Το TPP μιλάει με άνδρες την ημέρα κατά της έμφυλης βίας: «Ό,τι είναι δικό μου, είναι δικό μου!»

Ρεπορτάζ: Γεωργία Κριεμπάρδη & Νεκταρία Ψαράκη 

Πέρυσι το TPP είχε βρεθεί στο Μοναστηράκι, σε μία προσπάθεια να εξετάσουμε την πιο συχνή μορφή βίας, την πρώτη στη διαβάθμιση, αλλά την πιο ύπουλη. Τη λεκτική βία. Άλλωστε, βρίσκεται στα θεμέλια μιας κατρακύλας. Η διαπίστωση… θλιβερή. Δεν είναι μία, δεν είναι δύο. Είναι πολλές.

«Ήθελα να βγω με τις φίλες μου, μου είπε πώς βγαίνω έτσι έξω, ότι είμαι προκλητική», «υπερβολική ζήλια, σε τραγικό βαθμό, κυρίως επειδή έβγαινα με τις φίλες μου», «αποφάσισε ότι δε θα βγαίνω μόνη μου και όταν έκανα καυγά με χτύπησε και με έβρισε», «παρέμβαινε στο τι θα βάλω και με το ποιους θα βγω», «δεν με άφηνε να βγαίνω μόνη μου, έπρεπε να του λέω ότι πηγαίνω μέχρι και τουαλέτα, έπρεπε να είμαι συνεχώς μαζί του» ήταν μερικές από τις εμπειρίες των ερωτηθεισών γυναικών. Όλες, εμπειρίες με δράστες άνδρες που έχουν βαθιά ριζωμένα μέσα τους πατριαρχικά στερεότυπα. Συνδέουν το γυμνό σώμα με τη συναίνεση στο σεξ. Συνδέουν τη σύναψη ερωτικής σχέσης με την άποψη ότι η γυναίκα αποτελεί ανδρική ιδιοκτησία. Συνδέουν τη συντροφικότητα με τους περιορισμούς της ελευθερίας της συντρόφου τους. Οι απαγορεύσεις, οι υποδείξεις και οι παρεμβάσεις, είναι στα μυαλά τους αυτονόητες. Αναλαμβάνουν ένα ρόλο που δεν τους ανέθεσε κανείς. Επεμβαίνουν στην εξωτερική εμφάνιση της συντρόφου τους, στον κοινωνικό της κύκλο, στις αποφάσεις για τη ζωή της.

Σήμερα, η ερώτηση αντιστρέφεται, από το «το έχεις πάθει;», στο «το έχεις κάνει», απευθυνόμενες σε άντρες. «Δεν θα ήθελα να βλέπουν όλοι την κοπέλα μου», «θα είχα θέμα αν είχε περίεργη στάση με το μαγιό (σε φωτογραφία στο instagram), αν εδειχνε το πίσω μέρος, θα το θεωρούσα άσεμνο προς εμένα, αν και δεν θα είχα πρόβλημα αν είχε χτιστεί σχέση εμπιστοσύνης», «να βγαίνει με φίλους της; Αν τους ήξερα ναι», «αναλόγως ο φίλος πώς είναι, αν είναι φίλος – φιλενάδα», «δε θα ήθελα να βλέπουν όλοι το σώμα της κοπέλας μου», «δεν έχω θέμα να ανεβάζει με μαγιό, απλά να μην προκαλεί πολύ, αλλά δεν έχω πρόβλημα», «άμα είναι προκλητικό, θα πω κοίτα το τσουλάκι, αν είναι σεμνό, θα πω να τη χαίρονται», «ανάλογα τι φωτογραφίες, αν ανέβαζε τον κώλο της θα είχα θέμα, είναι δικιά μου, δεν θα ήθελα να δείχνεται αλλού, ό,τι είναι δικό μου, είναι δικό μου, κατάλαβες;», ήταν οι απαντήσεις που πήραμε.

Ωστόσο, υπήρχαν και καθησυχαστικές απαντήσεις. Υπήρχαν και οι άνδρες που στις ερωτήσεις μας, απάντησαν αρνητικά, με την απορία στο βλέμμα τους για τις ερωτήσεις μας. Τις απαντήσεις τις θεωρούσαν αυτονόητες. Όπως και θα έπρεπε να είναι.

Η Πάτρια, η Μαρία, η Αντωνία και η Μπέλχικα, έκαναν την αρχή…

25η Νοεμβρίου 1999. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ανακηρύσσει αυτή την ημέρα ως τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, και έτσι το πρόβλημα παίρνει παγκόσμια διάσταση. Βέβαια, η ημέρα αυτή ήδη από το 1981 είχε καθιερωθεί ήδη από γυναικείες οργανώσεις, με αφορμή την φρικτή δολοφονία των τριών αδελφών Μιραμπάλ, πολιτικών αγωνιστριών από την Δομινικανή Δημοκρατία, με διαταγή του δικτάτορα Τρουχίλο στις 25 Νοεμβρίου 1960.

