του Ηλία Παυλόπουλου*

Τις τελευταίες εβδομάδες έχει ανάψει η συζήτηση σχετικά με το θέμα των υποχρεωτικών εμβολιασμών και στις 8 Ιουνίου είχαμε και μια δήλωση του Πρωθυπουργού, ότι η κυβέρνηση περιμένει το σχετικό πόρισμα της Επιτροπής Βιοηθικής για το θέμα των υποχρεωτικών εμβολιασμών σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού. 

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Καταρχήν υποχρεωτικός εμβολιασμός δε σημαίνει ότι ένας πολίτης δε μπορεί να αρνηθεί να εμβολιαστεί. Στα πλαίσια της αρχής της αυτονομίας του ατόμου, αναγκαστικός εμβολιασμός, ή οποιαδήποτε αναγκαστική ιατρική πράξη δε νοείται στη σύγχρονη ιατρική. Υπάρχει και μια μεγάλη βιβλιογραφία σχετικά με τις λεπτομέρειες που ορίζουν τι σημαίνει συναίνεση, πως πρέπει να εξηγήσει ένας γιατρός σε έναν ασθενή τα οφέλη αλλά και τους πιθανούς κινδύνους κλπ. Η χρήση του όρου υποχρεωτικός εμβολιασμός (mandatory vaccination), κυρίως αναφέρεται στις καταστάσεις και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να ζητηθεί ο εμβολιασμός. Μία γιατρός που βλέπει καθημερινά ασθενείς, οφείλει ή όχι να είναι εμβολιασμένη; Ένας ταμίας σούπερ μάρκετ, ένας μπάρμαν, μια υπεύθυνη υποδοχής πελατών σε ένα ξενοδοχείο οφείλουν ή όχι να είναι εμβολιασμένοι; 

Εδώ να πω ότι εύκολες απαντήσεις δεν υπάρχουν εκεί που συναντιέται η δημόσια υγεία με τη βιοηθική. Πολλές φορές μας βοηθάει η επιστημονική έρευνα. Πχ. πόσες μολύνσεις είχαμε στα ελληνικά σούπερ μάρκετ από ταμίες μετά τη χρήση προστατευτικών πλεξιγκλάς και μασκών; Όπως έχω ήδη αναφέρει, σε παλαιότερα άρθρα, αν έχουμε εναλλακτική που είναι λιγότερο περιοριστική οφείλουμε να τη χρησιμοποιήσουμε. Αν η παραπάνω μέθοδος έχει πολύ καλά αποτελέσματα δε χρειάζεται να συνεχίσουμε τη συζήτηση για το αν χρειάζεται να είναι εμβολιασμένοι όλοι οι ταμίες ενός σούπερ μάρκετ. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι άλλοι εργαζόμενοι στον ίδιο χώρο που έχουν συχνή και παρατεταμένη επαφή με εργαζόμενους ή πελάτες εξαιρούνται από τον εμβολιασμό. Πολλές φορές θέλουμε επίσης να απλουστεύουμε τα πράγματα και μπορεί να πούμε ότι όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με πελάτες σε μια επιχείρηση οφείλουν να είναι εμβολιασμένοι. Αυτό μπορούμε να το πούμε, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να ορίσουμε και τι γίνεται σε περίπτωση άρνησης ενός μέλους της ομάδας να εμβολιαστεί, όπως και τα μέτρα επιβράβευσης που οφείλουμε να έχουμε. 

Πρώτα από όλα, η φάση της επιδημίας μπορεί να ορίσει και διαφορετική αντιμετώπιση. Όταν έχουμε πολλούς θανάτους και η επιδημία είναι σε έξαρση, μπορούμε να πούμε ότι δε χρησιμοποιούμε κανέναν ταμία που δεν είναι εμβολιασμένος και κάποιος μετατίθεται για λίγους μήνες σε άλλο πόστο. Όταν η επιδημία είναι σε ύφεση μπορούμε να πούμε ότι συνεχίζει στο πόστο του με μάσκα και προστατευτικό, όπως και οι εμβολιασμένοι βέβαια. Σε καμμιά περίπτωση όμως δεν απολύουμε κάποιον που αρνείται να εμβολιαστεί. Παίρνουμε λοιπόν μέτρα βασισμένα στην αρχή της αναλογικότητας και αποφεύγουμε τις υπερβολές, οι οποίες κυρίως τροφοδοτούν τη συνωμοσιολογία και το αίσθημα της αδικίας. Εδώ να προσθέσουμε ότι ταυτόχρονα μέτρα επιβράβευσης των εμβολιασμένων, μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη μείωση των αρνήσεων. Έξτρα χρόνος άδειας ή χρηματικό κίνητρο μαζί με ένα σεμινάριο για τα οφέλη των εμβολίων για όλους τους εργαζόμενους, μπορούν να κάνουν τη διαφορά. 

