Με αφορμή όσα μας αφηγείται ασθενής για την απαξίωση που λαμβάνει από ιδιωτικό Κέντρο Ημέρας όπου επισκέπτεται, ανοίγουμε τον φάκελο.

Κέντρα αποασυλοποίησης… στα χαρτιά

Τα Κέντρα Ημέρας είναι μέρος της αποασυλοποίησης και της ψυχοκοινωνικής στήριξης των ψυχικά ασθενών. Αυτό μόνο στα χαρτιά. Τολμούν μάλιστα να επικαλούνται τις αρχές του Franco Basaglia, ενός ψυχιάτρου υπέρμαχου μιας ανθρώπινης προσέγγισης στην ψυχιατρική. (ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ)

Τα Κέντρα Ημέρας είναι μία δομή με 8ωρη ή 16ωρη λειτουργία και παρέχουν στους ασθενείς δημιουργικές ασχολίες.

Έχει νοσηλευτεί επτά φορές. Από το 2016, η Α. παρακολουθείται από Κέντρο Ημέρας. Πηγαίνει μία φορά κάθε μέρα, τα πρωινά. Τα απογεύματα είναι τα βαριά περιστατικά. Βλέπει και ζει πολλά εκεί. Και κάπου εδώ έρχεται η πρώτη περιγραφή για Κέντρο Ημέρας. «Είχαν “αναλάβει” μια κοπέλα -που δεν αναφέρω όνομα για ευνόητους λόγους- την οποία την άφηναν να παραδέρνει απ’ την ασθένεια της ολομόναχη επειδή δεν είχε συγγενείς. Κάθε φορά που πήγαινε της έλεγαν να φύγει. Η κοπέλα πήδηξε από το μπαλκόνι και έσπασε το πόδι της. Ήταν παντελώς αδιάφοροι. Τους τόνιζα ότι πρέπει να εξασφαλιστεί βοήθεια για το σπίτι και να τη συνοδεύουν στην τράπεζα (πράγμα το οποίο έκανα εγώ για να τη βοηθάω) και μου απάντησαν ότι δεν είναι υποχρεωμένοι. Μου το είπε αυτό νοσοκόμα, λέγοντας μάλιστα «έλα μωρέ, τα κάνει για να την προσέξουμε». Η συγκεκριμένη νοσοκόμα κάνει και συνεδρίες “ψυχοβοήθειας”. Κατόπιν παρακλήσεων μου και ύστερα από 6-7 μήνες, την πήραν τηλέφωνο και της είπαν ότι θα της εξασφαλίσουν βοήθεια για το σπίτι. Αυτό δεν έγινε ποτέ. Η κοπέλα εγκαταλειμμένη αποπειράθηκε να κάψει το σπίτι της και κατέληξε σε άσυλο. Τα σημερινά οικοτροφεία είναι τα άσυλα. Οι άνθρωποι λιώνουν εκεί μέσα, από δυστυχία. Δε βοηθιούνται στο ελάχιστα. Δεν μπορούν ούτε να μιλήσουν έτσι όπως τους συμπεριφέρονται».

Και συνεχίζει τις περιγραφές για το Κέντρο. «Οι εργαζόμενοι εκεί και οι συμπληρωματικοί τους ασκούμενοι είναι τόσο πολλοί που έχουν φτάσει σε σημείο να είναι στο γραφείο 17 και 20 άτομα. Μέχρι και οι ίδιοι μου έχουν πει ότι το δικαίωμα του απόρρητου των προσωπικών δεδομένων του ψυχασθενούς καταπατείται. Χρησιμοποιούν τους συγγενείς για να “κρατάνε” ασθενείς ως πελάτες με την ΑΠΕΙΛΗ -κάτι που απαγορεύεται απ’ τον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας και συμβάσεις για τα δικαιώματα ψυχασθενών- ότι θα τους κλείσουν μέσα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και σε μένα αυτή τη στιγμή. Επίσης, δεχόμαστε και τραμπουκισμό. Λέω το πρόβλημά μου, το επαναλαμβάνω πολλές φορές, είναι αυτό που με “τρώει” εκείνη τη στιγμή, υψώνω τον τόνο της φωνής μου όπως κάθε άνθρωπος όταν τον εκνευρίζει κάτι. Ο ψυχολόγος μου απαντάει “μην ξεφορτώνεις πάνω μου, μη μου επιτίθεσαι”. Εγώ απλώς μιλούσα εν με μεταξύ. Ο,τι δεν τους αρέσει, το θεωρούν υποτροπή… Με έβαλαν να τους πω λεπτομέρειες γιατί τα χάλασα με τον φίλο μου. Γιατί άλλαξα δουλειά. Μα άλλοι δε χωρίζουν με το αγόρι τους; Στην περίπτωσή μου το θεωρούν υποτροπή. Όπως κι ότι σταμάτησα οικειοθελώς από μία δουλειά. Ήταν όλα καλά, απλώς ήθελα να κάνω μια άλλη δουλειά. Κι όμως, αυτοί, το ότι έφυγα το απέδωσαν στην ψυχική μου κατάσταση».

