Οι 4 περιβαλλοντικοί διακόπτες ελέγχου των μεγάλων και ακραίων δασικών πυρκαγιών
Συγκεκριμένα, σε άρθρο που υπογράφουν οι Θ.Μ. Γιάνναρος, Γ. Παπαβασιλείου, Κ. Λαγουβάρδος, αναφέρουν ότι η πύρινη κόλαση του Αυγούστου 2021 δεν θα έπρεπε να προκαλεί έκπληξη. Αντίθετα, συνέβη ως το φυσικό αποτέλεσμα μίας αλληλουχίας γεγονότων που συνετέλεσαν στην δημιουργία ενός πολύ υψηλού δυναμικού για εκδήλωση ακραίων δασικών πυρκαγιών. Η δημιουργία αυτού του δυναμικού δεν έλαβε χώρα εντός ολίγων ημερών, αλλά χτιζόταν ήδη από την αρχή της αντιπυρικής περιόδου.
Η εκδήλωση μεγάλων και ακραίων δασικών πυρκαγιών αποτελεί ένα πολύπλοκο φαινόμενο το οποίο ελέγχεται από 4 περιβαλλοντικούς «διακόπτες». Αρχικά, θα πρέπει να υπάρχει διαθεσιμότητα καύσιμης ύλης σε ποσότητα που να επιτρέπει την διάδοση της φωτιάς (Διακόπτης 1). Στη συνέχεια, θα πρέπει η καύσιμη ύλη να είναι αρκούντως ξηρή ώστε να επιτρέπει την έναρξη της φωτιάς και τη διατήρηση της καύσης (Διακόπτης 2). Από τη στιγμή που υπάρχει αφθονία ξηρής καύσιμης ύλης, οποιαδήποτε πηγή ανάφλεξης (π.χ., κεραυνός, εμπρησμός) θα οδηγήσει στην έναρξη πυρκαγιάς (Διακόπτης 3). Εάν, τέλος, οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, η πυρκαγιά δύναται να λάβει διαστάσεις και να εξελιχθεί σε ακραίο συμβάν (Διακόπτης 4).
Βασικό προαπαιτούμενο για την εκδήλωση μεγάλων και ακραίων δασικών πυρκαγιών είναι λοιπόν η παρουσία πλούσιας (πυκνής) και ξηρής καύσιμης ύλης (Διακόπτες 1 και 2). Το απαιτούμενο αυτό συστατικό στοιχείο ήταν παρών στις πρόσφατες πυρκαγιές του Αυγούστου 2021. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από την εξέταση των χρονοσειρών της περιεχόμενης υγρασίας της νεκρής λεπτής καύσιμης ύλης (κλαδιά, βελόνες, κ.τ.λ.), όπως αυτή εκτιμάται από τις μετρήσεις των αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών (ΑΜΣ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ). Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι, για παράδειγμα, η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης στον ΑΜΣ του ΕΑΑ στο Τατόι είχε ήδη υποχωρήσει σε χαμηλά επίπεδα (κάτω από 15 %) από το τέλος Μαϊου, ενώ από το τέλος Ιουνίου υποχώρησε ακόμη περισσότερο, καταγράφοντας σταθερά τιμές μικρότερες του 10 %. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν με πολύ καθαρό τρόπο ότι η ευρύτερη περιοχή της Βαρυμπόμπης βρισκόταν σε μια εξαιρετικά εύφλεκτη κατάσταση ήδη από το τέλος Ιουνίου, ενώ κατά το διάστημα εκδήλωσης και εξάπλωσης της πυρκαγιάς, η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης ήταν ακραία χαμηλή, καταγράφοντας τιμές μεταξύ 6 – 7 %, οι οποίες αντιστοιχούν σε ακραία ευφλεκτότητα. Παρόμοια συμπεράσματα προκύπτουν και από την εξέταση των αντίστοιχων χρονοσειρών για τις δασικές πυρκαγιές σε Εύβοια, Ηλεία, Λακωνία, και Μεσσηνία.
