Το τραύμα των πυροσβεστών

της Γεωργίας Κριεμπάρδη

Το τραύμα που αφήνουν οι πυρκαγιές στους πυροσβέστες είναι βαθύ και μακροχρόνιο. Σωματικό και ψυχικό. Επιπτώσεις που υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής τους και σε κάποιες περιπτώσεις οδηγούν και σε θάνατο. Σε μία ενδελεχή μετανάλυση του Γερμανικού Κέντρου Τραύματος το 2009 διαπιστώνεται ότι οι εργαζόμενοι στη πυρόσβεση στην Ευρώπη και την Αυστραλία εμφανίζουν, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, σε μεγαλύτερη συχνότητα χρόνια μετατραυματική διαταραχή (PTBS), όπως και βραχείες ψυχικές διαταραχές ή υποκλινικά μετατραυματικά σύνδρομα και συνιστούν λήψη προληπτικών μέτρων καθώς και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις.

Ο Δρ. Παναγιώτης Σερδάρης είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, με αντικείμενο στην Ψυχολογία Διοίκησης Επιχειρήσεων & Οικονομικού management. Είχε μιλήσει σε ημερίδα με θέμα «ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗ», στο ΤΕΙ Κοζάνης. Μιλάμε μαζί του για το αποτύπωμα των πυρκαγιών στην ψυχή των πυροσβεστών. «Το μετατραυματικό σοκ είναι τεράστιο. Παρατηρούνται απομόνωση, κατάθλιψη, αντικοινωνική συμπεριφορά, ενώ οι εφιάλτες στον ύπνο είναι συνεχείς. Είναι επιπτώσεις που δεν εκδηλώνονται απαραίτητα μακροπρόθεσμα. Εξαρτάται από το σοκ και το τι εικόνες θα περάσουν από ο μυαλό του πυροσβέστη εκείνη τη στιγμή. Μακροπρόθεσμα κρατάνε, όμως. Μπορεί επίσης να μην εμφανιστούν αμέσως, να είναι σε λανθάνουσα κατάσταση, να αντέχει δηλαδή ακόμη ο πυροσβέστης, και σε κάποια άλλη φάση να εκδηλωθούν» αναφέρει ο κ. Σερδάρης. «Η εικόνα της πυρκαγιάς είναι μια κατάσταση που δεν περιγράφεται. Εκείνη τη στιγμή υπάρχει η σκέψη ή θα σε νικήσω ή θα με νικήσεις».

Μιλήσαμε με τον υπεύθυνο Δημοσίων Σχέσεων της Πανελλήνιας Ένωσης Αποστράτων Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΕΑΠΣ),  Αντιστράτηγο Πυροσβεστικού Σώματος εν αποστρατεία, Σάββα Θεοδωρή. Μετά τα 10 χρόνια έκθεσης στη δουλειά, εμφανίζονται ακόμη τραύματα και ασθένειες, λέει χαρακτηριστικά. «Το πιο σύνηθες είναι ότι ακόμη πεταγόμαστε το βράδυ στον ύπνο μας, ξυπνάνε νωρίς το πρωί. Κοιμόμαστε με έντονο στρες. Καρκίνοι και κατάθλιψη μας κυνηγάνε –και συνήθως εμφανίζονται χρόνια μετά. Στις άμεσες επιπτώσεις έχουμε υψηλή αρτηριακή πίεση, πεπτικές διαταραχές από την ακανόνιστη διατροφή που κάνουμε, αναπνευστικά προβλήματα» επισημαίνει ο ίδιος.

Να σημειώσουμε πως, σε κάθε μεγάλο πύρινο μέτωπο, πυροσβέστες οδηγούνται στο νοσοκομείο με αναπνευστικά προβλήματα. Κι αυτό είναι το πιο πρόσφατο περιστατικό. Κι αυτά δεν εντάσσονται στη λίστα των εργατικών ατυχημάτων.

Η πιο γνωστή καταγεγραμμένη περίπτωση πυροσβέστη που ”χτυπήθηκε” είναι εκείνη του Χριστοφά Τζαναβάρη. Τον Δεκέμβριο του 2012, κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης εκπαιδευτικής άσκησης του προσωπικού της Πυροσβεστικής, στο Ηράκλειο της Κρήτης, παρουσιάστηκαν σοβαρά προβλήματα υγείας στον πυροσβέστη από την Πυροσβεστική Υπηρεσία Μυτιλήνης. Ένιωσε αρχικά μια έντονη δυσφορία, όταν έκανε χρήση της αναπνευστικής συσκευής. Μεταφέρθηκε, στη συνέχεια στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο Ηρακλείου. Έγινε εισαγωγή στο 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας. Αργότερα ανακοινώθηκε από τη Διεύθυνση Αναπηρίας και Ιατρικής της Εργασίας, στον παθόντα πυροσβέστη, το πόρισμα που πιστοποιούσε ποσοστό αναπηρίας 80%.

Μετά από επτά χρόνια δικαστικής διαμάχης, οι τέσσερις αξιωματικοί της 3ης ΕΜΑΚ απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες για την πρόκληση σωματικών βλαβών από αμέλεια σε βάρος του πυροσβέστη, ενώ το δικαστήριο δέχθηκε ότι η κατάσταση της υγείας του έχει άμεση σύνδεση με την άσκηση που έγινε το 2012 αλλά οι ευθύνες είναι σε υψηλότερα κλιμάκια. Μετά τη δίκη, η δικηγόρος του 35χρονου τότε πυροσβέστη, Παναγιώτα Παντελεάκη, ανέφερε πως ο Χρ. Τζαναβάρης «υπέστη δηλητηρίαση, από κακή συντήρηση αναπνευστικών συσκευών και προσεβλήθη από στεφανιαία νόσο, μυελοδυσπλαστικό σύνδρομο, αναπνευστικά προβλήματα και λευχαιμία».

Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι το πρώτο στοιχείο που καταγράφεται σε όλες τις μελέτες που εξετάσαμε. Το 2017 δημοσιεύτηκε μία μελέτη στο JAMA όπου από 2.400 πυροσβέστες στη Νότια Φλόριντα διαπιστώθηκε ότι περίπου το 7% είχαν διαγνωστεί με μελάνωμα και το 3,5% είχε μη μελανωματικούς καρκίνους του δέρματος – υψηλότερα ποσοστά από αυτά του γενικού πληθυσμού της Φλόριντα.

Πιο πρόσφατα, το 2023, δημοσιεύτηκε μία ανασκόπηση από πέντε μελέτες που εξέτασαν τον κίνδυνο μελανώματος σε επαγγελματίες πυροσβέστες. Τέσσερις από τις μελέτες έδειξαν αυξημένο κίνδυνο στους επαγγελματίες πυροσβέστες σε σύγκριση με τους μη πυροσβέστες.  Οι συντάκτες της ανασκόπησης έγραψαν ότι «η έκθεση των πυροσβεστών σε καρκινογόνα υποπροϊόντα καύσης, όπως οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, το βενζόλιο, τα μέταλλα και τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια, έχει προκαλέσει ανησυχία για αυξημένο κίνδυνο καρκίνου». Όσον αφορά τον εντοπισμό του κινδύνου για μελάνωμα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μελλοντικές μελέτες θα μπορούσαν να ενισχυθούν με τη συμπερίληψη όχι μόνο δεδομένων σχετικά με την έκθεση σε καρκινογόνες χημικές ουσίες αλλά και την έκθεση των πυροσβεστών σε υπεριώδες (UV) φως.

Μια μελέτη που ανατέθηκε από την Πυροσβεστική Ένωση (FBU) και πραγματοποιήθηκε ανεξάρτητα από το Πανεπιστήμιο του Central Lancashire (UCLan), διαπίστωσε ότι το ποσοστό θνησιμότητας των πυροσβεστών, από όλους τους καρκίνους, είναι 1,6 φορές υψηλότερο, συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Η έρευνα έδειξε ότι τα ποσοστά θνησιμότητας για ορισμένους τύπους καρκίνου είναι σημαντικά υψηλότερα στους πυροσβέστες, όπως:

• Καρκίνος του προστάτη—3,8 φορές υψηλότερο ποσοστό
• Λευχαιμία—3,17 φορές υψηλότερο ποσοστό
• Οισοφαγικός καρκίνος—2,42 φορές υψηλότερο ποσοστό
• Καρκίνος άγνωστης προέλευσης με μετάσταση – 6,37 φορές υψηλότερο ποσοστό

Μα οι πυροσβέστες δε φοράνε μάσκα για να προστατευτούν από καρκίνους και αναπνευστικά προβλήματα, θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος. Τα δεδομένα που μας δίνει ο πρόεδρος της Ένωσης του Πυροσβεστικού Σώματος Δυτικής Θεσσαλίας, Χρήστος Τσίγκας, για τον εξοπλισμό των πυροσβεστών, αυτών που οι πολιτικοί θυμούνται μόνο το καλοκαίρι αποκαλώντας τους ήρωες, είναι θλιβερά.

«Οι μάσκες που μας έχουν δώσει για δασική πυρκαγιά είναι Nomex που παίρνει μέσα φίλτρο –μια μάσκα τύπου κόβιντ FFP2, που δεν κρατάει φυσικά χημικές ενώσεις που παράγονται όταν εκλύεται καπνός. Είναι μία απλή μάσκα που κρατάει σωματίδια» αναφέρει και ρωτήσαμε αν υπάρχουν ‘’κατάλληλες’’ μάσκες, που για παράδειγμα ΠΣ σε άλλες χώρες χρησιμοποιούν. «Υπάρχουν ειδικές μάσκες ημίσειες προσώπου με φίλτρα που καλύπτουν χημικές ενώσεις που εκλύονται από τον καπνό δασικής πυρκαγιάς και κρατάνε σωματίδια όπως στάχτη ή χώμα που σηκώνεται από τον αέρα» απαντά.

Στην πραγματικότητα, για την ασφάλεια και την προστασία τους βάζουν οι ίδιοι οι πυροσβέστες το χέρι στην τσέπη. «Όλοι έχουμε αγοράσει με δικά μας χρήματα μάσκες με φίλτρα για χημικά, οι οποίες δεν είναι και καθόλου φθηνές».

Αλλά και ο υπόλοιπος χορηγούμενος εξοπλισμός ατομικής προστασίας… μπάζει. «Όλες οι στολές που φορούν οι πυροσβέστες αυτή τη στιγμή έχουν λήξει. Η τελευταία χορηγία στο ΠΣ έγινε πριν τρία χρόνια. Ο χρόνος ζωής της στολής είναι δύο χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί ως προς τις προδιαγραφές να είναι κατάλληλη, αλλά πλέον είναι ληγμένη, που σημαίνει ότι χάνει τις ιδιότητες να είναι βραδύκαυστη. Ήμουν τώρα στο μέτωπο στον Βαρνάβα και από καύτρα στον ώμο η στολή μου τρύπησε» θα πει ο κ. Τσίγκας.

«Μπότες μας έδωσαν πέρυσι, πριν τις πλημμύρες της Καρδίτσας. Είναι καλές αλλά όχι κατάλληλες για τα δικά μας εδάφη. Ένας πυροσβέστης που επιχειρεί σε αστικό περιβάλλον χρειάζεται μια ψηλή μπότα να φτάνει μέχρι το γόνατο, να καλύπτει την κνήμη. Σε δασική πυρκαγιά θέλεις μπότα λίγο πάνω από τον αστράγαλο, αδιάβροχη και από πιο μαλακό υλικό για να μπορείς να σκαρφαλώνεις στο βουνό. Οι τελευταίες παραλαβές δεν κάλυπταν τις προδιαγραφές» εξηγεί, ακόμα, ο κ. Τσίγκας χαρακτηρίζοντάς αυτές που έχουν μάλλον πιο στρατιωτικού τύπου. Αναρωτήθηκα αν τελικά παίρνουμε αυτά επειδή είναι πιο φθηνά. «Ίσα ίσα είναι πιο ακριβά» απαντά. «Παλιά χορηγούσαν ισπανικά άρβυλα τα οποία ήταν πιο φθηνά από τα γερμανικά που παίρνουμε τελευταία».

«Οι μάσκες και η αντιπυρική μπαλακλάβα μας χορηγούνται -η οποία μπαλακλάβα είναι από το ίδιο ύφασμα με τις στολές, που σημαίνει ότι είναι επίσης ληγμένες αυτές που έχουμε».  Στη συζήτηση άκουσα πολλές φορές να λέει «μας χορηγούνται». «Είχα δει πριν 2-3 χρόνια και χορηγία σε εποχικούς κράνη τα οποία ήταν τα κίτρινα, απλά εργοταξιακά» λέει. Μέχρι να τελειώσουμε με τα δεδομένα, το άφηνα να περνάει. Τι εννοείς ‘’σας χορηγούνται’’ όλα αυτά, τον ρωτάω. «Το Πυροσβεστικό Σώμα δε μας τα δίνει. Όλες οι στολές είναι χορηγίες. Οι τελευταίες για παράδειγμα που έχουμε τώρα είναι από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Πιο πριν είχαμε από την Alpha Bank…»

Οι πυροσβέστες ρίχνονται στις φλόγες, τα κράτος τους χειροκροτάει, αφήνοντας τους στην πραγματικότητα εκτεθειμένους, χωρίς να τους παρέχει τα απαραίτητα και κατάλληλα είδη ατομικής προστασίας. Το επάγγελμα δεν εντάσσεται στα βαρέα και ανθυγιεινά. Οι πυροσβέστες βάζουν οι ίδιοι το χέρι στην τσέπη, για την ασφάλειά τους. Ασφάλεια που κανείς δεν μπορεί να τους εγγυηθεί.