Για μια ομάδα «πολλαπλά στιγματισμένη και συχνά αόρατη» έκανε λόγο η πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών, Μαρίνα Γαλανού, κατά την παρουσίαση έρευνας για τη ζωή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Διαδικτυακό στρογγυλό τραπέζι: Η ΛΟΑΤΚΙ+ διάσταση του προσφυγικού». Στην έρευνα, που αποτελεί την πρώτη στο είδος της, συμμετείχαν 17 αιτούντες άσυλο ή αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, εκ των οποίων 10 υπέβαλαν αίτημα λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και 7 λόγω ταυτότητας φύλου. Σύμφωνα με όσα ανέφερε η Μ.Γαλανού, τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τους λόγους φυγής από την πατρίδα τους, για την περίοδο που διέμειναν στην Τουρκία και για την ζωή τους στην Ελλάδα και τις συνθήκες διαμονής τους. Ερωτήθηκαν επίσης εάν αντιμετώπισαν προβλήματα εξαιτίας της ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητάς τους. καθώς και εάν έλαβαν σαφή πληροφόρηση για τα δικαιώματά τους.
Σε εκδιώξεις, κακοποιήσεις και βιασμούς λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου τους αναφέρθηκαν τα συνεντευξιαζόμενα άτομα μιλώντας για τους λόγους που τους ώθησαν να φύγουν από την πατρίδα τους. «Με απειλούσαν τα αδέλφια μου ότι θα με σκοτώσουν αν δεν γίνω ‘φυσιολογικός’. Μου φώναζαν συνέχεια, με έβριζαν και με χτυπούσαν» ανέφερε, μεταξύ άλλων, τρανς πρόσφυγας ενώ γκέι άτομο ανέφερε πως «Τα αδέρφια μου με χτυπούσαν συνέχεια. Μέχρι και το χέρι μου έσπασαν και μου είχαν πει ότι θα με σκοτώσουν αν δεν αλλάξω. Με πάντρεψαν με το ζόρι με μία άλλη γυναίκα. Το έσκασα και έφυγα από το σπίτι μου».
Μιλώντας για την περίοδο παραμονής τους στην Τουρκία, οι πρόσφυγες αναφέρθηκαν σε πλήθος περιστατικών κακοποίησης, ενώ μιλώντας για το χρηματικό ποσό που υποχρεώθηκαν να πληρώσουν για τη μετάβαση στην Ελλάδα, ανέφεραν ότι κυμαίνεται από 1.000 και 2.000 ευρώ.
Χαρακτηριστική απόδειξη της επισφάλειας που χαρακτηρίζει τη διαδικασία εξέτασης της αίτησης ασύλου αποτελεί το γεγονός ότι σε σύνολο 17 ατόμων, μόνο πέντε εξ αυτών δήλωσαν ότι ένιωσαν ασφαλείς, ενώ όλοι συμφώνησαν στην αναγκαιότητα υπάρξης κατάλληλου προσώπου κατά τη διαδικασία, λόγω της ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητάς τους. «Ήταν ένας χώρος πολύ μικρός και πέρα από εμένα ήταν και άλλα τέσσερα-πέντε άτομα ομοεθνείς μου. Μας είχαν όλους μαζί. Πώς να μιλούσα ανοιχτά αφού με άκουγαν; Φοβόμουν μην μου κάνουν κακό οι ομοεθνείς μου αν άκουγαν κάτι για μένα» ανέφερε συμμετέχων στην έρευνα, ενώ στην ερώτηση κατά πόσο νιώθουν πλέον ασφαλείς, επτά απάντησαν ότι αισθάνονται ασφαλείς, οι έξι πως όχι και τόσο ασφαλείς, και οι τέσσερις ανέφεραν ότι νιώθουν έντονο φόβο.
Σύμφωνα με την έρευνα του ΣΥΔ, μη συμπεριληπτικές πρακτικές σημειώθηκαν και κατά τη στέγαση των τρανς προσφύγων, καθώς ορισμένες τρανς γυναίκες δεν στεγάστηκαν με πρόσωπα του ίδιου φύλου, με αποτέλεσμα σε να υπάρξουν κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης. Σημειώνεται ότι αρκετοί από τους πρόσφυγες αναφέρθηκαν εκτενώς στον καθοριστικό ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και κυρίως των ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεων, τόσο στην εύρεση στέγης, όσο και στην καθοδήγηση για το αίτημα ασύλου τους και τη διαδικασία της συνέντευξης.
Σε ό,τι αφορά στην πρόσβαση των τρανς ατόμων σε υπηρεσίες υγείας, και ιδίως φυλομετάβασης, κανένα από τα συμμετέχοντα άτομα δεν κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση, παρόλο που, σύμφωνα με τον ΣΥΔ, «όλοι οι διεθνείς οργανισμοί παροτρύνουν τα κράτη ειδικά για τα τρανς πρόσωπα να φροντίζουν να έχουν πρόσβαση σε διαδικασίες φυλομετάβασης». Το ζήτημα της μειωμένης πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες ανέδειξαν επίσης όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα, με τρία άτομα να καταγγέλλουν διακριτική αντιμετώπιση από κοινωνικούς λειτουργούς λόγω ταυτότητας φύλου.
Εκτός από δύο άτομα που εργάζονται στη θέση του διερμηνέα και του σερβιτόρου, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσε πως υφίσταται αποκλεισμό από την εργασία, ενώ μόλις τρία άτομα κατάφεραν να μπουν σε μαθήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και μόνο ένα άτομο υπέβαλε αίτημα εισαγωγής σε σχολή πρακτικής.
