Μόλις είχα τελειώσει το παρακάτω κείμενο όταν έμαθα για το ένταλμα σύλληψης σε βάρος του Κώστα Βαξεβάνη, εκδότη του περιοδικού Hot Doc. Η κίνηση είναι τόσο προσβλητική για την ελευθεροτυπία που τελικά το μόνο που θα άλλαζα είναι οι χαρακτηρισμοί. Κοινώς θα άρχιζα τα μπινελίκια για τη σπουδή της εξουσίας να κυνηγήσει τον αγγελιοφόρο κι όχι τον δράστη του εγκλήματος. Δεν αλλάζω τίποτα. Ακόμη κι αν ο επίλογος φαντάζει τώρα αφελής, πιστεύω ακόμη ότι δεν στέκει σε δικαστήριο τέτοια κατηγορία. Αλλιώς ήρθε η ώρα να αλλάξω επάγγελμα…
Δεν ενοχλήθηκαν από τη δημοσίευση λίστας Λαγκάρντ (ή HSBC ή Φαλτσιάνι) στο περιοδικό Hot Doc μόνο όσοι περιλαμβάνονται στη λίστα και είδαν τα ονόματά τους “στα μανταλάκια”. Αποδοκίμασαν ορμώμενοι από καλή πρόθεση και πολίτες που θεωρούν ιερά τα προσωπικά δεδομένα. Διαμαρτυρήθηκαν όσοι συγχέουν τη δημοσιογραφία με τη δικαιοσύνη, λέγοντας “αφού δεν έχει αποφανθεί η δικαιοσύνη, δεν μπορούν να αποκαλύπτονται ονόματα”. Γκρίνιαξαν αυτόκλητοι υπερασπιστές της… ποιότητας, λέγοντας “δεν είναι καλό το ρεπορτάζ επειδή δεν έχει ποσά καταθέσεων και δεν έχει διασταύρωση με το πόθεν έσχες κάθε προσώπου”. Αλλά τον μεγαλύτερο θόρυβο κάνουν όσοι τοποθετούν ψηλά στο εικονοστάσι των αξιών τους την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων.
Ξεκινώντας από τους τελευταίους, να τους θυμίσουμε ότι η ελευθερία να εξάγεις πλούτο είναι μια σχετικά πρόσφατη προσθήκη στο δίκαιο των περισσοτέρων κρατών. Στην Ελλάδα μόλις το 1987 άρχισαν να αίρονται οι αυστηροί περιορισμοί εξαγωγής συναλλάγματος. Εως τότε, ακόμη και για μεγάλες εταιρείες με διεθνή προσανατολισμό και καθημερινές δοσοληψίες, έπρεπε να παρουσιάζονται τα κατάλληλα κάθε φορά δικαιολογητικά. Η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, μια οικονομική πρακτική, μια σύμβαση της παγκοσμιοποίησης, δεν είναι δόγμα ούτε εικόνισμα. Προπαντός όταν η ελευθερία χρησιμοποιείται ως προπέτασμα καπνού για εγκλήματα.
Αν είναι πλήρης ή όχι μια αποκάλυψη δεν ακυρώνει τη σημασία της. Μια καλή πυξίδα, όταν αμφιβάλουμε για ένα ρεπορτάζ ερευνητικής δημοσιογραφίας, είναι να συγκρίνουμε με το σκάνδαλο Watergate, που οδήγησε τον Νίξον σε παραίτηση, επειδή θεωρείται κορυφαίο δείγμα του είδους. Σύγκριση μόνο στη μεθοδολογία, βεβαίως. Το επιχείρημα της “μη πληρότητας” καταρρίπτεται αυτόματα. Ο Νίξον θα γλίτωνε το στιγματισμό της ιστορίας, αν η Washington Post δεν δημοσίευε το πρώτο ρεπορτάζ, που πέρασε και σχεδόν απαρατήρητο, με ελάχιστα στοιχεία και αν δεν επέμενε να συγκεντρώσει περισσότερα στη συνέχεια.
“Η δημοσίευσις είναι η ψυχή της δικαιοσύνης” είχε γράψει ο Ι. Μάγιερ, ο φιλέλληνας πρωτεργάτης του ελληνικού Τύπου. Αλλά άλλο ψυχή, άλλο μυαλό. Δεν θέλουμε ένα δικαστή να δικάζει με το θυμικό και, επειδή του χύθηκε ο καφές πριν ανέβει στην έδρα, να τιμωρεί με ισόβια ένα κλεφτρόνι. Δεν επιτρέπουμε σε ένα δημοσιογράφο να ελευθερώσει έναν ισοβίτη, όσο κι αν το θέλει. Η λεγόμενη και τέταρτη εξουσία δεν είναι πραγματική εξουσία αλλά μια βαλβίδα ασφαλείας των τριών άλλων. Οπως η ψυχή, που στη λαϊκή ορολογία είναι η έδρα της συνείδησης, αλλά αγνοείται από τη νευροφυσιολογία, έτσι και η δημοσιογραφία δεν περιγράφεται ως εξουσία στο Σύνταγμα.
