της Τζένης Τσιροπούλου
Τον Μάρτιο του 2015, εν μέσω μνημονιακής φτωχοποίησης σε μια χώρα 11 εκατομμυρίων ανθρώπων, 3 εκατομμύρια πολίτες ζούσαν ανασφάλιστοι, αποκλεισμένοι από το θεμελιώδες δικαίωμα της ιατροφαρμακευτικής τους περίθαλψης και από το αναφαίρετο δικαίωμά τους να φροντίζουν απρόσκοπτα την υγεία τους. Το λιπόσαρκο Εθνικό Σύστημα Υγείας συρρικνώθηκε με την επιβολή των μέτρων λιτότητας ενώ στα χρόνια της κρίσης, σύμφωνα με έρευνα του Παρατηρητηρίου Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, μειώθηκε το προσδόκιμο ζωής, αυξήθηκε ο αριθμός των ανεμβολίαστων παιδιών, μειώθηκε ο δείκτης καλής υγείας, επιδεινώθηκε η ψυχική υγεία του πληθυσμού και μεγάλωσε σημαντικά ο αριθμός των ανθρώπων που δήλωναν πως δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Η ανάγκη ήταν πανταχού παρούσα και αυτή η ανάγκη είναι που γέννησε δίκτυα αλληλεγγύης φτιαγμένα από ανθρώπους που δεν έπαυαν να αντιμετωπίζουν κι αυτοί προβλήματα όπως ανεργία και ανασφάλεια.
«Η ανάγκη για κοινωνικά ιατρεία και κοινωνικούς φορείς για να βοηθάνε ανθρώπους που ήταν ανήμποροι υπήρχε παντού. Εν τω μεταξύ υπήρχαν πάρα πολλοί ανασφάλιστοι οι οποίοι ήταν εκτός συστήματος και χρειαζόταν επειγόντως να καλυφθούν αυτοί οι άνθρωποι. Δεν υπήρχε τότε ακόμα το μέτρο που υπάρχει πλέον, να καλύπτονται δηλαδή και οι ανασφάλιστοι από τον ΕΟΠΥΥ και τα νοσοκομεία. Έτσι πάρθηκε η πρωτοβουλία μας. Βγάλαμε αφίσα, οργανώσαμε τη συνέλευση, ο Δήμος μάς παραχώρησε τον χώρο δωρεάν και μας υποστηρίζει -εδώ που βρισκόμαστε τώρα, κανονικά λειτουργούν τα δημοτικά ιατρεία το πρωί. Εμείς λειτουργούμε κάθε μέρα 5-8 το απόγευμα».
Το αφήγημα της «καθαρής εξόδου» κυριαρχεί αυτές τις μέρες στον δημόσιο διάλογο ενώ εγώ βρίσκομαι στα βόρεια προάστια στο αυτοοργανωμένο Κοινωνικό Ιατρείο Χαλανδρίου το οποίο άνοιξε τις πόρτες του μέσα στην κρίση για να προσφέρει περίθαλψη σε ασθενείς Έλληνες, Ρομά, μετανάστες και πρόσφυγες. Η Νινέττα, ψυχολόγος, και η Χριστίνα που διευθετεί τα ζητήματα επικοινωνίας και οργάνωσης της δομής, ήταν στις επάλξεις από την πρώτη μέρα, από τις 23 Μαρτίου του 2015 όπως θυμούνται πολύ καθαρά, και ήταν από αυτές που «το χτίσανε» μαζί με άλλους αλληλέγγυους.
Ενδοκρινολόγος, καρδιολόγος, οδοντιατρείο, ομάδα ψυχολόγων -είναι χαρακτηριστικά η ειδικότητα που δουλεύει πιο πολύ από όλες γιατί υπάρχει μεγάλη αναμονή στις δημόσιες υπηρεσίες-, παθολόγος, ομοιοπαθητικός, φαρμακείο, υπέρηχοι και ένα πλήρες γυναικολογικό ιατρείο, δωρεά από αλληλέγγυους στην Αυστρία, και το Κοινωνικό Ιατρείο Χαλανδρίου κατέστη ίαμα για την υγεία πολλών ανασφάλιστων και ανθρώπων σε ένδεια ή δυσκολία, οι οποίοι ζούσαν στη γειτονιά ή κατέφθαναν από πιο μακρινές περιοχές της Αθήνας.