Χρονοσειρά ημερήσιων τιμών της περιεχόμενης υγρασίας της νεκρής λεπτής καύσιμης ύλης, όπως αυτή εκτιμήθηκε από τις μετρήσεις θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας του ΑΜΣ του ΕΑΑ στο Τατόι, για τη δασική πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης. Η χρονοσειρά ξεκινά την 01.01.2021 και τελειώνει την 10.08.2021. Με τις κίτρινες σκιάσεις οριοθετούνται τα δύο δεκαήμερα επεισόδια καύσωνα που επηρέασαν την Ελλάδα, στο τέλος του Ιουνίου και το τέλος του Ιουλίου. Με τη διακεκομμένη μαύρη γραμμή σημειώνεται η ημερομηνία έναρξης της δασικής πυρκαγιάς (03.08.2021).
Με την καύσιμη ύλη να βρίσκεται σε αφθονία (χάρη και στην κακοκαιρία Μήδεια) και σε εξαιρετικά ξηρή κατάσταση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πορεία των πυρομετεωρολογικών συνθηκών, όπως αυτή αποτυπώνεται στη χρονοσειρά των ημερήσιων τιμών των υποδεικτών ISI (μέτρο της αναμενόμενης ταχύτητας εξάπλωσης) και FWI (μέτρο της αναμενόμενης έντασης της πυρκαγιάς) του Καναδικού Συστήματος Πυρομετεωρολογικών Δεικτών. Όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, κατά τις ημέρες εκδήλωσης και εξάπλωσης της πυρκαγιάς στη Βαρυμπομπή, οι τιμές των δύο δεικτών έφτασαν στο απόλυτο μέγιστο τους από την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου. Η παρατηρήση αυτή υποδεικνύει ότι οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες ήταν εξαιρετικά ευνοϊκές για τη γρήγορη εξάπλωση των πύρινων μετώπων και την ενίσχυση της έντασής τους. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι η σταδιακή επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών ήταν περισσότερο από εμφανής ήδη από τα τέλη του Ιουνίου. Παρόμοια είναι τα ευρήματα και για τις δασικές πυρκαγιές που ξέσπασαν το ίδιο χρονικό διάστημα σε Εύβοια, Ηλεία, Λακωνία, και Μεσσηνία.
Χρονοσειρά ημερήσιων τιμών των υποδεικτών ISI (Initial Spread Index) (αριστερά) και FWI (Fire Weather Index) (δεξιά) του Καναδικού Συστήματος Πυρομετεωρολογικών Δεικτών, όπως αυτοί υπολογίστηκαν από τις μετρήσεις του ΑΜΣ του ΕΑΑ στο Τατόι, για τη δασική πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης. Η χρονοσειρά ξεκινά την 01.05.2021 και τελειώνει την 22.08.2021. Με τις κίτρινες σκιάσεις οριοθετούνται τα δύο δεκαήμερα επεισόδια καύσωνα που επηρέασαν την Ελλάδα, στο τέλος του Ιουνίου και το τέλος του Ιουλίου. Με τις διακεκομμένες μαύρες γραμμές σημειώνονται οι ημερομηνίες έναρξης και ελέγχου της δασικής πυρκαγιάς. Οι σκιασμένες περιοχές (γκρι) υποδηλώνουν πολύ υψηλή και ακραία επικινδυνότητα με βάση τις τιμές των υποδεικτών ISI και FWI.
Συμπερασματικά, οι ακραίες δασικές πυρκαγιές του Αυγούστου 2021 δε συνέβησαν κατά τρόπο απρόοπτο, τέτοιο που να προκαλεί έκπληξη. Αντίθετα, από το τέλος Ιουνίου υπήρχαν ισχυρές ενδείξεις ότι η Ελλάδα έβαινε προς μία περίοδο με εξαιρετικά υψηλό δυναμικό εκδήλωσης ακραίων δασικών πυρκαγιών. Η παρατήρηση αυτή υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη καλύτερης παρακολούθησης των περιβαλλοντικών συνθηκών που δύνανται να οδηγήσουν σε ακραία πυρικά συμβάντα, ώστε να είναι δυνατή η παροχή έγκαιρων και επιστημονικά τεκμηριωμένων προειδοποιήσεων.
Τα παραπάνω αποτελούν αποτελέσματα του ερευνητικού έργου FLAME που υλοποιείται στο Ινσιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Το ερευνητικό έργο FLAME υποστηρίχθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης “2η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των Μεταδιδακτορικών Ερευνητών/τριών” (Αριθμός Έργου: 00559).