Στο νέο του βιβλίο «Μιλώντας στον Πατέρα μου, Μια Εισαγωγή στην Τεχνοφεουδαρχία» (Πατάκης: Αθήνα 2024), ο Γιάνης Βαρουφάκης προβαίνει σε μια αρκετά τολμηρή και αντιδιαισθητική διάγνωση ότι ο καπιταλισμός έχει τελειώσει, αντικαθιστάμενος από ό,τι ο ίδιος ονομάζει «τεχνοφεουδαρχία».

Το βασικό ερώτημα βεβαίως το οποίο τίθεται και αναπτύσσεται στο βιβλίο είναι αν πρόκειται για άλλη μια μετάλλαξη, μεταξύ πολλών, του καπιταλισμού ή για όντως τέλος του και μετάβαση σε κάτι ριζικά διαφορετικό. Η άποψη του βιβλίου είναι ότι δεν υπάρχουν πλέον τα βασικά χαρακτηριστικά της κεφαλαιοκρατίας και της δυναμικής της, καθώς το ίδιο το κεφάλαιο, για την ακρίβεια μια μεταλλαγμένη μορφή του, σκότωσε την κεφαλαιοκρατία, σαν ένας ιός που γεννά ένα στέλεχος τόσο τοξικό, ώστε σκοτώνει τον οργανισμό εντός του οποίου παρασιτούσε.

Οι δύο εξελίξεις που έχουν προκαλέσει αυτή τη μετάλλαξη είναι η ιδιωτικοποίηση του διαδικτύου, η οποία παρομοιάζεται με τις «μεγάλες περιφράξεις» των γαιών στον 18ο αιώνα και από την άλλη ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασαν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες στο τραπεζικό κραχ του 2008. Εισάγεται ο νεολογισμός «νεφοκεφάλαιο», ο οποίος χαρακτηρίζει το υπολογιστικό «νέφος», όπου ανεβαίνουν όλες οι πληροφορίες μέσω του διαδικτύου. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι αγορές και το κέρδος δεν παίζουν πλέον τον ίδιο ρόλο όπως έπαιζαν παλιά στον παραδοσιακό καπιταλισμό, καθώς οι αγορές έχουν υποκατασταθεί από ψηφιακές πλατφόρμες αγοραπωλησιών. Ένας συναφής νεολογισμός που εισάγεται είναι η «νεφοπρόσοδος», για να χαρακτηρίσει αυτό που ένας παραγωγός πρέπει να πληρώσει στις πλατφόρμες, θυμίζοντας τη γεωπρόσοδο που πληρωνόταν παλιά στον φεουδάρχη. Αυτό σημαίνει ότι οι παραδοσιακοί καπιταλιστές, όπως οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου και των μέσων παραγωγών έχουν καταστεί δευτερεύοντες, επειδή ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος της υπεραξίας που αποσπάται από τους μισθωτούς εκχωρείται ως νεφοπρόσοδος στους ιδιοκτήτες του νεφοκεφαλαίου. Οι καπιταλιστές οι οποίοι έχουν αποτύχει στη νέα συσσώρευση, αυτή του νεφοκεφαλαίου, εξελίσσονται σε υποτελείς της νέας τάξης, ενώ η νέα πραγματική ελίτ είναι αυτοί που έχουν προνομιακό ρόλο σε αυτή τη νέα συσσώρευση και ονομάζονται «τεχνοφεουδάρχες» της νέας ψηφιακής γης. Το καινούργιο στοιχείο είναι ότι όλοι οι άνθρωποι αναπαράγουν με απλήρωτη εργασία το νεφοκεφάλαιο με το να παράγουμε δεδομένα, όταν χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο, και έτσι παράγουμε αξία για τους τεχνοφεουδάρχες επιπλέον της υπεραξίας, την οποία ούτως ή άλλως παράγουμε ως μισθωτοί για τους παραδοσιακούς καπιταλιστές. Με τον τρόπο αυτό είμαστε και νεοκολίγοι και προλετάριοι.

H εξέλιξη αυτή έχει καταστεί δυνατή, επειδή οι αλγόριθμοι μπορούν και προοδεύουν μέσω ενισχυτικής μάθησης, που τους προσφέρουμε εμείς, και στη συνέχεια μπορούν όχι μόνο να καταγράφουν, αλλά και να τροποποιούν τη συμπεριφορά μας. Οι απλοί αλγόριθμοι έχουν μετατραπεί σε αλγόριθμους που μπορούν να προσαρμόζουν τους στόχους τους, ανάλογα με το αποτέλεσμα της δραστηριότητάς τους, δηλαδή να επαναπρογραμματίζονται. Τα κυκλώματα των υπολογιστών έχουν αντικατασταθεί από «νευρωνικά δίκτυα». Οι αλγόριθμοι έχουν αποκτήσει δυνατότητες μάθησης με την έννοια αυτοαξιολόγησης και αυτοβελτίωσης. Κατά τον τρόπο αυτό οι αλγόριθμοι όχι μόνο προβλέπουν τις συμπεριφορές μας, αλλά και επιδρούν σε αυτές και αλλάζουν τις προτιμήσεις μας.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν έχουμε μια ανανεωμένη μορφή φεουδαρχίας, καθώς στην κλασική φεουδαρχία ο ηγεμόνας παραχωρούσε φέουδα σε βασάλους και επιτηρούσε την εκμετάλλευσή τους, ενώ σήμερα ο κάτοχος ιδιωτικοποιημένου νεοκεφαλαίου παραχωρεί ψηφιακά νεφοφέουδα στους παραδοσιακούς καπιταλιστές, που μετατρέπονται σε υποτελείς. Ωστόσο, η τεχνοφεουδαρχία δεν αποτελεί επιστροφή στον παλαιό τύπο φεουδαρχίας, αλλά μία μετεξέλιξη του καπιταλισμού σε ένα νέο σύστημα με νεο-φεουδαρχικά χαρακτηριστικά.