Σε ό,τι αφορά στις μαρτυρίες των επαγγελματιών που εργάζονται στο πεδίο, σημειώνεται ότι στην έρευνα έλαβαν μέρος χειριστής υποθέσεων ασύλου, διοικητικό προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου, εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, λειτουργός υγείας και νομικός που έχει χειριστεί αντίστοιχες υποθέσεις.
«Ιδιαίτερη προσοχή και ευαισθησία» επεσήμαναν πως απαιτείται κατά τη διαχείριση των υποθέσεων ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντων ή αναγνωρισμένων προσφύγων, προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο επανατραυματισμού τους.
Τρία από τα πέντε άτομα έκαναν λόγο για δυσκολία και διστακτικότητα των αιτούντων στην αποκάλυψη της πραγματικής αιτίας που τους οδήγησε στην αίτηση για παροχή ασύλου, λόγω της ταυτότητάς τους. Σημειώνεται ότι, το προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου τόνισε ότι τα ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα μιλούν ελεύθερα για την ταυτότητά τους, μόνο εάν αισθανθούν ότι βρίσκονται σε προστατευμένο περιβάλλον και ο χειριστής οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης και εχεμύθειας, υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα ανάπτυξης αισθήματος εμπιστοσύνης εκ μέρους του επαγγελματία καθώς και τον καταλυτικό ρόλο της εκπαίδευσης του προσωπικού.
Στις ψυχικες προκλήσεις στις οποίες καλούνται να αντεπεξέλθουν οι ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες αναφέρθηκαν επίσης οι επαγγελματίες, υπογραμμίζοντας τα χαρακτηριστικά μετατραυματικού στρες που εκδηλώνουν οι πρόσφυγες, με κύρια συμπτώματα εφιάλτες, κατάθλιψη, αισθήματα ενοχής και ντροπής, απώλεια αυτοεκτίμησης, διαταραχές ύπνου, ευερεθιστότητα, ξεσπάσματα θυμού, συγχυτικές καταστάσεις, ακόμα και αυτοκτονικές και αυτοκαταστροφικές τάσεις.
Σύμφωνα με όσα ανέφερε ο λειτουργός υγείας, όλοι οι ΛΟΑΤΚΙ πρόσφυγες ανέφεραν πως υπέστησαν λεκτική, συναισθηματική ή σωματική βία από τις ελληνικές αρχές στον τόπο υποδοχής τους, με τον υπάλληλο της Ύπατης Αρμοστείας να προσυπογράφει, σημειώνοντας πως έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά κακομεταχείρισης από τις ελληνικές αρχές ή από δημόσιους υπαλλήλους. Ο νομικός που συμμετείχε στην έρευνα υπογράμμισε πως δεν υπήρξε επαρκής προστασία των προσφύγων από ομοφοβικές ή τρανσφοβικές επιθέσεις ομοεθνών στα camps, ενώ όλα τα ερωτώμενα πρόσωπα επιβεβαίωσαν την ομοφοβική και τρανσφοβική μεταχείριση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων από άλλους πρόσφυγες.
Συμπερίληψη και προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων σε όλους τους τομείς ζητά το ΣΥΔ
Σύμφωνα με την πρόεδρο του ΣΥΔ, είνα απαραίτητη η υποδοχή των προσφύγων με σεβασμό στον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου. Κομβικής σημασίας κρίνεται η ενημέρωση όλων των αιτούντων για τα δικαιώματά τους, και η πρόβλεψη ώστε να αναμένουν σε ειδικούς χώρους στα γραφεία ασύλου όσα πρόσωπα έχουν δηλώσει ότι αιτούνται διεθνή προστασία για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου, ώστε να αποφεύγονται τυχόν παρενοχλήσεις.
Επιπλέον, είναι αναγκαία η διαρκής εκπαίδευση του προσωπικού που έρχεται σε επαφή με ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντες, η δυνατότητα παράστασης εμπειρογνώμονα από την ΛΟΑΤΚΙ κοινωνία των πολιτών στις συνεντεύξεις ασύλου και η εξατομικευμένη εξέταση κάθε αιτήματος, ακόμα και για άτομα που θεωρείται πως κατάγονται από ασφαλείς χώρες.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εφαρμογή συμπεριληπτικών πρακτικών και η προσπάθεια της μείωσης βλάβης. Στο πλαίσιο αυτό, είναι απαραίτητη η διαμονή ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων σε διαφορετικά camps από αυτά των ομοεθνών τους, και στην περίπτωση των τρανς να προστίθεται στα κριτήρια η συμβίωση μόνο με άτομα ίδιας ταυτότητας φύλου. Τέλος, θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα ώστε οι τρανς πρόσφυγες να έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες φυλομετάβασης εφόσον το επιθυμούν, και νομοθετική πρωτοβουλία, ώστε να προβλέπεται η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου των αναγνωρισμένων προσφύγων χωρίς δικαστική διαδικασία με διοικητικό τρόπο.
Σημειώνεται ότι η έρευνα εντάσσεται στο έργο «LGBTI+ Refugees in Greece – The Eu-Turkey deal and beyond», που χρηματοδοτείται από το Open Society Foundations. Στο πλαίσιο του ίδιου έργου έχει εκδοθεί τρίπτυχος οδηγός με πληροφορίες για τη διαδικασία υποβολής αιτήματος ασύλου για τους ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσφυγες σε αγγλικά, γαλλικά, αραβικά, φαρσί, ουρντού και παστούν.