του Θάνου Καμήλαλη
«Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 εξαπέλυσε πολυάριθμα εγκλήματα πολέμου, δημιούργησε μια παγκόσμια ενεργειακή και επισιτιστική κρίση και επιδίωξε να διαταράξει περαιτέρω ένα αδύναμο πολυμερές σύστημα. Αποκάλυψε επίσης την υποκρισία των δυτικών κρατών που αντέδρασαν σθεναρά στην επιθετικότητα του Κρεμλίνου, αλλά συγχώρεσαν ή ήταν συνένοχοι σε σοβαρές παραβιάσεις που διαπράχθηκαν αλλού» δηλώνει η Διεθνής Αμνηστία, παρουσιάζοντας την ετήσια έκθεσή της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο.
Όπως αναφέρεται και στη σχετική ανακοίνωση, η «Ετήσια έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας 2022/23: Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο» διαπίστωσε ότι τα δύο μέτρα και δύο σταθμά και οι ανεπαρκείς αντιδράσεις στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που λαμβάνουν χώρα σε όλο τον κόσμο τροφοδοτούν την ατιμωρησία και την αστάθεια, συμπεριλαμβανομένης της εκκωφαντικής σιωπής για το ιστορικό της Σαουδικής Αραβίας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, της αδράνειας για την Αίγυπτο και της άρνησης να αντιμετωπιστεί το σύστημα απαρτχάιντ του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων. Ειδική αναφορά γίνεται και στον εμφύλιο της Αιθιοπίας, με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, έναν πόλεμο που χαρακτηρίζεται από τους πιο αιματηρούς της πρόσφατης ιστορίας. Σημειώνεται ότι πρόκειται για ένα πόλεμο που παραμένει μακριά από τη δημοσιότητα, μία «αόρατη εκστρατεία εθνοκάθαρσης εναντίον των κατοίκων του δυτικού Τιγκράι».
Για τη ρωσική εισβολή, η έκθεση τονίζει πως «η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσε μια από τις χειρότερες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την ανθρωπιστική βοήθεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη στην πρόσφατη ιστορία. Η σύγκρουση δεν οδήγησε μόνο σε μαζικές εκτοπίσεις, εγκλήματα πολέμου και παγκόσμια ανασφάλεια στην ενέργεια και τα τρόφιμα, αλλά έφερε στο φως και το ανατριχιαστικό φάντασμα του πυρηνικού πολέμου. Η αντίδραση ήταν άμεση, με τη Δύση να επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις στη Μόσχα και να στέλνει στρατιωτική βοήθεια στο Κίεβο, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να ξεκινά έρευνα για
εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία και τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ να ψηφίζει την καταδίκη της ρωσικής εισβολής ως επιθετικής ενέργειας».
Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται «στιβαρή και ευπρόσδεκτη», ωστόσο, η Διεθνής Αμνηστία σημειώνει πως «ήρθε σε πλήρη αντίθεση με τις προηγούμενες αντιδράσεις σε μαζικές παραβιάσεις από τη Ρωσία και άλλους, καθώς και με τις θλιβερές υπάρχουσες αντιδράσεις σε συγκρούσεις όπως στην Αιθιοπία και τη Μιανμάρ».
Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα των δύο μέτρων και σταθμών στις πολιτικές της Δύσης, η Διεθνής Αμνηστία εστιάζει στην Παλαιστίνη, αλλά και στο Προσφυγικό.
«Για τις/τους Παλαιστίνιες/-ους στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, το 2022 ήταν ένα από τα πιο θανατηφόρα έτη από τότε που τα Ηνωμένα Έθνη άρχισαν να καταγράφουν συστηματικά τις απώλειες το 2006, με τουλάχιστον 151 ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων παιδιών, να σκοτώνονται από τις ισραηλινές δυνάμεις. Οι ισραηλινές αρχές συνέχισαν να αναγκάζουν τις/τους Παλαιστίνιες/-ους να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, ενώ η κυβέρνηση αναπτύσσει σχέδια για τη δραστική επέκταση των παράνομων οικισμών σε ολόκληρη την κατεχόμενη Δυτική Όχθη. Αντί να απαιτήσουν τον τερματισμό του ισραηλινού συστήματος απαρτχάιντ, πολλές δυτικές κυβερνήσεις επέλεξαν να επιτεθούν σε όσες/-ους το καταγγέλλουν» τονίζει.