Εδώ δεν υπάρχουν τυπικά κριτήρια για να εξεταστεί κάποιος και όλοι είναι ευπρόσδεκτοι είτε είναι άνεργοι είτε εργαζόμενοι που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν. Μόνο κριτήριο είναι η αλληλεγγύη και αυτή δεν κάνει διακρίσεις παρά ξέρει να μπαίνει στη θέση του άλλου.
Οι γιατροί, οι οδοντίατροι, οι φαρμακοποιοί, οι άνθρωποι που εργάζονται στη γραμματεία, όλοι είναι εθελοντές. Δεν υπάρχει χρηματοδότηση και ο εξοπλισμός συλλέχθηκε από δωρεές από διάφορες χώρες του εξωτερικού. «Η αλληλεγγύη ήταν μεγάλη και πολύ σημαντική» επαναλαμβάνουν συχνά η Νινέττα και η Χριστίνα, ενώ οι εκατοντάδες δομές αλληλεγγύης που έδωσαν την εμπειρία της αδιαμεσολάβητης παροχής και αλληλοστήριξης, το επιβεβαιώνουν περίτρανα.
Όσο για το αν ένιωσαν ποτέ άβολα με το ότι φτάσαμε σε σημείο να μας απλώνουν το χέρι, οι γυναίκες μου απαντάνε ότι «η κινητοποίηση και η αλληλεγγύη είναι κάτι μόνο θετικό. Μακάρι φυσικά να μην υπήρχε η κρίση, αλλά δε νιώθουμε ότι είναι μειοτικό να μας στέλνουν βοήθεια».
Τι αλλαγές έχουν δει όμως μέσα σε αυτή την τριετία της δράσης τους;
«Από το 2015 που ξεκινήσαμε, μέχρι το 2018 σήμερα, η ζήτηση έχει μειωθεί γιατί το Κοινωνικό Ιατρείο προωθεί τους ανασφάλιστους στο δημόσιο μετά τον νόμο που θεσπίστηκε» μου εξηγούν. Το 2015 καταργήθηκε το εισιτήριο των 5 ευρώ στα νοσοκομεία ενώ το 2016, με τον νόμο 4368/2016 θεσμοθετήθηκε το δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης στις δημόσιες δομές υγείας για την παροχή νοσηλευτικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε ανασφάλιστους και σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. «Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι έχουν αυτό το δικαίωμα οπότε τους ενημερώνουμε και τους κλείνουμε εμείς οι ίδιοι τα ραντεβού σε δημόσια νοσοκομεία. Έτσι διοχετεύτηκε εκεί πολύς κόσμος που είχε ανάγκη και σταδιακά μειώθηκε η ζήτηση σε εμάς. Εμείς όμως συνεχίζουμε την επαφή μας με τους ανθρώπους, ελέγχοντας αν τους δέχτηκαν στο δημόσιο και αν όλα πήγαν καλά» μου λένε οι δύο γυναίκες που, όπως όλοι οι αλληλέγγυοι, ανάμεσα σε εργασία, οικογένειες, υποχρεώσεις και προσωπικά άγχη αφιερώνουν γενναιόδωρα όσο το δυνατόν περισσότερο από τον χρόνο τους στο Κοινωνικό Ιατρείο.
Σχετικά με τη σημερινή εικόνα που αποκομίζουν από τα δημόσια νοσοκομεία, παρακολουθώντας την πορεία των ασθενών που προωθούν εκεί, η Χριστίνα λέει ότι «εξυπηρετούνται και δεν υπάρχουν παράπονα γενικά ούτε από τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες».
«Να μας μείνει η αλληλεγγύη, να μοιραζόμαστε και να διεκδικούμε»
Παρά το ότι η ανάγκη για τις υπηρεσίες του Κοινωνικού Ιατρείου περιορίστηκε, «το κομμάτι του φαρμάκου έχει ακόμα μεγάλη ζήτηση. Μάλιστα, είναι τρομερό το ότι έχει δημιουργηθεί μια ευαισθησία στους ανθρώπους και όποιο φάρμακο από τα δικά τους δεν το χρειάζονται πια, μας το φέρνουν στο Κοινωνικό Ιατρείο. Ακόμα και να μην υπάρχει κρίση, αυτή η νοοτροπία είναι πολύ θετικό να μας μείνει. Μεταξύ των Κοινωνικών Ιατρείων όλης της Ελλάδας υπάρχει δίκτυο συνεργασίας και έτσι αναζητάμε φάρμακα όποτε μας λείπουν. Πριν λίγες μέρες με πήραν τηλέφωνο από τα Πατήσια και μου είπαν ότι μας έστειλαν φάρμακα για την υπέρταση από τη Σαρδηνία. Πήγα, τα πήρα και στείλαμε ενίσχυση και στη Νέα Σμύρνη που υπήρχε ανάγκη. Στείλαμε φάρμακα και σε προσφυγικές δομές που είχαν ανάγκες» λέει η Χριστίνα.