Πριν από την παρούσα πανδημία, στις ΗΠΑ, δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό να έχουμε υποχρεωτικούς εμβολιασμούς με εμβόλια εγκεκριμένα μόνο για επείγουσα χρήση, όπως ισχύει για τα εμβόλια που έχουμε σήμερα για τον Covid-19. Όλα τα εμβόλια που ζητούνται υποχρεωτικά από τα σχολεία, έχουν πλήρη έγκριση εδώ και πολλές δεκαετίες, όπως το MMR (ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά) κλπ. Δύσκολα λοιπόν θα γινόταν αποδεκτός υποχρεωτικός εμβολιασμός σε παιδιά με εμβόλια που δε ξέρουμε την μακροχρόνια ασφάλεια τους, και δεν είμαστε σίγουροι για την ισχυρή υποστήριξη των υγειονομικών και του κοινού. Στις ΗΠΑ αναμένεται τον Ιούλιο να πάρει πλήρη έγκριση το εμβόλιο της Pfizer/BioNTech, πράγμα που θα διευκολύνει και το να ζητείται από σχολεία, επιχειρήσεις κλπ. 

Όσον αφορά τα σχολεία, έχουμε και άλλα ζητήματα εδώ. Δικαιούνται οι πλούσιες χώρες να εμβολιάσουν τους νέους κάτω των 18 ετών όταν υγειονομικοί και ενήλικες σε άλλες χώρες δεν έχουν εμβολιαστεί, λαμβάνοντας υπόψη και ότι δεν αποτελούν ευπαθή ομάδα; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), θεωρεί ότι πρέπει πρώτα να εξασφαλίσουμε εμβόλια για τις φτωχές χώρες, αντί των σχολείων. Εκτός από το ηθικό θέμα της ίσης πρόσβασης, υπάρχει και το θέμα των μεταλλάξεων που θα εμφανίζονται όσο μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού μένουν εκτός εμβολίων. Από την άλλη πλευρά, οι πλούσιες χώρες (αλλά και πιο άγρια κτυπημένες από αυτή την πανδημία μέχρι τώρα, για διαφορετικούς λόγους) θεωρούν ότι προχωρώντας στον εμβολιασμό των νέων, μεγαλώνουν την πιθανότητα να εξασφαλίσουν ανοσία της αγέλης. Επίσης θεωρούν ότι οι νέοι είναι μια ομάδα του πληθυσμού αρκετά μεγάλη ώστε να πυροδοτήσει νέες εξάρσεις της πανδημίας. Ενώ οι ΗΠΑ, προχωρούν σιγά σιγά στην παροχή εμβολίων στους νέους, ταυτόχρονα ανακοίνωσαν ότι θα δωρίσουν 500 εκατομμύρια εμβόλια για τις φτωχές χώρες. Από την άλλη ο ΠΟΥ έχει ζητήσει 11 δις εμβόλια για όλο τον πλανήτη … 

Μια άλλη κοινωνική ομάδα για την οποία μπαίνει επιτακτικά το ζήτημα είναι οι υγειονομικοί. Και αν για την κοινή γνώμη, θεωρείται δεδομένο ότι όλοι οι γιατροί, νοσηλευτές κλπ οφείλουν να εμβολιαστούν, υπάρχουν κάποια ηθικά ζητήματα και εδώ. Καταρχήν, όταν έχεις εμβολιασμένους υγειονομικούς, πρώτον προστατεύεις μια ομάδα που είναι απαραίτητη για τον έλεγχο της πανδημίας, δεύτερον προστατεύεις τις δομές υγείας ώστε να μην αποτελούν εστία μετάδοσης του ιού και τρίτον προστατεύεις τους ασθενείς, ειδικά αυτούς που χρειάζονται τα νοσοκομεία για οτιδήποτε άλλο εκτός του Covid-19. Άρα λοιπόν, υπάρχει ένα πολύ ισχυρό ηθικό επιχείρημα. Πρέπει όμως πάντα να βλέπουμε τις πραγματικές ανάγκες. Θα πρέπει άραγε ένας εργαστηριακός που δεν έρχεται ποτέ σε επαφή με ασθενείς να εμβολιαστεί υποχρεωτικά; Θα πρέπει το διοικητικό προσωπικό ενός νοσοκομείου επίσης να εμβολιαστεί υποχρεωτικά; Θα πρέπει ένας παιδίατρος να εμβολιαστεί υποχρεωτικά, γνωρίζοντας ότι τα παιδιά δεν αποτελούν ευπαθή ομάδα; Διεθνώς έχουμε παραδείγματα από τον εμβολιασμό για ηπατίτιδα β, που είναι υποχρεωτικός σε κάποιες κατηγορίες υγειονομικών πρώτης γραμμής, στην Αγγλία, αλλά σαν πολιτική υγείας και όχι νομικά θεσμοθετημένο. Επίσης οι σκέψεις σήμερα στη Βρετανία είναι να είναι υποχρεωτικά εμβολιασμένοι όσοι έρχονται σε επαφή με υπερήλικες σε οίκους ευγηρίας και νοσοκομεία και όχι όλοι οι υγειονομικοί. Βέβαια, στην Αγγλία έχουμε ποσοστό εμβολιασμένων γιατρών με μια δόση στο 98% (Μάρτιος 2021). Εδώ να πούμε ότι σε όλα τα συστήματα υγείας υπάρχουν ήδη κατευθύνσεις για τους υγειονομικούς πως να προστατεύονται μέσα στη δομή υγείας και τι να κάνουν αν έρθουν σε επαφή με ασθενείς με Covid-19. Χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω; Αυτό νομίζω ότι πρέπει να το δούμε σε λίγους μήνες που θα έχουμε περισσότερα δεδομένα. 

Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιοι λόγω αλλεργιών δε θα μπορούν να εμβολιαστούν, άρα θα πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρη πρόβλεψη για ιατρικές εξαιρέσεις και στις ΗΠΑ σε κάποιες πολιτείες δέχονται εκτός των ιατρικών και θρησκευτικές ή/και φιλοσοφικές εξαιρέσεις. 

Είναι πολύ εύκολο, να βγαίνουμε και να φωνάζουμε για το πόσο ανεύθυνοι είναι οι υγειονομικοί που δεν εμβολιάζονται ή για το πόσο αποκρουστικοί είναι οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί. Τα πράγματα γίνονται πάντα πολύπλοκα, όταν διασταυρώνονται το κοινό καλό με τα δικαιώματα του ατόμου σε μια πανδημία. Πολλές φορές θεωρούμε ότι μια απλή και συνολική απόφαση μπορεί να λύσει ως δια μαγείας το πρόβλημα και συχνά μπορεί να οδηγηθούμε σε αυταρχικές αποφάσεις με δυσανάλογα προβλήματα στην κοινωνία. 

Οι εθελοντικοί εμβολιασμοί, με ισχυρή επικοινωνία για τα οφέλη των εμβολιασμών είναι η ενδεδειγμένη τακτική σε αυτή την πανδημία. Όταν θα έχουμε εμβόλια πλήρως εγκεκριμένα, και όχι για επείγουσα χρήση, μπορούμε να συζητήσουμε για υποχρεωτικούς εμβολιασμούς σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού και μόνο αν δούμε ότι δεν επιτυγχάνεται η ανοσία της αγέλης με την υπάρχουσα τακτική. Με τον ρυθμό που κινούνται οι εμβολιασμοί στην Ελλάδα, θα μπορούμε να έχουμε περισσότερα στοιχεία τον Σεπτέμβριο, που πολύ πιθανά θα έχει μπει και η ομάδα 12-17 ετών στον εθελοντικό εμβολιασμό, πράγμα που όπως είπαμε θα βελτιώσει την μάχη για να αποκτήσουμε ανοσία. 

Μέχρι τότε, υπομονή, εμβόλια και τήρηση των μέτρων απόστασης. Από το φθινόπωρο θα πρέπει να μας απασχολούν περισσότερο οι μεταλλάξεις που μπορούν να καταστήσουν αδόκιμη οποιαδήποτε συζήτηση για υποχρεωτικούς εμβολιασμούς, να σιγουρευτούμε ότι δε θα ξανά αγοράσουμε (σαν ΕΕ) εμβόλια χαμηλής αποτελεσματικότητας και σοβαρών παρενεργειών, που πρώτα από όλα υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και να παίρνουμε αναλογικά μέτρα σύμφωνα με την εξέλιξη της πανδημίας. 

 

*Ο Ηλίας Παυλόπουλος έχει σπουδάσει Δημόσια Υγεία στο Λονδίνο και Βιοηθική στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Έχει εργαστεί τα τελευταία 15 χρόνια με ιατρικές ανθρωπιστικές οργανώσεις σε πολλές χώρες στην Αφρική, την Ασία αλλά και την Ελλάδα. 

Πηγές

  1. Wise J, Covid-19: Is the UK heading towards mandatory vaccination of healthcare workers? BMJ, https://www.bmj.com/content/373/bmj.n1056 
  2. Gostin et al, Mandatory SARS-CoV-2 Vaccinations in K-12 Schools, Colleges/Universities, and Businesses, JAMA, https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2781010