«Οι ΗΠΑ έχουν επικρίνει έντονα τις ρωσικές παραβιάσεις στην Ουκρανία και έχουν δεχτεί δεκάδες χιλιάδες Ουκρανές/-ούς που διαφεύγουν από τον πόλεμο, ωστόσο, στο πλαίσιο πολιτικών και πρακτικών που έχουν τις ρίζες τους στον ρατσισμό εις βάρος των μαύρων, έχουν απελάσει περισσότερες/-ους από 25.000 Αϊτινές/-ούς μεταξύ Σεπτεμβρίου 2021 και Μαΐου 2022, ενώ έχουν υποβάλει πολλές/-ούς από αυτές/-ούς σε βασανιστήρια και άλλη κακομεταχείριση. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. άνοιξαν τα σύνορά τους στις/στους Ουκρανές/-ούς που διέφευγαν από τη ρωσική επιθετικότητα, αποδεικνύοντας ότι, ως ένα από τα πλουσιότερα μπλοκ στον κόσμο, ήταν κάτι παραπάνω από ικανά να υποδεχθούν μεγάλο αριθμό ανθρώπων που αναζητούσαν ασφάλεια και να τους δώσουν πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση και τη στέγαση. Ωστόσο, πολλά κράτησαν τις πόρτες τους κλειστές σε όσες/-ους διέφευγαν από τον πόλεμο και την καταστολή στη Συρία, το Αφγανιστάν και τη Λιβύη».
Η Έκθεση υπενθυμίζει, στις πρώτες σελίδες, την υπερσυγκέντρωση εμβολίων κατά του Covid στις πλούσιες δυτικές χώρες, ενώ, αναφερόμενη στην ενεργειακή κρίση και την αδυναμία καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, τονίζει ότι οι έξι μεγαλύτερες δυτικές πετρελαϊκές εταιρείες κατέγραψαν ρεκόρ κερδών το 2022, με πάνω από 200 δισ. δολάρια.
Συν τοις άλλοις, κάνει ειδική αναφορά και στην όλο και μεγαλύτερη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων παγκοσμίως, με ειδικές αναφορές σε Ιράν και Περού:
»Οι ιρανικές αρχές απάντησαν στην άνευ προηγουμένου εξέγερση κατά της καταπίεσης δεκαετιών με παράνομη βία με αληθινά πυρομαχικά, μεταλλικά σφαιρίδια, δακρυγόνα και ξυλοδαρμούς. Εκατοντάδες άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων παιδιών, σκοτώθηκαν. Τον Δεκέμβριο, οι περουβιανές δυνάμεις ασφαλείας χρησιμοποίησαν παράνομη βία, ιδίως κατά των ιθαγενών και των campesinos, για να καταστείλουν τις διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης που ακολούθησε την απομάκρυνση του πρώην προέδρου Καστίγιο. Δημοσιογράφοι, υπερασπίστριες/- ιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η πολιτική αντιπολίτευση αντιμετώπισαν επίσης καταστολή, μεταξύ άλλων στη Ζιμπάμπουε και τη Μοζαμβίκη».
Ως προς τα δικαιώματα των γυναικών, καταγγέλλεται η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, που «ανέτρεψε μια μακροχρόνια συνταγματική εγγύηση του
δικαιώματος στην άμβλωση, απειλώντας άλλα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων στη ζωή, την υγεία, την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια και την απαγόρευση των διακρίσεων για εκατομμύρια γυναίκες, κορίτσια και άτομα που μπορούν να εγκυμονήσουν. Μέχρι το τέλος του 2022, αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ είχαν ψηφίσει νόμους για την απαγόρευση ή τον περιορισμό της πρόσβασης στην άμβλωση, ενώ ακτιβίστριες στην Πολωνία διώχθηκαν ποινικά επειδή βοηθούσαν γυναίκες να έχουν πρόσβαση σε χάπια άμβλωσης».
Οι αναφορές στην Ελλάδα
Σχετικά με την Ελλάδα, η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας αναφέρει, στην περίληψη:
«Οι αναφορές για παράνομη χρήση βίας κατά ειρηνικών διαδηλωτριών/-ών συνεχίστηκαν. Οι επαναπροωθήσεις προσφυγισσών/-ύγων και μεταναστριών/-ών συνεχίστηκαν. Η καταστολή των αρχών εις βάρος των ΜΚΟ που εργάζονται για τη βοήθεια των προσφυγισσών/-ύγων και των μεταναστριών/-ών συνεχίστηκε. Ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που στερείται αποτελεσματικών εγγυήσεων για τα άτομα που υπόκεινται σε παρακολούθηση έγινε νόμος. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης στη στρατιωτική θητεία συνεχίστηκαν. Κατατέθηκε συλλογική προσφυγή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων που περιέγραφε λεπτομερώς τις καταστροφικές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας στην υγεία».
Για την αστυνομική βία, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται ο σοβαρός τραυματισμός του φοιτητή του ΑΠΘ, Γιάννη Ντουσάκη, από χειροβομβίδα κρότου – λάμψης. Ως προς την ατιμωρησία των αστυνομικών, αναφέρεται με ανησυχία η αθώωση των τεσσάρων αστυνομικών στη δίκη για τον θανάσιμο ξυλοδαρμό του Ζακ Κωστόπουλου, ενώ σημειώνονται και οι δολοφονιες των Νίκου Σαμπάνη και Κώστα Φραγκούλη, για τις οποίες έχουν απαγγελθεί κατηγορίες, αλλά οι εμπλεκόμενοι αστυνομικοί έχουν αφεθεί ελεύθεροι.
Για τις παράνομες επαναπροωθήσεις, η Διεθνής Αμνηστία τονίζει:
«ΜΚΟ και δημοσιογράφοι συνέχισαν να αναφέρουν επαναπροωθήσεις και άλλες καταχρήσεις κατά προσφυγισσών/ως και μεταναστριών/ών στη στεριά και στη θάλασσα. Σε αρκετές περιπτώσεις ομάδες εγκλωβίστηκαν υπό οδυνηρές συνθήκες σε νησίδες στον Έβρο. Σε ορισμένες περίπτώσεις, παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου διέταξε προσωρινά μέτρα υπέρ των ατόμων και ζήτησε από την Ελλάδα να μην τα απομακρύνει, οι επιχειρήσεις διάσωσης από τις αρχές φέρονται να καθυστέρησαν και οι άνθρωποι να επαναπροωθήθηκαν».
Ειδική αναφορά γίνεται και στην ευρωπαϊκή καταδίκη της Ελλάδας για το θανατηφόρο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι το 2014, υπενθυμίζοντας ότι τον περασμένο Ιούνιο, το ΕΔΔΑ έκρινε την Ελλάδα υπεύθυνη γία αρκετές παραβιάσεις, μεταξύ άλλων τού δικαιώματος στη ζωη, λόγω ελλείψεων στις επιχειρήσεις διάσωσης καί στη διερεύνηση του περιστατικού.
Σημειωνεται επίσης πως «αρκετές υποθέσεις επαναπροωθήσεων παρέμεναν σε εκκρεμότητα ενώπιον τού ΕΔΔΑ καί της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στο τέλος του έτους, ενώ αρνητικά καταγράφεται και το κλείσιμο του προγράμματος ESTIA για τη στέγαση εξαιρετικά ευάλωτων προσφύγων σε διαμερίσματα.
