του Κωνσταντίνου Πουλή
Αν συγκρίνουμε μια τόση δα υπογραφή με τους θανάτους, είναι μια μικρή υπόθεση (ξέρουμε πάντως ότι ήταν χειρονομία επικίνδυνη. Δεν ήταν παράλογη η απροθυμία των υπολοίπων που προσέγγισε ο Σω). Όμως ακόμη και για την υπογραφή, όχι τη θανατική καταδίκη, άλλοι δίστασαν και άλλοι όχι. Άλλοι δείλιασαν και άλλοι όχι. Σε αυτή τη διαφορά θέλω να σταθώ. Μιλάμε πάντα για κάτι που το έκαναν άλλοι. Με το δικό τους θάρρος, το δικό τους ρίσκο, τον δικό τους πόνο και τέλος τον δικό τους θάνατο. Οι υπόλοιποι συμμετέχουμε ως παρατηρητές, κι όμως φαίνεται ότι ακόμη και για μας, τους πληβείους του ηρωισμού, έχει κι εδώ διαβαθμίσεις.
Εμείς σήμερα γνωρίζουμε την πρωτομαγιά επετειακά. Δεν συμβαίνει πια τίποτα. Είναι μια αργία που παριστάνει την απεργία. Η λειτουργία της μνήμης είναι υποτίθεται να διασώζει αυτά τα πρότυπα. Και τα πρότυπα έχουν τον χαρακτήρα του πλατωνικού έρωτα: είναι ένα ίνδαλμα προς το οποίο τείνει κανείς. Χαρακτηρίζεται δηλαδή η ματιά από αυτή την κινητικότητα, να μη θέλει και να μη μπορεί να σταθεί, διότι το ίνδαλμα καλεί να το πλησιάσεις.
Αρχαίοι ήρωες, βυζαντινοί άγιοι και σύγχρονοι επαναστάτες συμμετέχουν σε αυτό το πάνθεον των νεκρών προτύπων. Όχι νεκρών ανθρώπων, νεκρών προτύπων. Γιατί ο χριστιανός μπορεί να κρεμάει το εικονίδιο του πολιούχου άγιου στον τοίχο, αλλά δεν μπορεί να απαρνηθεί απολύτως τίποτα στην πραγματική ζωή του. Στολίζει τον τοίχο του, όπως άλλος παίρνει «Το φιλί» του Κλιμτ από το ΙΚΕΑ. Το κρεμάει στο σαλόνι και τρώει ντελίβερι σουβλάκια. Όπως φοράει κανείς μπλουζάκι Τσε, αλλά διατηρεί τη μαγκιά του για όσο μπορεί να παρατείνει την εφηβεία του. Μετά σκύβει το κεφάλι και ζει κι αυτός τη ζωούλα του. Δηλαδή όχι μόνο δεν έχει το σκαρί του ανθρώπου που έφτασε να κρεμαστεί γιατί δεν μπορούσε να σκύψει το κεφάλι: Ούτε υπογραφή συμπαράστασης δεν μπορεί να βάλει.
Κάθε φορά που ξανακούω τα ίδια, υποτίθεται επαναστατικά, αλλά στην πραγματικότητα σε ένα κλίμα αέναης, θλιβερής επανάληψης, σκέφτομαι ότι δεν πρέπει να συμμετέχει κανείς σε αυτή τη θλίψη. Ας πεθάνει από αηδία, θα είναι πολύ προτιμότερο. Οι πορείες που επαναλαμβάνονται, τα συνθήματα που επαναλαμβάνονται, η μικρή, υποτονική συμμετοχή, ένας μαζεμένος πολτός αηδίας για την επετειακή παρακμή.
Σκέφτομαι συχνά αν οι επέτειοι κάνουν κακό ή καλό στη μνήμη. Φαντάζομαι ότι πάντα κάποιος κάτι θα μαθαίνει με αφορμή μια άνευρη επέτειο. Αν έπρεπε όμως να πω τι προτιμώ, θα έλεγα να κάψουμε όλα τα ιστορικά τεκμήρια της εργατικής πρωτομαγιάς, να κάψουμε και τα φυλλάδια που καλούσαν σε ένοπλη εξέγερση ενάντια στη βία του κράτους που αγωνιούσε να καταστείλει την εργατική διεκδίκηση, να τα εξαφανίσουμε όλα μαζί και να τα αντικαταστήσουμε με μία μόνο επιτυχημένη, μαχητική απεργία. Πιο πολύ θα άξιζε.
Αλλιώς, καθώς η τύχη το ’φερε να συμπίπτει αυτή η θλίψη με την αναγέννηση της φύσης, τον κύκλο των εποχών, ας πάμε να πιάσουμε τον Μάη. Είναι πιο χρήσιμη χειρονομία. Ο Μπουχάριν εκφραζόταν με ενοχές για το ότι η αγάπη του για την ομορφιά πρόδιδε την επανάσταση. Ας μην έχουμε τέτοιες αναστολές. Ζούμε σε μια εποχή που κινείται μεταξύ των κενών επετείων και της ιδιώτευσης. Ας πιάσουμε τον Μάη, εμπρός, βήμα ταχύ.
«Εις την Περιστεράν Θράκης», γράφει ο Γ. Μέγας, «αι γυναίκες την Πρωτομαγιάν γονατίζουσαι δαγκάνουν τρις με χείρας οπίσω από χόρτον λεγόμενον χόρτον της ζάλης και λέγουν: Η γνώμη στο κεφάλι κ’ η ζάλη στη γη». Δεν είναι κακή ιδέα. Είναι μια πολύ καλή ευχή, και θα ταιριάξει και με την πολιτική μας μελαγχολία.
Ο βασιλιάς Κάρολος Θ΄ έλαβε την πρωτομαγιά του 1561 ως δώρο έναν κρίνο. Του άρεσε, και αποφάσισε έκτοτε να δίνει από έναν κρίνο στις κυρίες της βασιλικής αυλής, την πρωτομαγιά. Ας μη μείνουμε στο γεγονός ότι πρόκειται για τον ίδιο που διέταξε τη σφαγή τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου. Μέρα που είναι, ας εστιάσουμε στα λουλούδια. Έχουν εκδοθεί και στα Ελληνικά τα ερωτικά ποιήματα του Καρλ Μαρξ. Ας σκεφτούμε λοιπόν λίγο διαφορετικά, σήμερα. Ας φανταστούμε για σήμερα τον Καρλ Μαρξ ως ερωτικό ποιητή. Και τους εργάτες, όπως τους περιγράφει πάλι ο Μέγας: ντυμένους γιορτινά, με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα, να περιφέρουν το μαγιόξυλο, με μαργαρίτες, μαντήλια και κορδέλες, τραγουδώντας τον Μάη με τη συνοδεία ντεφιού. Γιατί τίποτα γύρω μας δεν θυμίζει εξέγερση. Καλό μήνα.