Σε κάθε μέρος με σημαντική τουριστική βιομηχανία, υπάρχει και ο ελέφαντας στο δωμάτιο, για τον οποίο συνήθως αδιαφορούμε ή αποφεύγουμε εσκεμμένα να αντικρίσουμε: η παραγωγή μιας εξίσου σημαντικής ποσότητας σκουπιδιών και η ανάγκη για τη διαχείρισή τους. Στο σύμπλεγμα νησιών των Μαλδίβων που είναι από τους κορυφαίους τουριστικούς παραδείσους του κόσμου, υπάρχει ένα ολόκληρο νησί που λέγεται Thilafushi, όπου στέλνονται όλα τα σκουπίδια που παράγονται από την τουριστική βιομηχανία στα υπόλοιπα νησιά της περιοχής. Σε αυτό το μέρος, ζούνε μόνο μετανάστες από άλλες χώρες της Ασίας, οι οποίοι εργάζονται σε άθλιες και τοξικές συνθήκες, 7 ημέρες την εβδομάδα, για να κάψουν τα πλαστικά σκουπίδια που δημιουργούν οι επισκέπτες των ‘παραδεισένιων’ νήσων των Μαλδίβων.
Ειδικά σε μικρά μέρη με ελλείψεις υποδομών και λίγους μόνιμους κατοίκους, η πλημμύρα τουριστών και παράλληλα σκουπιδιών που δέχονται το καλοκαίρι, εγκυμονεί μια σειρά από προκλήσεις και κινδύνους. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε καλοκαίρι, πολλά από τα ΧΥΤΑ σε διάφορα μέρη της Ελλάδας αρπάζουν φωτιά, με αποτέλεσμα τη μόλυνση του αέρα και του υδροφόρου ορίζοντα, καθώς και τον αφανισμό σημαντικών εκτάσεων γης και φυσικού περιβάλλοντος, σε περιπτώσεις που οι πυρκαγιές δεν μπορούν να τεθούν άμεσα υπό έλεγχο.
Κάνοντας μια πρόχειρη αναζήτηση στο Google για περιοχές ΧΥΤΑ που άρπαξαν φωτιά φέτος το καλοκαίρι, τα αποτελέσματα έδειξαν αμέσως 10 διαφορετικά μέρη, ανάμεσα στα οποία σημαντικές τουριστικές περιοχές όπως η Ρόδος, η Σκιάθος, η Άνδρος και η Ελαφόνησος.
Ειδικότερα η φωτιά στην Ελαφόνησο που φαίνεται ότι ξεκίνησε από τον ΧΥΤΑ του νησιού ο οποίος βρίσκεται πίσω από τη διάσημη παραλία του Σίμου και συγκεντρώνει τα σκουπίδια δεκάδων χιλιάδων τουριστών το καλοκαίρι, κατέληξε να κάψει το 25% του νησιού, δασικές εκτάσεις απείρου φυσικού κάλλους και τεράστιας περιβαλλοντικής σημασίας, δεδομένου και του ενεργού ρόλου που παίζουν δασικές εκτάσεις στη θωράκιση από τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Ακόμα μία μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή σημειώθηκε πριν μερικά χρόνια στην Άνδρο, όταν η μισή χωματερή του νησιού κατέρρευσε και βρέθηκε στη θάλασσα. Σήμερα, τεράστιες ποσότητες σκουπιδιών παραμένουν ακόμα θαμμένες στο βυθό της θάλασσας, με τους ειδικούς να αναφέρουν ότι «τέτοια απερίγραπτη κατάσταση δεν έχουμε αντικρίσει ούτε σε χώρες της Ασίας».
Όμως οι τουριστικές περιοχές με μεγάλο φυσικό κάλλος, στις οποίες μάλιστα ανήκουν και προστατευόμενες περιοχές natura όπως η Ελαφόνησος, δεν κινδυνεύουν μόνο από τους ανεπαρκείς και επικίνδυνους ΧΥΤΑ και την τεράστια εισροή σκουπιδιών από την τουριστική βιομηχανία. Κινδυνεύουν επίσης από τα επιχειρηματικά συμφέροντα που είναι διατεθειμένα να καταστρέψουν περιοχές υψηλής περιβαλλοντικής αξίας προς όφελος ακόμα μεγαλύτερης τουριστικής επέκτασης.
Συγκεκριμένα υπάρχουν παλαιότερα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για παραχώρηση στο ΤΑΙΠΕΔ ολόκληρης της περιοχής του Σίμου – Σαρακήνικου, με σκοπό την επενδυτική τους ‘αξιοποίηση’. Όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή του ο Σύλλογος επιστημόνων της περιοχής:
οι υπεύθυνοι του ΤΑΙΠΕΔ πρότειναν στους υποψήφιους επενδυτές να αξιοποιήσουν μια περιοχή υψηλής περιβαλλοντικής αξίας, μοναδικού φυσικού πλούτου, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, χαρακτηρισμένη ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας του δικτύου NATURA 2000 (GR2540002), ανεγείροντας εξοχικές κατοικίες και ξενοδοχεία.
Στην Ελαφόνησο μάλιστα ο τ. Δήμαρχος κρίθηκε ένοχος και καταδικάσθηκε το 2017 για απάτη κατ’ εξακολούθηση σε βάρος του ελληνικού δημοσίου επειδή προσπάθησε να πουλήσει 135 εκτάσεις προς οικοπεδοποίηση σε δασική περιοχή στην ίδια επίμαχη παραλία του Σίμου. Πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι η φωτιά «μοιάζει να ήρθε την κατάλληλη στιγμή» στην ίδια ακριβώς περιοχή που υπήρξε επανειλημμένως στόχος προσπαθειών για οικοπεδοποίηση και τουριστική επέκταση.
Οι κίνδυνοι που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθώς και άλλοι που ξεφεύγουν του παρόντος άρθρου, έχουν όλοι ως κοινό παρονομαστή την ανεξέλεγκτη επέκταση της τουριστικής βιομηχανίας και τις επιπτώσεις της, όπως την ανεξέλεγκτη και μη διαχειρίσιμη ποσότητα σκουπιδιών που αυτή παράγει. Είναι προφανές ότι αν δεν υπάρξει ένας ισορροπημένος σχεδιασμός και έλεγχος της τουριστικής βιομηχανίας με τη συνεργασία πολιτών και φορέων, ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος της ανεξέλεγκτης τουριστικοποίησης, καθώς και παράλληλη υλοποίηση των κατάλληλων υποδομών για τη διαχείριση των επιπτώσεων από την τουριστική βιομηχανία, θα συνεχίσουμε να θρηνούμε καμένες εκτάσεις μεγάλου φυσικού πλούτου, εκατοντάδες δέντρα και ζώα που έχουν γίνει κάρβουνο.
Παράλληλα είναι σημαντικό να μπει ένα φρένο στα επιχειρηματικά συμφέροντα που με διάφορους τρόπους προσπαθούν να σφετερισθούν και να εκμεταλλευθούν σημαντικές εκτάσεις, ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές. Για να διασφαλιστεί αυτό πρέπει να υπάρξει η απαραίτητη πολιτική βούληση, αλλά επειδή οι συνθήκες σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο δε φαίνεται να είναι ευνοϊκές για κάτι τέτοιο, κρίνεται ακόμα σημαντικότερο να υπάρχει επαγρύπνηση και κινητοποίηση των ενεργών πολιτών, συλλογικοτήτων και φορέων τους, ώστε να αποτρέπονται εγκαίρως τέτοιες ενέργειες.
Παράλληλα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εντείνουμε τις προσπάθειες για μια πιο ολιστική αντιμετώπιση της διαχείρισης των σκουπιδιών μας με τη συμμετοχή της κοινωνίας, βάζοντας στο επίκεντρο και εντατικοποιώντας τις προσπάθειες για μείωση αρχικά, και στη συνέχεια επανάχρηση και ανακύκλωση των απορριμμάτων μας. Είναι σημαντικές τα τελευταία χρόνια οι φωνές ομάδων πολιτών που προτείνουν λύσεις προς μια κατεύθυνση zero waste, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε την ποσότητα σκουπιδιών που παράγουμε, όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι προσπάθειες αυτές να καλλιεργηθούν συστηματικά και από την πολιτεία, με την απαγόρευση π.χ. των πλαστικών συσκευασιών μιας χρήσης ή την υιοθέτηση κινήτρων που θα επιβραβεύουν την στροφή προς περισσότερο βιώσιμες επιλογές, ώστε οι μεμονωμένες προσπάθειες που ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια να αποκτήσουν μαζικότερη απήχηση.
Τέλος, είναι σημαντικό οι οποιεσδήποτε κινήσεις προς τη δημιουργία υποδομών για μια πιο βιώσιμη και ελεγχόμενη διαχείριση των απορριμμάτων μας να μην αποτελέσουν αρένα εργολαβικών και επιχειρηματικών συμφερόντων αλλά να πραγματοποιηθούν με τη δημοκρατική συμμετοχή της κοινωνίας, η οποία οφείλει να έχει τον πρώτο και κύριο λόγο. Θα μπορούσαν επίσης να δημιουργηθούν συνέργειες κυκλικής οικονομίας σε τοπικό επίπεδο, με ανταποδοτικά οφέλη για όσους πολίτες και επιχειρήσεις συμμετέχουν, με σκοπό τη μείωση απορριμμάτων και αποβλήτων που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν σε άλλες παραγωγικές δραστηριότητες. Προσπάθειες που ήδη επιχειρούνται σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας σε ένα πλαίσιο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας όπως π.χ. στο Κιλκίς και την Καρδίτσα, μπορούν να αποτελέσουν φωτεινά παραδείγματα και να δείξουν το δρόμο προς μια βιώσιμη, περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά, κατεύθυνση.
* * *
Η Χριστίνα Σακαλή είναι Δρ. Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών. Διδάσκει Πολιτική Οικονομία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Από τον Ιανουάριο του 2015 διαχειρίζεται το blog και τη fb σελίδα 365 2lessplastic