
Σύμφωνα με την έκδοση του Χάρτη για τα τρανς δικαιώματα του 2025, για πρώτη φορά στην 13χρονη ιστορία ύπαρξης του οργανισμού, οι οπισθοδρομήσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία υπερτερούν σαφώς της προόδου. Η Ελλάδα συμπληρώνει 21 από τους 32 απαραίτητους δείκτες ισότητας μέχρι την θεσμική ισότητα των τρανς ατόμων, με πιο βασικούς τον ηλικιακό περιορισμό στην αλλαγή ονόματος, την απουσία σχεδίου δράσης και την μη αναγνώριση της γονεϊκότητας από τρανς και μη δυαδικά άτομα.
Στην ανάρτηση του οργανισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τονίζεται ότι «η οπισθοδρόμηση των δικαιωμάτων των τρανς είναι κάτι περισσότερο από μια κρίση αποκλειστικά για τις τρανς κοινότητες – είναι μια ευρύτερη κρίση της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, σε ολόκληρη την περιοχή. Καθώς τα τρανς άτομα αγωνίζονται για την αυτονομία των σωμάτων και των ταυτοτήτων τους, η Ευρώπη αγωνίζεται για την ταυτότητα και την κυριαρχία της».
Μάλιστα, αναφέρεται και στις πολλαπλές καταπιέσεις που βιώνουν τα τρανς άτομα, υπογραμμίζοντας ότι «ιδιαίτερα τα τρανς άτομα που περιθωριοποιούνται περαιτέρω λόγω φυλής, τάξης, αναπηρίας, μετανάστευσης, κατάστασης HIV και άλλων διασταυρούμενων βιωμένων εμπειριών – βλέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες τους να αφαιρούνται με επιθετικό ρυθμό».
Συγκεκριμένα, ο Χάρτης των Τρανς Δικαιωμάτων μελετά και καταγράφει τη νομική κατάσταση 49 χωρών στην Ευρώπη και 5 χωρών στην Κεντρική Ασία. Δείχνει τις ειδικές ανά χώρα απαιτήσεις για τη νομική αναγνώριση του φύλου, καθώς και την υφιστάμενη προστασία των τρανς ατόμων στους τομείς του ασύλου, των εγκλημάτων μίσους/του λόγου, της μη διάκρισης, της υγείας και της οικογένειας.
Μερική υποχώρηση στο δικαίωμα της αναγνώρισης φύλου
Όσον αφορά την αναγνώριση φύλου (Legal Gender Recognition) 39 από τις 54 χώρες της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας έχουν θεσπίσει νομικά ή διοικητικά μέτρα που καθιστούν διαθέσιμη τη νομική αναγνώριση φύλου στα τρανς άτομα, ενώ το Καζακστάν παρέχει επί του παρόντος νομική αναγνώριση φύλου.
Από τις 39 χώρες που προσφέρουν νομική αναγνώριση φύλου, οι 36 είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης- 25 είναι κράτη μέλη της ΕΕ. Οι 24 απαιτούν διάγνωση ψυχικής υγείας, ενώ το 2024 ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 26 από 40.
Συγκλονιστικό στοιχείο είναι ότι οι 12 απαιτούν στειρότητα, αριθμός που δεν έχει αλλάξει από πέρσι. Από τις 39 χώρες της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας που διαθέτουν διαδικασία νόμιμης αναγνώρισης φύλου, οι 12 απαιτούν τα τρανς άτομα να υποβάλλονται υποχρεωτικά σε στείρωση πριν αλλάξουν τον δείκτη φύλου τους. Δεν υπήρξε καμία χώρα κατά το προηγούμενο έτος που να απαγόρευσε αυτή την απάνθρωπη και καταχρηστική απαίτηση.
Οι 17 χώρες έχουν διαδικασίες LGR για ανηλίκους, από 18 στις 40 το 2024, και από αυτές, οι 8 επιτρέπουν στους ανηλίκους να έχουν πρόσβαση στη νομική αναγνώριση φύλου χωρίς όριο ηλικίας, ενώ 9 έχουν απαίτηση ελάχιστης ηλικίας.
4 χώρες απαγορεύουν τη νομική αναγνώριση φύλου, η Ρωσία, η Ουγγαρία, Γεωργία και και η Βουλγαρία. Σημειώνεται ότι η Γεωργία και η Ουγγαρία έχουν καταργήσει την προστασία κατά των διακρίσεων και έχουν προβεί σε αλλαγές στα συντάγματά τους που στοχεύουν τις τρανς και ΛΟΑΤΚΙ κοινότητες.
Η νομική αναγνώριση φύλου έχει πλέον απαγορευτεί πλήρως στη Γεωργία, είναι περιορισμένη στη Λευκορωσία και απειλείται στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά την πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, η οποία αποκλείει από νόμο για την προστασία ευάλωτων ομάδων από τις διακρίσεις τις τρανς γυναίκες. Στην Κεντρική Ασία, μόνο το Καζακστάν παρέχει νομική αναγνώριση φύλου.