Η Πάτρια, η Μαρία, η Αντωνία και η Μπέλχικα Μιραμπάλ (επιζώσα), είχαν σχηματίσει το Κίνημα της 14ης Ιουνίου με στόχο την ανατροπή του δικτάτορα Τρουχίγιο. Ο αγώνας για την ανατροπή του Τρουχίγιο από τις τέσσερις «Mariposas», «Πεταλούδες» στα ελληνικά, όπως συνήθιζαν να τις αποκαλούν οι αλληλέγγυοι συναγωνιστές, προκάλεσε την οργή του δικτάτορα. Στις 25 Νοεμβρίου του 1960, αποφάσισε να απαλλαγεί από αυτές. Έτσι, στο επισκεπτήριο των εκδικητικά φυλακισμένων αντρών τους, οι τρεις αδελφές, η Πάτρια η Μαρία και η Αντωνία συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν σε ένα χωράφι, βασανίστηκαν, ξυλοκοπήθηκαν και στραγγαλίστηκαν μέχρι θανάτου.

Χιλιάδες τα θύματα κάθε χρόνο 

Και ερχόμαστε στο 2022. Σήμερα, η βία κατά των θηλυκοτήτων αποτελεί σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρόλα αυτά, το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων δεν έχει γεφυρωθεί, ενώ η χώρα μας ανήκει στις χώρες που σκοράρουν αρκετά χαμηλά πανευρωπαϊκά στο ζήτημα της ισότητας των φύλων σύμφωνα με το Global Gender Gap Report 2021.

H Γραμμή SOS 15900 το 2021 δέχθηκε 7.809 κλήσεις, εκ των οποίων οι 5.405 αφορούσαν σε περιστατικά έμφυλης βίας. Στη Γραμμή κάλεσαν τόσο τα ίδια τα θύματα όσο και τρίτα πρόσωπα, δηλαδή συγγενείς (γονείς, αδέρφια, παιδιά), φίλοι και γείτονες, με τα στοιχεία από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο, να κάνουν λόγο για 3.730 κλήσεις από γυναίκες – θύματα βίας και 1.675 κλήσεις από τρίτα πρόσωπα.

Ακόμη, σύμφωνα με την 2η Ετήσια Έκθεση για τη βία κατά των Γυναικών που διεξάχθηκε το 2021, η Αστυνομία το 2020 ανακοίνωσε 4.264 θύματα (γυναίκες) ενδοοικογενειακής βίας, ενώ πραγματοποιήθηκαν 5.669 καταγγελίες εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας με δράστες τους άνδρες συντρόφους τους. Οι άνδρες δράστες το 2020, ανήλθαν σε 4.436, ενώ οι γυναίκες – θύματα σωματικής βίας ήταν 2.350.

Γυναικοκτονία: Το αποκορύφωμα μίας κατάστασης διαρκούς βίας 

Και ερχόμαστε το έτος 2021 – 2022. Μόνο το 2021, 17 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους από το χέρι του συντρόφου τους, ενώ το 2022 μετράμε 16 θύματα. «Γυναικοκτονία». Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η βία κατά των γυναικών περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πράξεων – από λεκτικές παρενοχλήσεις και άλλες μορφές συναισθηματικής κακοποίησης, μέχρι την καθημερινή σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση. Στην άκρη αυτού του φάσματος βρίσκεται η γυναικοκτονία. Ενώ η κατανόησή μας για τον όρο είναι περιορισμένη, γνωρίζουμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικοκτονιών είναι σε βάρος γυναικών που βρίσκονται σε βίαιες σχέσεις και διαπράττονται από τον νυν ή έναν πρώην σύντροφό τους. Ο ορισμός, λοιπόν, που παρουσιάζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τη γυναικτοκτονία, είναι ότι πρόκειται για “ανθρωποκτονία γυναικών” από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες.

Η λέξη γυναικοκτονία δεν είναι καινούρια. Χρησιμοποιήθηκε στην Αγγλία πρώτη φορά το 1801. Το 1848 δημοσιεύεται στο λεξικό νομικών όρων του Wharton’s ενώ η φεμινίστρια συγγραφέας Dianna EH Russel το 1976 έδωσε για πρώτη φορά τον ορισμό. «Δολοφονία γυναικών από άνδρες, επειδή είναι γυναίκες». Η γυναικοκτονία, δηλαδή η ανθρωποκτονία γυναίκας λόγω ειδικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με το φύλο και το ρόλο της, δεν ορίζεται ευθέως από τον ισχύοντα ελληνικό ποινικό κώδικα ως διακριτό έγκλημα. Κατάσταση που κρίνεται προβληματική, διότι αφενός δεν αναγνωρίζεται το φαινόμενο της έμφυλης βίας πίσω από το ειδεχθές έγκλημα της ανθρωποκτονίας (το οποίο τιμωρείται με την ανώτατη ποινή δηλαδή την ισόβια κάθειρξη ή την πρόσκαιρη κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών) και αφετέρου διότι αρνούμενοι τη λέξη, ακυρώνουμε την ουσία. Στην Ελλάδα, ο νομοθέτης δεν αναγνωρίζει και δεν τιμωρεί βαρύτερα όταν αφαιρείται με δόλο μία γυναικεία ζωή διότι ακριβώς είναι γυναίκα. Ο νομοθέτης τιμωρεί βάσει του άρθρου 299 Π.Κ.: Ανθρωποκτονία από πρόθεση.