Για τις παρακολουθήσεις η Διεθνής Αμνηστία καταγράφει συνοπτικα το ιστορικό των αποκαλύψεων, μέχρι το τέλος του 2022, ενώ στηλιτεύει τον νόμο που ψήφισε μόνη της η κυβέρνηση Μητσοτάκη:
«Τον Απρίλίο, δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης αποκάλυψαν ότι το τηλέφωνο του Έλληνα δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη είχε μολυνθεί από το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 2021 και είχε επίσης υποκλαπεί από την ελληνική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών το 2020. Ο Αρχηγηός του κόμματος της αντιπολίτευσης ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ και μέλος του Ευρωκοινοβουλίου, Νίκος Ανδρουλάκης, καθώς και ο Χρήστος Σπίρτζης, πρώην υπουργός του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ΣΥΡΙΖΑ, είχαν επίσης στοχοποιηθεί με το Predator. Το τηλέφωνο του Νίκου Ανδρουλάκη παρακολουθούνταν επιπλέον από την ΕΥΠ. Τον Απρίλιο ξεκίνησε δικαστική έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς περί κατασκοπευτικού λογισμικού και τον Νοέμβριο ξεκίνησε άλλη μία δικαστική έρευνα μετά τη δημοσίευση από εφημερίδα ενός καταλόγου προσώπων υψηλού κύρους που φέρονται να βρίσκονταν υπό κρατική παρακολούθηση ή/και να έχουν στοχοποιηθεί με Predator. Τον Δεκέμβριο, το κοινοβούλιο ψήφισε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που στερεί το δικαίωμα αποτελεσματικών εγγυήσεων για τα άτομα τα οποία υπόκεινται σε παρακολούθηση και νομιμοποιεί τη χρήση κατασκοπευτικών τεχνολογιών από τις αρχές».
Με την «στέρηση αποτελεσματικών εγγυήσεων» στον νέο νόμο, είναι προφανές ότι εννοείται η παρεμπόδιση της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών να ενημερώνει τους πολίτες ότι είχαν αποτελέσει στόχο κρατικής παρακολούθησης, ενώ, με άρθρο του νέου νόμου, δόθηκε η δυνατότητα προμήθειας λογισμικών τύπου Pegasus/Predator από κρατικές δομές.
Aναφορές επίσης γίνονται τη δίωξη εναντίον της Προέδρου της ΟΕΝΓΕ, Αφροδίτης Ρέντζιου, για κινητοποίηση, με βάση τον νόμο Χρυσοχοϊδη, στις κατηγορίες κατά διασωστών, οι οποίες τελικά κατέρρευσαν το 2023, στη δίωξη του ιδρυτή του Παρατηρητηρίου Συμφωνιών του Ελσίνκι, Παναγιώτη Δημητρά, στην αγωγή Slapp από στέλεχος της «Ελληνικός Χρυσός» κατά της δημοσιογράφου του alterthess.gr, Σταυρούλας Πουλημένη, στη διαχρονική παραβίαση των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης, αλλά και στον νέο Σωφρονιστικό Κωδικα, για τον οποίο «η κοινωνία των πολιτών αντέδρασε» εκφράζοντας ανησυχίες ότι «θα περιορισει περαιτέρω τα δικαιώματα των κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος προσωρινής αποφυλάκισης και θα συμβάλει περισσότερο στον διαρκή υπερπληθυσμό των ελληνικών φυλακών.»
Η έκθεση, τέλος, υπενθυμίζει ότι ως προς το δικαίωμα των πολιτών στην Υγεία, η Διεθνής Αμνηστία κατέθεσε συλλογική προσφυγή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση της Ελλάδας παραβίασε διατάξεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη σχετικά με το δικαίωμα στην υγεία και στην απαγόρευση των διακρίσεων, εξαιτίας των επιπτώσεων των μέτρων λιτότητας που θεσπίστηκαν μετά την οικονομική κρίση του 2009/2010.