Από τις χώρες που ερευνώνται, οι 24 έχουν νόμους που απαγορεύουν τα εγκλήματα μίσους κατά των τρανς ατόμων, όσες ήταν και το περασμένο έτος. Από αυτές, οι 16 είναι κράτη μέλη της ΕΕ. Μόλις οι 19 από τις 54 χώρες διαθέτουν νόμους που απαγορεύουν τη ρητορική μίσους κατά των τρανς ατόμων, αριθμός που επίσης δεν μεταβλήθηκε από το 2024. Μόνο οι 6 χώρες εφαρμόζουν άλλα θετικά μέτρα που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων κατά των τρανς ανθρώπων.
Λιγότερες το 2025 οι χώρες που απαγορεύουν τις σημαντικές διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου
Σύμφωνα με την έκθεση του Χάρτη Τρανς Δικαιωμάτων, οι χώρες που απαγορεύουν τις διακρίσεις στην απασχόληση λόγω ταυτότητας φύλου είναι 33, ενώ το 2025 ήταν 35. Επίσης, οι 26 χώρες απαγορεύουν τις διακρίσεις στην υγεία λόγω ταυτότητας φύλου, ενώ το 2024 ήταν 28.
Άλλα σημαντικά στοιχεία:
- 29 από τις αναθεωρημένες χώρες προστατεύουν από τις διακρίσεις στην εκπαίδευση με βάση την ταυτότητα φύλου (2024, 31).
- 28 χώρες προστατεύουν τα τρανς άτομα από διακρίσεις στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες (2024, 30).
- 24 χώρες απαγορεύουν τις διακρίσεις στη στέγαση με βάση την ταυτότητα φύλου (2024, 25).
- 30 χώρες έχουν εντολή για την ύπαρξη φορέα ισότητας (2024, 31).
- 10 χώρες έχουν εφαρμόσει σχέδιο δράσης για την ισότητα (2024, 10), με 1 χώρα να υιοθετεί νέο σχέδιο δράσης και 1 χώρα να αφήνει το σχέδιο δράσης της να λήξει.
- 17 χώρες παρέχουν προστασία κατά των διακρίσεων για λόγους έκφρασης φύλου
Επίσης, η Ισλανδία και η Μάλτα είναι οι μόνες 2 χώρες που έχουν ουσιαστικά αποπαθητικοποιήσει τις τρανς ταυτότητες. Ταυτόχρονα, μόνο οι 10 χώρες απαγορεύουν τις πρακτικές μεταστροφής για λόγους ταυτότητας φύλου.
Η Ελλάδα πληροί μόλις 21 από τους αναγκαίους 31 δείκτες
Η Ελλάδα, ενώ δεν ανήκει στις πιο αυταρχικές και καταπιεστικές θεσμικά χώρες για τα τρανς άτομα, έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει μέχρι να διαμορφώσει ένα νομικό περιβάλλον ισότητας για εκείνα. Αναλυτικά, η Έκθεση βλέπει ότι σχετικά με την αναγνώριση φύλου απουσιάζει νομικό πλαίσιο που να την καθιστά αδύνατη, ενώ εντοπίζονται τα βασικά νομικά και διοικητικά μέτρα και η δυνατότητα αλλαγής ονόματος, αλλά με ηλικιακό περιορισμό.
Ακόμα σημειώνονται οι απαιτούμενοι δείκτες στα εξής:
- Δεν απαιτείται διάγνωση ή ψυχολογική γνωμάτευση
- Δεν απαιτείται υποχρεωτική ιατρική παρέμβαση
- Δεν απαιτείται υποχρεωτική χειρουργική επέμβαση
- Δεν απαιτείται υποχρεωτική στείρωση
- Δεν απαιτείται υποχρεωτικό διαζύγιο
- Υπάρχουν διαδικασίες LGR για ανηλίκους
Παρόλα αυτά δεν «κλικάρεται» ο πολύ σημαντικός δείκτης της αυτοδιάθεσης, καθώς απουσιάζει από το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο η «μη δυαδική αναγνώριση» (non binary). Επίσης, ενώ υπάρχει πρόβλεψη για άσυλο λόγο ταυτότητας φύλου, δεν υπάρχει αναγνώριση φύλου για τους πρόσφυγες και τις προσφύγισσες.
Ταυτόχρονα, ενώ θεωρητικά υφίσταται πολιτική για την αντιμετώπιση του μίσους, τις διακρίσεις στην απασχόληση, την υγεία, την εκπαίδευση, τα αγαθά και υπηρεσίες, την στέγαση, την εντολή φορέα ισότητας και το δίκαιο (έκφραση φύλου) φαίνεται να απουσιάζει το βασικότερο, δηλαδή ένα σχέδιο δράσης για την ισότητα.
Ως προς την υγεία πιο εξειδικευμένα, η Ελλάδα καλύπτει κατά την έκθεση έναν από τους δύο σημαντικούς δείκτες. Ενώ απαγορεύονται οι πρακτικές μεταστροφής, δεν υπάρχει πλήρης αποπαθολογικοποίηση. Όσον αφορά τον τομέα της οικογένειας, η Ελλάδα δεν συμπληρώνει κανένα από τα δύο απαραίτητα «κουτάκια» ισότητας των τρανς ατόμων, αφού δεν υπάρχει για εκείνα η αναγνώριση της τρανς και της μη δυαδικής γονεϊκότητας.
Ολόκληρη η Έκθεση εδώ.