Στην αρχή της ταινίας η Άναμπελ περιπλανιέται μακριά από την τουριστική περιοχή για να βγάλει φωτογραφίες. Είναι ντυμένη με έναν χιτώνα που μοιάζει αρχαίος και που είναι διακοσμημένος βέβαια με έναν μαίανδρο. Αφού συναντά τον βοσκό και κατορθώνει να τον συλλάβουν επιστρέφει στην κατασκήνωση.

Εκεί ένας υπάλληλος της φωνάζει (στα ελληνικά) να μην ξανααπομακρυνθεί.

Να μην πηγαίνεις μοναχή σου μακριά!

Καθώς απομακρύνεται της ξαναφωνάζει:

Όχι μακριά! Εδώ κοντά! Θάλασσα.

Οι τουρίστριες σαν την Άναμπελ είναι μία σταθερή πτυχή της Ελλάδας εδώ και μισό αιώνα. Όμως τώρα η ελληνική κυβέρνηση αναζητεί ένα διαφορετικό είδος τουρίστα: Πιο πλούσιο, που θα ξοδεύει χρήματα όλο το χρόνο και όχι μόνο «στον ήλιο». Και φαίνεται ότι έχουν βρει έναν πολύ καλό τρόπο για να προσελκύσουν τέτοιους τουρίστες: προσφέροντας ακριβά προπτυχιακά προγράμματα.

Η εφημερίδα Καθημερινή δημοσίευσε πρόσφατα ένα άρθρο που ανακοινώνει ότι η Ελλάδα είναι τώρα έτοιμη να προσφέρει το πρώτο αγγλόφωνο προπτυχιακό πρόγραμμα. Θα είναι ένα τετραετές προπτυχιακό πρόγραμμα στην αρχαιολογία, την ιστορία και τη λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας, που συνδιοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το International Hellenic University. Ο στόχος του προγράμματος είναι να προσελκύσει φοιτητές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης: και μάλιστα, πιο συγκεκριμένα, πολύ σύντομα θα είναι το αντικείμενο παρουσιάσεων που θα γίνουν στις πρεσβείες της Κίνας, της Ινδίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Όμως αυτό το πρόγραμμα δεν αφορά μόνο τον τουρισμό και είναι βέβαιο ότι δεν αφορά (μόνο) την εκπαίδευση. Κρίνοντας από τις δημοσιογραφικές παρουσιάσεις μέχρι τώρα, η διαφημιστική καμπάνια για αυτά τα πτυχία παρουσιάζει μία ενθουσιώδη ανακοίνωση του ντεμπούτου της Ελλάδας στην παγκοσμιοποιημένη αγορά παροχής πτυχίων. Με βάση τις μάλλον ατυχείς διατυπώσεις σημαντικών προσωπικοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα θα γίνει τώρα μία «κανονική χώρα» και πάλι όταν βγει από το μνημόνιο τον Αύγουστο. (Δείτε εδώ μία διεισδυτική ανάλυση για το τι σημαίνει στην πραγματικότητα «κανονική χώρα», που είναι μία από τις αγαπημένες εκφράσεις της τρόικας). Αυτό το πρόγραμμα είναι μία εξαιρετική ένδειξη αυτής της επικείμενης «κανονικότητας». Οι παρουσιάσεις στην Κίνα, την Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι βέβαιο ότι θα διασπείρουν την καλή εικόνα για την Ελλάδα και θα ενθαρρύνουν τους επενδυτές – ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται να ελπίζει η κυβέρνηση. Είναι μια πολύ ταιριαστή σύμπτωση ότι αυτά τα καινούργια μαθήματα πρόκειται να ξεκινήσουν τον Σεπτέμβριο, λίγο μετά την επίσημη επιστροφή στην κανονικότητα.

Το κόστος αυτού του πτυχίου για όλους αυτούς τους κατά φαντασίαν Κινέζους, Ινδούς και Αμερικανούς φοιτητές θα είναι το ιλιγγιώδες ποσό των οκτώ χιλιάδων ευρώ ετησίως. Αυτό το ποσό αγγίζει τα όρια του αδιανόητου για μία χώρα η οποία δεν αδειοδοτεί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και στην οποία τα δημόσια πανεπιστήμια δεν χρεώνουν τους φοιτητές (Αν και βεβαίως το κρυφό κόστος για την εξασφάλιση μιας θέσης στο πανεπιστήμιο μπορεί να είναι πραγματικά πάρα πολύ υψηλό). Οι εγγραφές μπορεί να φτάσουν μέχρι και τους 100 φοιτητές, που σημαίνει ότι το πρόγραμμα έχει τη δυνατότητα να αποφέρει 800.000 ευρώ το χρόνο μόνο σε δίδακτρα.

Όμως ακόμη και οι 800.000 ευρώ είναι ψιλοπράγματα σε σύγκριση με τα οφέλη που σκοπεύει να αποκομίσει τελικά η κυβέρνηση. Αυτές οι χώρες είναι όλες γεμάτες με δυνητικούς επενδυτές για την Ελλάδα (σκεφτείτε την Cosco στον Πειραιά και τις απόπειρες της Ελλάδας να ωφεληθεί από την πρωτοβουλία του «Νέου δρόμου του μεταξιού»). Η Κίνα και η Ινδία έχουν επίσης λάβει μέρος σε μια πρόσφατη πρωτοβουλία «αρχαιοδιπλωματίας». Είναι μέλη του Φόρουμ των Αρχαίων Πολιτισμών, που είναι επίσης γνωστό ως «G-10 των Πολιτισμών» ή GC10, που συναντήθηκαν για πρώτη φορά στην Αθήνα την περασμένη άνοιξη. Το φόρουμ είναι μία πρωτοβουλία του Έλληνα υπουργού εξωτερικών Νίκου Κοτζιά και είναι ένα κονσόρτσιουμ 10 κρατών: Ελλάδα, Κίνα, Αίγυπτος, Βολιβία, Ινδία, Ιταλία, Ιράν, Ιράκ, Μεξικό και Περού. Αυτές είναι όλες χώρες που ο σύγχρονος πολιτισμός τους θεωρείται ότι προέρχεται από «αρχαίους πολιτισμούς». Ο Κοτζιάς έχει τονίσει ότι η πρωτοβουλία των 10 θα κινητοποιήσει και θα αναβαθμίσει την ήπϊα ισχύ σε αυτές τις χώρες, σε ό,τι αφορά την ειρήνη και την πρόοδο. Και η αναβάθμιση του πολιτισμού, έχει πει, φέρνει την παιδεία. Θα μπορούσε να προσθέσει ότι η ίδια η παιδεία φέρνει την ήπϊα ισχύ και η ήπϊα ισχύς μπορεί να οδηγήσει σε οικονομική ανάπτυξη.

Από επιχειρηματική σκοπιά, και να πούμε και πάλι ότι αυτό το σχέδιο στην επιχειρηματικότητα υπάγεται, φαίνεται να είναι λογικό. Τα αστρονομικά δίδακτρα που πληρώνουν οι ξένοι φοιτητές μπορούν τουλάχιστον να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να χρηματοδοτήσουν άλλους τομείς του πανεπιστημίου. Κι αν αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα επιτύχει (παρότι εγώ διατηρώ τις αμφιβολίες μου) θα οδηγήσει βεβαίως στη δημιουργία και άλλων παρόμοιων.

Το χρηματικό όφελος είναι ξεκάθαρο. Όμως ποιο είναι το πιθανό κόστος;

Το πρόγραμμα, τουλάχιστον όπως έχει παρουσιαστεί στον Τύπο, φαίνεται να έχει δομικά προβλήματα. Πρώτ’ από όλα, τα μαθήματα θα γίνονται στα αγγλικά και τα τέσσερα χρόνια. Αυτό εγείρει ερωτηματικά σε σχέση με το σε ποιο βαθμό οι ξένοι φοιτητές θα ενσωματωθούν στη ελληνική φοιτητική κοινότητα και την ελληνική κοινωνία. (Όπως αναρωτιόταν πολύ εύστοχα κάποιος στο Φιλόλογοι-online ένα group στο Facebook, αυτοί οι ξένοι φοιτητές που θα ζουν και θα σπουδάζουν στην Ελλάδα, θα διδάσκονται να διαβάζουν τα αρχαία ελληνικά με την ερασμιακή προφορά;)

Το πανεπιστημιακό σύστημα σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας, χρεώνει υψηλότερα δίδακτρα στους ξένους φοιτητές. Ωστόσο συνήθως δεν τους τοποθετεί σε ξεχωριστά προγράμματα. Η ίδια η δομή και το κόστος αυτού του προγράμματος φαίνεται να αποκλείει τη συμμετοχή Ελλήνων. Στο μεταξύ η ειρωνεία είναι ότι πολλοί Έλληνες φοιτητές που θέλουν να συνεχίσουν σε μεταπτυχιακές σπουδές για την κλασική αρχαιότητα θα εξακολουθήσουν να αναζητούν αυτή την παιδεία σε χώρες εκτός της Ελλάδας: στη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, ακόμη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όλες αυτές οι ανησυχίες καταδεικνύουν την ακόμη μεγαλύτερη ειρωνεία που βρίσκεται στην καρδιά αυτής της πρωτοβουλίας. Η κυβέρνηση θέλει να οικοδομήσει την ήπϊα ισχύ της Ελλάδας ξεκινώντας μια επιχείρηση παροχής εκπαίδευσης σε διεθνές επίπεδο. Αυτή η επιχείρηση θα αξιοποιήσει οικονομικά την πέραση που έχει η αρχαιότητα, ενώ την ίδια στιγμή θα υπόσχεται ότι εκσυγχρονίζει την Ελλάδα με την είσοδό της στην παγκόσμια αγορά της εκπαίδευσης. Κι όμως οι ίδιοι οι Έλληνες φαίνεται στην πραγματικότητα να απουσιάζουν από την εξίσωση – πολιτιστικά αλλά και οικονομικά- στην ίδια τη χώρα τους.

Σε προηγούμενους αιώνες οι ευρωπαίοι περιηγητές ζωγράφιζαν εικόνες της Ελλάδας στις οποίες ήταν διαβόητο πως διέγραφαν τη σύγχρονη πραγματικότητα, τους ανθρώπους, τα κτήρια και τη ζωή τους, προκειμένου να αποτυπώσουν μοναχικά ερείπια μέσα σε άδεια τοπία. Η περιστασιακή παρουσία ενός ιθαγενούς αφηνόταν στο φόντο, προκειμένου να δοθεί μία εξωτική πινελιά. Βεβαίως αυτές οι εικόνες ήταν ταυτοχρόνως συμπτώματα αλλά και εργαλεία του ευρύτερου κινήματος που οδήγησε την Δυτική Ευρώπη σε αυτό (που τώρα συζητούμε πολύ έντονα) ως αποικιοποίηση της ελληνικής αρχαιότητας.

Αυτό το προπτυχιακό πρόγραμμα σηματοδοτεί ένα ενδιαφέρον πείραμα σε αυτό που θα είναι στην πραγματικότητα ο αποκλεισμός της Ευρώπης (δηλαδή των ευρωπαίων φοιτητών) από τις συζητήσεις για την κλασική αρχαιότητα. Ωστόσο αποτελεί δυστύχημα ότι μία καινούργια ελληνική πρωτοβουλία για τη διεθνή μελέτη της αρχαιότητας έχει οικοδομηθεί με έναν τέτοιο τρόπο που φαίνεται να αποκλείει τη δυνατότητα ενός πραγματικού διαλόγου ανάμεσα στους Έλληνες και τους ξένους φοιτητές.

Θα ήταν κρίμα αν αυτό το καινούργιο τμήμα καταλήξει να ενθαρρύνει ένα ακόμη κύμα ξένων περιηγητών από την Ινδία, την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες ή οπουδήποτε αλλού που θα βλέπουν την Ελλάδα με το βλέμμα ενός υψηλού περιηγητή του δέκατου όγδοου αιώνα: ως μία σκηνή διακοσμημένη με ερείπια, όπου οι ντόπιοι είναι απλώς κομπάρσοι. Και ας ελπίσουμε ότι αυτοί οι φοιτητές δεν θα καταλήξουν ούτε σαν την Άναμπελ: να παίρνουν φωτογραφίες φορώντας ένα φόρεμα με μαιάνδρους, αλλά να τους προειδοποιούμε με αυστηρότητα «να μην απομακρύνονται της κατασκήνωσης».

Αυτή τελικά θα είναι μία πολύ απογοητευτική πρόσοδος για μία πολύ σημαντική επένδυση, όποιο και αν είναι το οικονομικό όφελος.