Θα μπορούσα να ταλαιπωρήσω λιγότερο τα πλήκτρα μου και να μην κουράσω τα μάτια σας γράφοντας την “αποψάρα” μου για τα προσωπικά δεδομένα. Αλλά δεν μπορώ να μην αναφερθώ στη σύγχυση που επικρατεί. Είναι άλλο τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα και άλλο τα προσωπικά δεδομένα γενικά. Η σύγχυση ανάμεσά τους προέρχεται είτε από άγνοια είτε από σκοπιμότητα. Τα πρώτα προστατεύονται απολύτως. Για τα δεύτερα ο νόμος 2472/1997 προβλέπει εξαιρέσεις για λόγους δημοσίου συμφέροντος http://www.dpa.gr/portal/page?_pageid=33,19052&_dad=portal&_schema=PORTAL#5 Η δημοσιοποίηση ενός ονόματος που έχει σχέση με μια τράπεζα είναι δεδομένο ελάχιστης σημασίας. Αν είχε σημασία οι λογαριασμοί της πιστωτικής κάρτας που παίρνουμε στην πολυκατοικία θα ήταν χωρίς αποστολέα, σαν δέμα από sex shop, για να μην υποψιαστούν οι γείτονες την τραπεζική μας… διαστροφή. Στη λίστα δεν υπήρχαν διευθύνσεις, κινήσεις λογαριασμών ούτε καν ποσά. Ποιον θα ενοχλούσε μια παρόμοια λίστα με 2059 καταθέτες της Εθνικής; Μάλλον κανέναν.
Δημόσιο συμφέρον είναι η δημοσίευση της λίστας. Επειδή το επίσημο κράτος την είχε δύο χρόνια χωρίς να τη χρησιμοποιήσει. Επειδή κρυβόταν σε συρτάρια υπουργών και ευνουχισμένων δημόσιων λειτουργών. Επειδή οι δικαιολογίες για την ανοχή στη μεγάλη φοροδιαφυγή ξεχειλίζουν όπως τα λύματα από φραγμένο υπόνομο. Επειδή όλο αυτό το σίχαμα γίνεται ταυτόχρονα με τη μεγαλύτερη αφαίμαξη του απλού φορολογούμενου που έγινε ποτέ.
Ναι, θα το σημειώσω και εγώ, ότι όλοι οι καταθέτες που εμφανίζονται στη λίστα δεν είναι παράνομοι. Αν τα ποσά δικαιολογούνται από τα εισοδήματά τους δεν έχουν λόγο να ανησυχούν. Πρέπει όμως να διευκρινίσουμε ότι η λίστα HSBC (Φαλτσιάνι, Λαγκάρντ) αφορά καταθέσεις από το 2008 και παλιότερα. Ποιος έβγαζε τα λεφτά του στην Ελβετία πριν την κρίση; Κυρίως δύο κατηγορίες πολιτών:
α) όσοι λόγω επαγγέλματος ή κοσμοπολιτισμού τα χρειάζονταν εκεί και
β) όσοι διέθεταν άφθονο παράνομο αφορολόγητο χρήμα και αναζητούσαν ασφαλές καταφύγιο
Α, ναι, και η κυρία Μαρία, επάγγελμα νοικοκυρά..
Ναι, δεν είναι όλοι οι καταθέτες παράνομοι, αλλά ίσως οι μισοί να είναι! Επειδή, αντίθετα από τη μεγάλη ροή κεφαλαίων προς το εξωτερικό που άρχισε μετά την εκδήλωση της κρίσης, μέχρι το 2008 το ευρώ ήταν σίγουρο, η Ευρωζώνη ευημερούσα και οι τράπεζες ασφαλείς. Αλλά οι ελληνικές και ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Μπορούσαν να αποκαλύψουν τον φοροφυγά με μια απλή εισαγγελική εντολή. Η Ελβετία είχε απόλυτο απόρρητο. Η διάρρηξη του ελβετικού απορρήτου έγινε μετά την αμερικανική κρίση του 2008 και τις πιέσεις από ΗΠΑ κυρίως για συμμόρφωση σε στοιχειώδεις κανόνες δικαστικής συνδρομής. Η Ελβετία την επόμενη χρονιά αναγκάστηκε να αλλάξει τους σχετικούς νόμους και να συνάψει συμφωνίες για να βγει από την περίφημη “γκρίζα λίστα” του ΟΟΣΑ, που αφορά φορολογικούς παραδείσους. Φυσικά δεν το διαφημίζει κιόλας.
Ενας από τους αναφερόμενους στη λίστα έφερε ως δικαιολογία το γεγονός ότι τα στοιχεία της λίστας είναι παλιά και κάποιοι παραμυθιάζονται ότι τα λεφτά έχουν φύγει από την Ελβετία και άντε να τα βρεις. Οσο παλιά κι αν είναι τα στοιχεία μπορούν να αξιοποιηθούν. Κι αν έχουν ταξιδέψει στον Αρη δεν αφορά τον έφορο ή τον δικαστή. Ας μπουν τα πρόστιμα και οι ποινές και ας ψάξει για διαστημόπλοιο ο υπόλογος για να μείνει εκτός φυλακής.
Δίνουμε μεγάλο βάρος στη λίστα Λαγκάρντ όχι επειδή αποκαλύφθηκαν φοροφυγάδες αλλά επειδή αποκαλύφθηκε η συνενοχή δύο κυβερνήσεων και του κρατικού μηχανισμού για να καλυφθούν οι φοροφυγάδες. Ως λίστα είναι μικρή. Υπάρχει η λίστα των καταθετών του Λιχτενστάιν η οποία είναι γνωστή εδώ και δύο χρόνια και από την οποία αποτελέσματα δεν έχουμε δει. Υπάρχει η λίστα των ιδιοκτητών ακινήτων στο Λονδίνο της οποίας επίσης αποτελέσματα δεν έχουμε δει. Και πιο πολύ από όλες υπάρχει η λίστα με τους 54.000 που έβγαλαν λεφτά στο εξωτερικό μέσα στην κρίση, στην οποία οι φοροφυγάδες είναι αναλογικά λιγότεροι αλλά σε απόλυτους αριθμούς χιλιάδες, και για τους οποίους ακούμε κάτι απίθανα όπως ότι “η εφορία θα τους καλέσει να υποβάλουν συμπληρωματικές δηλώσεις” αντί να προχωρήσει αυτόματα σε καταλογισμό του φόρου που αναλογεί συν τα πρόστιμα.
Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής είναι τεχνικό και πολιτικό ζήτημα. Η πολιτική διαχείριση είναι δυστυχώς ένας άθλιος συμβιβασμός ανάμεσα στο “πελατολόγιο” των κομμάτων και τα δημόσια έσοδα. Αλλά στις τέσσερις προαναφερθείσες λίστες το μόνο που χρειάζεται είναι μια πολύ απλή τεχνική αντιμετώπιση από την Εφορία. Δυο φοιτητές από το Πολυτεχνείο και ένας λογιστής αρκούν για να γράψουν το λογισμικό σύγκρισης γνωστής δηλωμένης προς γνωστή αδήλωτη περιουσία.
Μετά από όλα αυτά, αν ήμουν στη θέση του Κώστα Βαξεβάνη και είχα τη λίστα δεν θα αναρωτιόμουν αν θα τη δημοσίευα. Θα σκεφτόμουν το editorial και τι φωτογραφία να βάλω στο εξώφυλλο (κακή επιλογή, παρεμπιπτόντως). Και κάποια στιγμή θα σπαταλούσα 10 λεπτά με έναν δικηγόρο στο τηλέφωνο για να βεβαιωθώ ότι οι πιθανότητες να με καταδικάσει δικαστήριο για “προσωπικά δεδομένα” ή άλλο εφεύρημα είναι ελάχιστες.
ΥΓ. Την ίδια ώρα το ThePressProject δημοσιεύει ολόκληρο το τελευταίο προσχέδιο του Τρίτου Μνημόνιου. Είναι ένα πολύ σημαντικό κείμενο που πρέπει να διαβάσει κάθε πολίτης που ανησυχεί για το μέλλον αυτού του τόπου. Ελπίζω αυτή τη φορά να το διαβάσουν και οι… υπουργοί. Το έγγραφο είναι “εμπιστευτικό” αλλά διέρρευσε. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η δημοσίευση εμποδίζει τις διαπραγματεύσεις (ποιες;), ότι είναι παράνομη ή οτιδήποτε άλλο. Αλίμονο αν για κάθε ντοκουμέντο ζητούσαμε άδεια δημοσίευσης από πραγματικούς ή εθελοντές εισαγγελείς…
H φωτογραφία είναι από αναγνώστη του HOT DOC