Κάφκικος εφιάλτης τα οικοτροφεία

Με αφορμή τον σεισμό του 1999 που έπληξε το Δαφνί, υπήρξε μία μαζική μετατόπιση στα οικοτροφεία. «Τα οικοτροφεία θα έπρεπε να είναι η έσχατη λύση και να λειτουργούν με λίγους ασθενείς, ώστε να είναι ουσιαστική η λειτουργία τους. Ονομάζονται και μικρά ασυλάκια. Θα έπρεπε να είναι σαν κατοικίες. Η πραγματικότητα εκεί μέσα είναι όπως και στα ψυχιατρεία: κλειστές πόρτες, δέσιμο, χάπια, μέχρι και μηχανικές καθηλώσεις» εξηγεί στο ΤΡΡ ο ψυχίατρος, Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου.

Υπάρχουν και οι ξενώνες που κανονικά έχεις παραμονή μέχρι και 36 μήνες. Ο Ξενώνας, ως δομή Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (ΨΚΑ) είναι, αφενός, χώρος στέγασης, αφετέρου, χώρος θεραπείας και αποκατάστασης, όπου η διαμονή έχει ένα μεταβατικό (προσωρινό) χαρακτήρα προς πλέον αυτόνομες μορφές λειτουργίας και διαβίωσης (οικογένεια, προσωπική κατοικία, προστατευόμενο διαμέρισμα). Είναι δυναμικότητας 12 κλινών και ο πληθυσμός που φιλοξενεί είναι, από άποψη φύλου, μικτός. Στόχο έχουν «την απόκτηση / παροχή δεξιοτήτων και δυνατοτήτων για την επίτευξη του κατά το δυνατόν καλλίτερου επιπέδου ανεξάρτητης λειτουργίας στην κοινότητα».

Πρακτικά, όλα οικοτροφεία έγιναν. Αποθήκες νεκρών ψυχών. «Τα οικοτροφεία θα έπρεπε να είναι η έσχατη λύση. Αυτό προβλέπει και ο νόμος 2617/1999 που ισχύει ακόμη. Τα οικοτροφεία θα έπρεπε να φιλοξενούν τα βαριά περιστατικά. Στην πραγματικότητα, επιλέγουν τους πιο “ήσυχους”, τους πιο “λειτουργικούς”, ώστε να μη χρειάζεται και πολύ προσωπικό» σημειώνει ο κ. Μεγαλοοικονόμου.

Ο Αλέξης Κροκιδάς, Κοινωνικός λειτουργός πρώην Επιστημονικός Υπεύθυνος στο Κέντρο Ημέρας Ψυχοκοινωνικών Παρεμβάσεων Franco Basaglia στο Μαρούσι, έχοντας πολύχρονη εμπειρία, ανοίγει τον φάκελο «ξενώνες/οικοτροφεία». Παραθέτει σημαντικές πληροφορίες.
  • Οι σχέσεις εξουσίας ανάμεσα σε επαγγελματίες ψ και λήπτες υπηρεσιών ψ – το μοτίβο, με μικρές παραλλαγές στην διατύπωση / εκφορά είναι “συμμορφώσου, δηλαδή πάρε τα φάρμακα σου, ή μπαίνεις μέσα με εισαγγελική”. Αυτή είναι η αμείλικτη κανονικότητα – όλα τα άλλα περί δικαιωμάτων, σεβασμού στους “ασθενείς”, προάσπισης της αξιοπρέπειας των “ασθενών” είναι εξόχως υποκριτικά, άθλια φύλλα συκής.
  • Μακάβριες/βάρβαρες συνθήκες σε ψ ξενώνες και ψ οικοτροφεία. Τηλεγραφικά αναφέρω: ασύδωτη πολυφαρμακία με μεγαδόσεις που δεν υποστηρίζονται στο ελάχιστο βιβλιογραφικά με αποτέλεσμα οι “ένοικοι” να καταντούν ζόμπι, στέρηση κάθε ελευθερίας, καμία ιδιωτικότητα, καμία υποστήριξη για επιστροφή στην κοινότητα, καμία υποστήριξη και προετοιμασία για μετάβαση σε αυτόνομη διαβίωση. Η κλασσική στιχομυθία εδώ είναι: -Δεν είσαι έτοιμη ακόμα. -Και πότε θα είμαι; Είμαι 11 χρόνια εδώ. -Θα σου πούμε εμείς.

«Κάφκικο εφιάλτη» χαρακτηρίζει αυτό που ζουν οι ένοικοι. «Ίσως, το πιο ανατριχιαστικό απ’ όλα είναι ότι πια πολλοί ένοικοι έχουν αποδεχτεί τη μοίρα τους και έχουν παραιτηθεί από οποιαδήποτε διεκδίκηση της ελευθερίας τους. Σημείωσε εδώ ότι εκτός από τα οικοτροφεία υπάρχουν και οι ιδιωτικές κλινικές που λειτουργούν σαν μακροχρόνιες αποθήκες ψυχών / σωμάτων».