Στα τρία χρόνια λειτουργίας του, το ιατρείο του Χαλανδρίου έχει δεχθεί 5.500 επισκέψεις με το 58% των ασθενών να είναι ανασφάλιστοι και το 45% άνεργοι. Το Κοινωνικό Φαρμακείο δέχεται 1.000 επισκέψεις ετησίως.
Ρωτάω τις δύο γυναίκες για το αν οι ντόπιοι των βορείων προαστίων πέρασαν χωρίς ενδοιασμούς την πόρτα του Κοινωνικού Ιατρείου. «Υπάρχει πράγματι συστολή και ντροπή των ανθρώπων στο να ζητήσουν τη βοήθεια των κοινωνικών δομών, ειδικά όταν πρόκειται για ανθρώπους που εξασκούσαν επαγγέλματα κύρους, όπως είναι οι γιατροί και οι δικηγόροι».
Όσο για τα ψυχικά αποθέματα της ομάδας τους, μου απαντούν χωρίς δεύτερη σκέψη: «Έχουμε, έχουμε αρκετά ψυχικά αποθέματα και αγαπάμε πολύ αυτό που κάνουμε».
«Δε χρειάζεται πια να πέσει ένα βιβλίο στο κεφάλι μας για να πολιτικοποιηθούμε. Έπεσε η ανάγκη στο κεφάλι μας και μας πολιτικοποίησε και μας κινητοποίησε» μου είχε πει ένας φίλος κοινωνιολόγος μερικά χρόνια πριν, στην αρχή της κρίσης. Ανακαλώ τα λόγια του στο μυαλό μου όταν η Χριστίνα μού λέει ότι «ένας ρόλος που θέλουμε να επιτελούν τα κοινωνικά ιατρεία είναι να μάθουν οι άνθρωποι να διεκδικούν τα δικαιώματά τους ως προς τη δημόσια υγεία αλλά και τη ζωή τους γενικότερα». Και εκτός του πλαισίου της κρίσης, να μας μείνει το να μοιραζόμαστε και να νοιαζόμαστε -είναι κι αυτός ένας από τους σκοπούς των κοινωνικών δομών. Και μάλλον τις τελευταίες βδομάδες, το Μάτι έγινε μια έμπρακτη, περίτρανη απόδειξη της αλληλεγγύης που εγγράφηκε μέσα μας και της συνειδητοποίησης ότι μπορούμε να βρεθούμε κι εμείς στη θέση του άλλου εν ριπή οφθαλμού.
«Αυτό που τονίζουμε είναι ότι πρόκειται για οριζόντια αλληλεγγύη και όχι για φιλανθρωπία από πάνω προς τα κάτω, από τον έχοντα σε αυτόν που έχει ανάγκη» συνεχίζει η Χριστίνα. «Οι άνθρωποι που έρχονται στο Κοινωνικό Ιατρείο μπορούν να συνεισφέρουν κι εκείνοι με όποιον τρόπο δύνανται και τους ενθαρρύνουμε να το κάνουν. Και πράγματι κάποιοι ευαισθητοποιήθηκαν και ήρθαν και συνέβαλαν. Γιατί και οι αλληλέγγυοι έχουμε ανάγκες. Κάποιοι ήρθαν και βοήθησαν στη διοργάνωση εκδηλώσεων που κάνουμε. Μια γυναίκα που έλαβε βοήθεια από το Κοινωνικό Ιατρείο, το μοιράστηκε με έναν θείο της στο εξωτερικό ο οποίος με τη σειρά του μας έστειλε ενίσχυση για να μας στηρίξει».
«Τα Κοινωνικά Ιατρεία έχουμε και το διεκδικητικό μας κομμάτι και απαιτούμε κιόλας. Πέρσι, για παράδειγμα, είχε γίνει συνάντηση με τον υπουργό για το θέμα των φαρμάκων και μας έλαβε υπόψη του ως προς αυτά που συζητήσαμε» συμπληρώνει η ψυχολόγος.