Η «γυναικοκτονία» δεν είναι μόνο έγκλημα κατά της ζωής, είναι έγκλημα κατά του γυναικείου φύλου και αποτελεί το αποκορύφωμα μιας έμφυλης βίας. Ο γυναίκες που δολοφονούνται από έναν άνδρα του οικογενειακού ή οικείου περιβάλλοντος δολοφονούνται αποκλειστικά λόγω του φύλου τους, των ρητών ή των άρρητων σχέσεων των φύλων μέσα στην πατριαρχία, των παρωχημένων αντιλήψεων. Αν δεν το ονοματίσουμε αυτό, δεν θα γίνει αντιληπτό το πώς μια ιδιοκτησιακή αντίληψη για τη γυναικεία ζωή οδηγεί στην αφαίρεσή της. Ταυτόχρονα, η γυναικοκτονία είναι το αποκορύφωμα μίας κατάστασης διαρκούς βίας. Σεξιστικές συμπεριφορές, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, βιασμοί κ.α.

Σύμφωνα με τη δικηγόρο Μαργαρίτα Ε. Δακορώνια «η νομική αναβάθμιση του εγκλήματος της «γυναικοκτονίας» με νομοθετική ρύθμιση ως επιβαρυντικής περίπτωσης ανθρωποκτονίας από πρόθεση ή ως ιδιώνυμου εγκλήματος θα επιτελέσει και έναν κοινωνικό ρόλο. Η βαρύτερη τιμωρία είναι σημαντική, γίνεται επιτακτική από την κοινωνική ανάγκη και το αίτημα να «παταχθεί» το φαινόμενο της βίας εναντίον των γυναικών, το οποίο έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις. Αυτό που θα ήταν αναγκαίο είναι η αναγνώριση του φαινομένου της έμφυλης βίας, όπως αυτό αποτυπώνεται και στις ανθρωποκτονίες γυναικών με την προσθήκη ως βάση διακρίσεως στο άρθρο 82Α του Ποινικού Κώδικα και συγκεκριμένα να αναγνωριστεί η ανθρωποκτονία λόγω της διάκρισης με βάση το φύλο η οποία δεν σήμερα δεν γίνεται. Το συγκεκριμένο άρθρο ορίζει ότι το ελάχιστο όριο της ποινής για τα κακουργήματα αυξάνεται κατά δύο έτη όταν ο δράστης επέλεξε το θύμα του λόγω μιας ιδιότητά τους (φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου).

Σε αρκετές περιπτώσεις και επειδή η ποινή μειώνεται λόγω ελαφρυντικών που αναγνωρίζονται από το δικαστήριο, η δικαστική κρίση θα μπορούσε να σταθμίζει τα ειδικά χαρακτηριστικά της ανθρωποκτονίας γυναικών σε βάρος του υπαίτιου. Είναι, όμως, δεδομένο ότι ο όρος γυναικοκτονία θα πρέπει να καθιερωθεί για λόγους αναγνώρισης ως υπαρκτού φαινομένου της κοινωνίας μας».

σ.σ. το βίντεο έγινε στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Έμφυλη βία και σ’ αυτήν δράστες είναι οι ματσό άνδρες. Το βίντεο αποτυπώνει τις βαθιά λανθασμένες απόψεις που φέρουν άνθρωποι μεγαλωμένοι σ’ ένα πατριαρχικό πλαίσιο. Άνδρες που θεωρούν τη γυναίκα ιδιοκτησία τους, που δεν τους ενοχλεί η κοντή φούστα αισθητικά, αλλά γίνονται παρεμβατικοί και προχωρούν σε απαγορεύσεις. Αυτό είναι βία. Δεν είναι το θέμα η κοντή φούστα αλλά το από πού πηγάζει όλο αυτό. Κι αυτό φέρει κι άλλες πατριαρχικές αντιλήψεις. Εκείνες που γίνονται πηγή βίας. Και μη νομίζετε ότι μιλούσαν άνετα. Στην αρχή, κανείς δεν κατονόμαζε τον εαυτό του ως παραβιαστικό. Όταν όμως οι ερωτήσεις συγκεκριμενοποιούνταν, τα πράγματα άλλαζαν. Και σε καμία περίπτωση δε θέλησαν να φαίνεται το πρόσωπό τους ή κάτι χαρακτηριστικό πάνω τους.
Ρωτήσαμε και γυναίκες. Όλες, σε αντίστοιχες ερωτήσεις, δε θα είχαν κανένα θέμα. Καμία παρέμβαση, καμία απαγόρευση, καμία ιδιοκτησία. Καμία ένδειξη ισχύος πάνω στο άλλο φύλο. Και θα ήταν ασέβεια την ημέρα που μιλάμε για τη βία κατά των γυναικών, να εστιάσουμε σ’ αυτό, όταν η βία προέρχεται όπως είπαμε και στην αρχή από τον ματσό άνδρα.