Σε παλιότερο ρεπορτάζ, είχα καταγράψει την εξής μαρτυρία της Ν. που βρισκόταν σε ξενώνα: «Τα στρώματα είναι χάλια. Δεν είναι για να κοιμάσαι. Όσο για το φαγητό, έχουμε πήξει στο κοτόπουλο με πατάτες. Δε μας πάνε ούτε για έναν καφέ.  Τόσο δύσκολο είναι; Γενικά, αν δεν αλλάξει η νοοτροπία στο σύστημα, δεν αλλάζει τίποτα. Μας βλέπουν λες και είμαστε πράγματα …έπιπλα».

Η Μ. αφηγείται: «Είμαι σε ξενώνες από το 2004. Δεν μπορώ ούτε να βγω έξω, να πάω μια βόλτα, μία εκδρομή. Δεν έχω ελευθερίες. Δεν ξεσκάω κάπως». Η φωνή της τρέμει. «Συγγνώμη που ακούγομαι κάπως» μου λέει, «παίρνω 23 χάπια».

Ιδιώτες, ΜΚΟ και κυβέρνηση διαλύουν την ψυχιατρική μεταρρύθμιση

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν ήρθε ποτέ. «Όλα τριγύρω αλλάζουνε, κι όλα τα ίδια μένουν»: ο στίχος του Μανώλη Ρασούλη μιλά για μια πραγματικότητα που διαχρονικά δεν αλλάζει. Αυτή η πραγματικότητα επικρατεί και στις ψυχιατρικές δομές της χώρας. Τι έχει αλλάξει από τη μαύρη περίοδο βασανιστηρίων στη Λέρο; «Επί της ουσίας, πρακτικά, δεν έχει αλλάξει τίποτα. Στην Ελλάδα, το αίτημα για μεταρρύθμιση δεν υπήρξε ποτέ. Ήρθαν απ’ έξω χρηματοδοτήσεις για να αλλάξει αυτή η συνθήκη μέσω προγραμμάτων, αλλά η Ελλάδα επέμεινε σε άρνηση της απορρόφησή τους. Άλλαξε μόνο η εξωτερική εικόνα» ανέφερε σε προηγούμενο ρεπορτάζ στο TPP ο ψυχίατρος, Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου. Στοιβαγμένοι ασθενείς, δωμάτια απομόνωσης, κλειδαριές, ακινητοποίηση, λογική του φαρμάκου, όχι κοινοτική δουλειά, μηχανικές καθηλώσεις, μονόδρομος το ψυχοφάρμακο: είναι η εικόνα των συνθηκών στα ψυχιατρεία. «Υπάρχουν εμπειρίες κάποιων παραδειγματικών υπηρεσιών από άλλες χώρες όπου η νοσηλεία, και ιδιαίτερα η ακούσια, είναι η έσχατη λύση…. Στην Ελλάδα αυτό δεν ισχύει κι αυτό φαίνεται από τον αριθμό των ακούσιων νοσηλειών, όπου το 65% των εισαγωγών είναι ακούσιες».

Τα οικονομικά συμφέροντα μπαίνουν πάνω από τον άνθρωπο. Ιδιώτες, ΜΚάρχες και κυβερνήσεις παίζουν μπάλα με ανθρώπινες ψυχές. Χαρακτηριστική ήταν η προ λίγων μηνών ανακοίνωση της Πρωτοβουλίας Ψ (ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΤΡΕΛΑΣ ή «πώς να κλείσεις οικοτροφεία και να ξεπλύνεις Μκαρχες»).

Παραθέτουμε απόσπασμα:

Και όταν όλα πάνε στραβά αρχίζουν και τα «τηλέφωνα»…

Έτσι χτύπησε το τηλέφωνο στο γραφείο προέδρου του Δρομοκαϊτείου και είναι ποιος;

Το «Υπουργείο» που ζητά από το Δρομοκαΐτειο να “βάλει πλάτη” για την εκτόνωση της κρίσης…

Ποια ήταν η «χάρη»;

Στα καινούρια οικοτροφεία του Δρομοκαϊτείου να μην πάνε οι χρόνιοι ασθενείς του Δρομοκαϊτείου οι οποίοι έχουν προετοιμαστεί για αυτή τη μετάβαση αλλά οι τριάντα, μελλοντικοί άστεγοι πλέον, ασθενείς των οικοτροφείων του σωτήρα ΜΚάρχη που “έσκασε κανόνι” αφού μια χαρά επιχορηγήθηκε με κάποια εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ (άγνωστο πόσα), αφήνοντας ταυτόχρονα απλήρωτους εργαζόμενους και ταλαιπωρημένους ασθενείς.

Η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση νοείται (και πρέπει να ασκείται) ως αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης σφαιρικής θεραπευτικής πρακτικής από την πρώτη στιγμή της αντιμετώπισης της κρίσης. Το ξεπέρασμα στην πράξη των ιδρυματικών πρακτικών σημαίνει ανοιχτή πόρτα, κατάργηση των μηχανικών καθηλώσεων και των απομονώσεων και όλων εν γένει των πρακτικών που ακυρώνουν τη διαπραγματευτική εξουσία του ψυχικά πάσχοντος, μετατρέποντας τον σε αντικείμενο ίασης και ελέγχου αντί σε υποκείμενο της αλλαγής του.