιδρύσει μια υπηρεσία «δημοσίων σχέσεων» που κατασκεύαζε ρεπορτάζ τα οποία προωθούσε σε τηλεοπτικούς σταθμούς. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, για το οποίο ο Barstow βραβεύτηκε με το βραβείο Πούλιτζερ, τουλάχιστον 20 κρατικές υπηρεσίες των ΗΠΑ χρησιμοποίησαν αυτή την υπηρεσία για να προωθήσουν μέσω πολλών εκατοντάδων «έτοιμων ειδήσεων» τα συμφέροντά τους.
Οι υπηρεσίες προπαγάνδας δεν εξυπηρετούν πάντοτε τις κυβερνήσεις. Το 1993 ο Διευθύνων Σύμβουλος του NBC, Michael Gartner , οδηγήθηκε σε παραίτηση όταν αποδείχτηκε ότι σε ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ σχετικά με ελλαττωματικά επαγγελματικά οχήματα της General Motors είχε αποκρυφτεί ότι κατά την διάρκεια των δοκιμών ένα από αυτά πήρε φωτιά και προκάλεσε έκρηξη. Ο Gartner δεν ήταν καν διευθυντής προγράμματος σαν τον κύριο Παναγιωτόπουλο που τρία χρόνια μετά το κατάπτυστο ρεπορτάζ του MEGA για τον Γρηγορόπουλο απλά «ένοιωσε την ανάγκη να απολογηθεί».
Στη χώρα μας έχουμε μεγάλη εμπειρία από κατασκευασμένα ρεπορτάζ που εκπορεύονται από οικονομικά συμφέροντα. Θυμηθείτε την κάλυψη στις «Σκουριές» και τους νοικιασμένους υπαλλήλους και μηχανήματα στην φιέστα Σαμαρά στα εγκαίνια της Ολυμπίας Οδού. Ωστόσο στις δυτικές χώρες όταν αποκαλύπτεται η κατασκευή ειδήσεων «πέφτουν κεφάλια».
Θα μπορούσα να αραδιάζω επί ώρες αντίστοιχα παραδείγματα. Αυτό όμως που θέλω να σημειώσω δεν είναι η κακή ποιότητα της παγκόσμιας δημοσιογραφίας. Είναι μάλλον φυσιολογικό οι κυβερνήσεις και οι ολιγάρχες να επιθυμούν την παρουσίαση της «δικής τους αλήθειας» και είναι απόλυτα φυσιολογικό να βρίσκονται πρόθυμοι δημοσιογράφοι που κινούμενοι είτε από τα χρήματα, είτε απλά από τη φιλοδοξία τους αναλαμβάνουν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη.
Αυτό που κάνει τη διαφορά όμως στη χώρα μας είναι η έλλειψη ντροπής. Τα ΜΜΕ θάβουν τις υποθέσεις και καλύπτουν τους δημοσιογράφους ακόμα και όταν πιάνονται στα πράσα, όπως στην περίπτωση της σβησμένης σβάστικας. Κανείς δεν παραιτείται, κανείς δεν απολύεται για λόγους δεοντολογίας. Αντίθετα πολλοί απολύονται ακριβώς επειδή αρνούνται να μετατραπούν σε κονδυλοφόρους της γραμμής του εκάστοτε μέσου.
Και ακόμα χειρότερα η διαφθορά στον τομέα των ΜΜΕ φτάνει μέχρι και στα ανώτατα θεσμικά όργανα που υποτίθεται ότι δημιουργήθηκαν για να εξασφαλίσουν την ποιότητα των μέσων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και το τηλεοπτικό σποτ της Νέας Δημοκρατίας για τις Ευρωεκλογές που όπως αποκάλυψε το TPP είχε μονταρισμένες δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ προκειμένου να φαίνεται ότι στηρίζει τον Αντώνη Σαμαρά. Τότε το ΕΣΡ είχε απορρίψει την επίσημη καταγγελία μας ισχυριζόμενο ότι δεν θίγεται κανείς.
Ίσως να έχει έρθει η ώρα να δημιουργηθεί ένα σχήμα που δεν θα εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από την εκάστοτε κυβέρνηση το οποίο θα έχει ως στόχο την διαφύλαξη του ιερότερου αγαθού σε μια δημοκρατία: αυτό της ενημέρωσης. Αναρωτιέμαι δηλαδή μήπως ήρθε η ώρα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους αφενός όσοι πραγματικά σέβονται το λειτούργημα της δημοσιογραφίας αλλά κυρίως αυτοί που έχουν το μεγαλύτερο συμφέρον από μια πιο υγιή ενημέρωση: Εσάς.