Τα θεραπευτικά προγράμματα διαχείρισης δραστών αποτελούν μία υπαρκτή εναλλακτική για θύματα και δράστες, που συμφωνούν να διαχειριστούν το πρόβλημα μέσω της ποινικής διαμεσολάβησης, ενός θεσμού που εισήγαγε ο νόμος 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας. Τα θεραπευτικά, συμβουλευτικά προγράμματα διαχείρισης δραστών (batterer intervention programs) ξεκίνησαν από την Αμερική, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, όταν άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες διώξεις για ενδοοικογενειακή βία και προέκυψε η ανάγκη για αναμόρφωση των δραστών. Το 1981, η Έλεν Πενς, φεμινίστρια, ακτιβίστρια και κοινωνική επιστήμονας ήταν ένας από τους ανθρώπους που ανέπτυξαν τη δημοφιλή μέχρι σήμερα μέθοδο διαχείρισης δραστών ενδοοικογενειακής βίας, που ονομάστηκε Duluth Model.

Η φεμινιστική θεωρία στην οποία βασίζεται το συγκεκριμένο μοντέλο υποστηρίζει ότι οι άντρες χρησιμοποιούν βία μέσα σε σχέσεις, για να ασκήσουν έλεγχο και να επιβληθούν με τη δύναμή τους. Με τα χρόνια το μοντέλο εξελίχθηκε, αναπτύχθηκαν κι άλλες προσεγγίσεις, και τα προγράμματα έγιναν πιο συμπεριληπτικά, αναλαμβάνοντας, αν και σε μικρό ποσοστό, ακόμα και γυναίκες θύτες, συνήθως με θύματα τα παιδιά τους.

Ο Νικόλας Σπετσίδης, συντονιστής έργων του Συνδέσμου μελών Γυναικείων Σωματείων ν. Ηρακλείου, μιλώντας στο ΤΡΡ, ξεκαθάρισε εκ προοιμίου, πόσο σημαντικό είναι ένα μελετημένο πρόγραμμα διαχείρισης θυτών, κάτι που ξεκίνησε ήδη από το 2019 και αφορά στη διαχείριση του θύτη, αναγνωρίζοντας ασφαλώς τα έμφυλα χαρακτηριστικά του φαινομένου της κακοποίησης. «Κι επιμένουμε να μιλάμε για θύτη κι όχι για δράστη, γιατί πρόκειται για μια επανορθωτική διαδικασία» προσθέτει.

«Χρειάζεται εμείς οι φορείς να δημιουργήσουμε τα αντανακλαστικά στη γυναίκα να καταλάβει τα σημάδια μιας κακοποιητικής συμπεριφοράς, να ξέρει τα δικαιώματά της, να νιώσει ασφάλεια για το μετά, όταν ξεφύγει. Συχνά, οι γυναίκες γυρίζουν, ματαιώνεται κάθε προσπάθεια, γιατί δε βρίσκει εκεί έξω καμία υποστήριξη από κανέναν. Δεν είναι μόνο διαδικασίες και χαρτιά… Χρειάζεται στήριξη» υπογραμμίζει ο ίδιος, τονίζοντας τη σημασία της κοινωνικής κινητοποίησης, ώστε να εμπεδωθεί η αντίληψη ότι μια γυναίκα μπορεί να βοηθηθεί.

Η συζήτηση ξαναγυρίζει στον θύτη. «Η διαδικασία διαχείρισης του θύτη ξεκινά απ’ όταν αναλάβει την ευθύνη του συνειδητά, το οποίο μπορεί να γίνει όταν του βάλει ένας εισαγγελέας τη δικογραφία στο κεφάλι του» σημειώνει ο κ. Σπετσίδης και τονίζει την τραγική έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού αλλά και ολοκληρωμένου πλαισίου, ώστε να γίνει η διαχείριση της κατάστασης, λέγοντας ξεκάθαρα πως «την ευθύνη για τη μη διαχείριση την έχουμε εμείς οι επαγγελματίες». «Τα στελέχη συχνά είναι τελειόφοιτοι ή από διαφορετικά backround, για παράδειγμα απόφοιτοι νομικής, κι έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέμα. Επίσης, δεν υπάρχει πολυπολιτισμική εκπαίδευση των στελεχών. Όταν πχ ο θύτης είναι πρόσφυγας, κανείς δεν αναλαμβάνει τη διαχείρισή του, τον εκφοβίζουν με το άσυλο».