«Στόχος μας η αυτοκατάργησή μας»
Οι ξένοι ανταποκριτές που έρχονταν στη χώρα μας για να καλύψουν την κρίση, όλοι ήθελαν να επισκεφτούν δομές αλληλεγγύης και να μιλήσουν με τους ανθρώπους που βρίσκονται διακριτικά κι ανώνυμα από πίσω από τα εγχειρήματα. Το κίνημα αλληλεγγύης διαδιδόταν μέσα από τα διεθνή πρωτοσέλιδα ως η δυναμική απόκριση στη θεσμική παρακμή, ενώ εγχώρια αποτελούσε μια ένεση αξιοπρέπειας και ζωής. Η αποκρυστάλλωση μια έκτακτης δομής όμως που έρχεται να καλύψει μια «κρίση», μπορεί να γίνει κανονικότητα δίνοντας ενδεχομένως και άλλοθι σε όλες τις ανεπάρκειες των δημόσιων δομών ενός κράτους που υποχρεούται να λειτουργεί ως κράτος πρόνοιας για τους πολίτες που ζουν στην επικράτειά του;
«Θεωρούμε ότι όλα τα κοινωνικά ιατρεία πρέπει κάποια στιγμή να κλείσουν. Αυτός ήταν άλλωστε ο στόχος μας από την αρχή. Εξυπηρετούμε την ανάγκη αυτή την περίοδο της κρίσης και θα παραμείνουμε εδώ, αλλά όσο πιο γρήγορα κλείσουμε εμείς, τόσο καλύτερα θα σημαίνει ότι πηγαίνουν τα πράγματα. Δε θέλουμε να υποκαταστήσουμε το δημόσιο. Στόχος μας είναι η αυτοκατάργησή μας και όσο πιο γρήγορα καταργηθούμε τόσο καλύτερα».
Αν είναι λοιπόν στο μέλλον να κλείσουν τα Κοινωνικά Ιατρεία γιατί οι υπηρεσίες τού δημόσιου τομέα θα είναι τόσο επαρκείς και ικανοποιητικές, ευχής -και κυρίως πολιτικής βούλησης και διεκδικήσεων- έργον. Όμως, μέχρι τότε, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης της αναγκαιότητας των δομών αλληλεγγύης καθώς και της αναγκαιότητας για στήριξή τους. Ας μην ξεχνάμε την περίπτωση ενός άλλου Κοινωνικού Ιατρείου, του Μητροπολιτικού Κοινωνικού Ιατρείου στο Ελληνικό (ΜΚΙΕ), όπου η αλληλεγγύη απειλήθηκε τον Ιούνιο από την γκιλοτίνα των «επενδύσεων», καθώς η Ελληνικό Α.Ε. (θυγατρική της Lamda Development, συμφερόντων Λάτση) που αγόρασε την περιοχή του παλιού αεροδρομίου, απαίτησε την εκκένωση του χώρου, στέλνοντας στο ΜΚΙΕ ανακοίνωση-τελεσίγραφο για έξωση.
Δύο μόλις βδομάδες μετά, ο καρδιολόγος Γιώργος Βήχας από το Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού, έδινε συνέντευξη Τύπου για να ανακοινώσει ότι πετύχαμε μια νίκη και ότι η λειτουργία της δομής συνεχίζεται ανεμπόδιστα. Αυτή η θετική εξέλιξη ήρθε «μετά από ένα πρωτοφανές κίνημα συμπαράστασης τόσο στην Ελλάδα όσο και την Ευρώπη». Ακόμα και στην έδρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις Βρυξέλλες, πραγματοποιήθηκε διαδήλωση μπροστά στο ελληνικό προξενείο ως κίνηση συμπαράστασης στο ΜΚΙΕ ενώ κάποιες φωνές αλληλεγγύης ακούστηκαν και μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο.
Μια χαρακτηριστική, αν μη τι άλλο, υπενθύμιση ότι οι αυτο-οργανωμένοι χώροι δεν «αυτο-υπάρχουν» αλλά μας χρειάζονται στο πλευρό τους.
Την Τετάρτη 29 Αυγούστου η συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου στο Φεστιβάλ Ρεματιάς είναι αφιερωμένη στο Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης Χαλανδρίου με ελεύθερη είσοδο. Για περισσότερες πληροφορίες, δείτε εδώ.