Η Σοφία Θανασούλα, ψυχολόγος και μέλος της ομάδας του Συμβουλευτικού Κέντρου του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου & Ν. Ηρακλείου, μιλά στο ΤΡΡ λίγο περισσότερο για τους θύτες. «Σ’ εμάς οι θύτες έρχονται κατόπιν εορτής, μέσω ποινικής διαμεσολάβησης. Έρχονται αναγκαστικά, ως λύση για να μην έχουν άλλες ποινές για τις πράξεις τους. Είναι αρνητικοί, επιφυλακτικοί, δεν αναγνωρίζουν ότι είναι θύτες ή αν το αναγνωρίσουν, γυρίζουν την ευθύνη στο θύμα». Όσο για τη διαχείρισή τους, «βασιζόμαστε στο οπλοστάσιο μας με τα εργαλεία της ψυχολογίας» λέει.

«Πρώτα απ’ όλα τους εξηγούμε τι είναι βία και τους βοηθάμε να αναγνωρίσουν πώς η βία αυτή αναγνωρίζεται μέσα στην οικογένειά τους. Αφού το αναγνωρίσουν, έπειτα πάμε στο στάδιο του να καταλάβουν πώς οι ίδιοι επηρεάζουν τη γυναίκα και τα παιδιά, αλλά και τους ίδιους. Όταν το συνειδητοποιήσουν, δουλεύουμε προς την αλλαγή αντιλήψεων και συμπεριφοράς. Περνάμε στο παρελθόν τους, γίνονται συσχετίσεις με το πώς μεγάλωσαν κι έχουμε δει ότι πολλοί έχουν και οι ίδιοι υποστεί βία σε μικρότερη ηλικία, έχουν πέσει θύματα της πατριαρχίας που αναπαράγει την τοξική αρρενωπότητα. Όταν πιάνουμε το γαϊτανάκι από την αρχή, σιγά σιγά μαλακώνουν και κατανοούν ότι δεν είμαστε εκεί για να τους στήσουμε στον τοίχο, παρόλο που διαφωνούμε με τις πράξεις τους, αλλά θέλουμε να τους βοηθήσουμε. Προσπαθούμε να ξεριζώσουμε τις επικίνδυνες αντιλήψεις και να τον ενδυναμώσουμε, να ενισχύσουμε τη νέα του συμπεριφορά, να νιώσει ότι αξίζει» περιγράφει.

Αυτόν τον ενάμιση χρόνο που τρέχει το πρόγραμμα, όπως σημειώνει η κα. Θανασούλα, έχουν υπάρξει δύο άνδρες που έχουν ζητήσει βοήθεια, αυτοβούλως, ενώ τα περιστατικά που έχουν μέσω της νομικής οδού παραπεμφθεί στο κέντρο είναι 35.

Νόμος εδώ, δομές πουθενά

Ο Ν.3500/2006 αποτελεί σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, και των περαιτέρω απαιτούμενων ενεργειών, προκειμένου η προστασία των μελών της οικογένειας να περάσει από το στάδιο της θεωρητικής προσέγγισης σε εκείνο της αποτελεσματικής πρακτικής εφαρμογής. Για να ενταχθεί ο θύτης στο πρόγραμμα πρέπει:

  • να υποσχεθεί ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας και ότι, σε περίπτωση συνοίκησης, δέχεται να μείνει εκτός οικογενειακής κατοικίας για
    εύλογο χρονικό διάστημα, εάν το προτείνει το θύμα.
  • να παρακολουθήσει Ειδικό Συμβουλευτικό- Θεραπευτικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας σε δημόσιο φορέα, σε όποιον τόπο και για όσο χρονικό διάστημα
    κρίνεται τούτο αναγκαίο από τους αρμόδιους θεραπευτές. Ο υπεύθυνος του προγράμματος πιστοποιεί την ολοκλήρωση της παρακολούθησής του.
  • να άρει ή να αποκαταστήσει, εφόσον είναι δυνατόν, αμέσως τις συνέπειες που προκλήθηκαν από την πράξη και να καταβάλει εύλογη χρηματική ικανοποίηση στον παθόντα.

Το Ε.Κ.Κ.Α. (ΝΠΔΔ) είναι ο πρώτος δημόσιος Φορέας που ξεκίνησε τη συνεργασία με Εισαγγελίες, Στρατοδικεία, Αεροδικεία, Ναυτοδικεία της χώρας και δέχεται παραπομπές προσώπων που συναινούν να παρακολουθήσουν το Ειδικό Συμβουλευτικό – Θεραπευτικό πρόγραμμα του φορέα σε Αττική και Θεσσαλονίκη. Σκοπός του προγράμματος είναι η προστασία του θύματος και η αλλαγή συμπεριφοράς του θύτη ως προς την άσκηση ενδοοικογενειακής βίας. Οι στόχοι είναι κυρίως: τροποποίηση αντιλήψεων για τη βία, τροποποίηση αντιλήψεων σχετικά με την εξουσία και τον έλεγχο, διαχείριση του θυμού, ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων/
δεξιοτήτων επικοινωνίας, εκπαίδευση από την οπτική του φύλου, πρόληψη μελλοντικών βίαιων συμπεριφορών.

Στο Ε.Κ.Κ.Α. Αθήνας, Πειραιά & Θεσσαλονίκης, από την έναρξη εφαρμογής του νόμου, παραπέμφθηκαν περίπου 1600 άτομα. Την τριετία 2017-2020 παραπέμφθηκαν συνολικά 612 άτομα, από τα οποία τα 327 ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα. Από τη μέχρι σήμερα επεξεργασία στοιχείων προκύπτει ότι η πλειοψηφία των θυτών που παραπέμφθηκαν στο πρόγραμμα είναι άνδρες (90%).
Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, 59% είναι έγγαμοι/συμβίωση, 21% σε διάσταση, 14% άγαμοι, 6% διαζευγμένοι, ενώ 90% δήλωσαν ότι έχουν παιδιά. 61% βρίσκονταν στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ (31-50), 28% στη ομάδα μεταξύ (51-70+) και το 11% στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ (18-30). Ως προς το εκπαιδευτικό προφίλ, 53% δήλωσαν απόφοιτοι λυκείου – γυμνασίου, 14%.

Εκτός από τον Σύνδεσμο παραπάνω και τον Ε.Κ.Κ.Α., υπάρχει και το Βία STOP, που περιλαμβάνει πρόγραμμα διαχείρισης θυτών. Ωστόσο, αν και ο νόμος πλέον υπάρχει, δεν έχει υπάρξει από το αρμόδιο υπουργείο μία συντονισμένη δράση συλλογής στοιχείων σχετικά με το πρόγραμμα (προφίλ θύτη, ποσοστά, αποτελέσματα κ.α), όπως επίσης σημαντική είναι και η έλλειψη περισσότερων δομών, με καταρτισμένο προσωπικό, που να καλύπτουν όλη τη χώρα.

Στο τριήμερο φεστιβάλ, η ομιλία με τίτλο «Οι δράστες άνδρες/ θύτες βίας κατά των γυναικών – Η άλλη πλευρά του φαινομένου», θα γίνει το Σάββατο 24/9 και ώρα 17:20- 18:35, στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων.