Μία από τις πρώτες δηλώσεις του νέου υπουργού Εξωτερικών του Ιράν, του Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν, σχεδόν με την ανάληψη των καθηκόντων του, ήταν πως, «είναι ένας απλός στρατιώτης του μάρτυρα Σολεϊμανί». Ήταν μια δήλωση που είναι βέβαιο ό,τι συγκίνησε το εσωτερικό του ακροατήριο, και μέρος του διεθνούς, όσο βέβαιο είναι ό,τι είχε διπλό στόχο: διαβεβαίωνε ότι δεν θα έκανε το «τεράστιο λάθος» που έκανε ο πολύπειρος και σημαντικός διπλωμάτης προκάτοχός του, ο Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, να αγνοήσει τη μνήμη και την επιρροή του δολοφονημένου στρατηγού. Και δεν ήταν η μόνη τέτοια δήλωση. Σε συνεντεύξεις του έχει αναφερθεί όχι μόνον στο γεγονός ότι «ο στρατηγός έφτασε μέχρι τις κρεβατοκάμαρες των σιωνιστών» για να μαζέψει πληροφορίες, αλλά και στα ενύπνια των πολεμιστών του Σολεϊμανί, στη Συρία που «τους έλεγε στον ύπνο τους τι πρέπει να κάνουν» στη μάχη για να νικήσουν… Και το έπραττε με συγκίνηση.

Η αντικατάσταση του Ζαρίφ δεν αποτελεί μόνον αποτέλεσμα του περάσματος από μιαν πιο «φιλελεύθερη», υπό το Ρουχανί, κυβέρνηση, σε μία πιο «σκληροπυρηνική», υπό τον Ραϊσί. Ειδικά στην παρούσα φάση, που η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν είναι πάλι στο τραπέζι – ο Ζαρίφ υπήρξε από τους αρχιτέκτονές της (κι ο στρατηγός Σολεϊμανί από τους εχθρούς της).

Η αντικατάσταση του Ζαρίφ συνδέεται στενά και με τη σχέση του ιρανικού λαού με τον Κασέμ Σολεϊμανί, και υπήρξαν δύο γνωστά προηγούμενα που έδειξαν ότι οι δύο άνδρες συγκρούστηκαν και μάλιστα σφοδρά, αλλά και με το ρόλο που ο σημερινός ΥΠΕΞ του Ιράν είχε ανεπίσημα αναλάβει, όπως όλα δείχνουν, τα τελευταία χρόνια.

 Το πρωτο προηγούμενο συνέβη όταν ο στρατηγός ήταν ακόμη εν ζωή. Τότε είχε προκαλέσει έκπληξη διεθνώς η τριήμερη παραίτηση του Ζαρίφ, ο οποίος είχε ανακοινώσει από τα κοινωνικά δίκτυα ότι ζητεί «συγγνώμη από το βάθος της καρδιάς του για την ανικανότητά του να συνεχίσει να υπηρετεί [το Ιράν] και για όλες τις αδυναμίες και τις αμέλειες [του] κατά την περίοδο της θητείας» του. Μάλιστα, το μήνυμά του ξύπνησε, κυριολεκτικά, πολλούς αναλυτές διεθνών, γιατί, ευφυώς, το ανέβασε αργά το βράδυ, ώστε ο τότε πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, να μην μπορέσει να τον «συμμαζέψει». 

Το επόμενο πρωί, όταν οι εκπρόσωποι του Τύπου τον περικύκλωσαν, του τηλεφωνούσαν, τον κυνηγούσαν, είχε δηλώσει ανυποχώρητος. Όπως πολλοί προέβλεψαν εκείνο το καυτό τριήμερο για το Ιράν, ο Ρουχανί – και ο ανώτατος ηγέτης – δεν έκανε δεκτή την παραίτηση του Ζαρίφ, ο Ζαρίφ επέστρεψε στο υπουργείο, και όλα έμοιαζαν να επανέρχονται στην περίφημη κανονικότητα.  

Το παρασκήνιο, ωστόσο, όσα δηλαδή από αυτό έγιναν γνωστά, έδειχναν πως η θέση του Ζαρίφ είχε γίνει πολύ ασθενέστερη και γι’ αυτό είχε οδηγηθεί στο παιγνίδι της παραίτησης. Χαρακτηριστικά, λίγες μέρες πριν την παραίτηση Ζαρίφ, στις 25 Φεβρουαρίου του 2019, είχε επισκεφθεί, σε μια επίσκεψη αστραπή, την Τεχεράνη ο πρόεδρος της Συρίας, Μπασάρ αλ- Άσαντ. Στην επίσκεψη αυτή και στην συνάντηση του Άσαντ με τον ανώτατο ηγέτη της χώρας παρέστη ο Κασέμ Σολεϊμανί και δεν εκλήθη ο Ζαρίφ. Ήταν το κερασάκι στην τούρτα των «αποκλεισμών» του τελευταίου, που έβλεπε οι διεθνείς επαφές στα πιο κρίσιμα για το Ιράν μέρη του πλανήτη να γίνονται είτε από τον ίδιο το στρατηγό και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης, είτε από συμβούλους του ανώτατου ηγέτη επί των διεθνών θεμάτων (θα επανέλθουμε), που δεν έβλεπαν ποτέ και δεν ενημέρωναν ποτέ το Ζαρίφ, έβλεπαν όμως πολύ συχνά το στρατηγό, που είχε μια ιδιαίτερα αγαπητική, θερμή, υιική σχέση με τον ανώτατο ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ. 

Πολύ απλά, ο Ζαρίφ είχε γίνει πια ένας υπουργός Εξωτερικών για δεξιώσεις. Ούτε γνώριζε ούτε αποφάσιζε. Ένα πολύ βαρύ χαστούκι για έναν διπλωμάτη του ύψους του. Εκτός αυτού, ακόμη και επαναφορά του στο υπουργείο ήταν μια νίκη του Σολεϊμανί, όσο κι αν φαίνεται οξύμωρο. Γύριζε, κυριολεκτικά για τα μάτια του κόσμου, γνωρίζοντας ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτε χωρίς την έγκριση του στρατιωτικού που ντε φάκτο χάρασσε την εξωτερική πολιτική της χώρας και αποφάσιζε τις συμμαχίες της. Η δήλωση, τότε, του Σολεϊμανί πως «αυτός που κυρίως χαράσσει την εξωτερική πολιτική της χώρας» είναι ο Ζαρίφ, σήμαινε πως ο Σολεϊμανί είχε λόγο επί του θέματος, καθοριστικό για την παραμονή του Ζαρίφ στη θέση του.   

Το δεύτερο γεγονός που καταδίκασε σε αποστράτευση το Ζαρίφ, ήταν η περίφημη «μυστική» συνέντευξή του, η οποία διέρρευσε την περασμένη άνοιξη. Η συνέντευξη είχε δοθεί το Μάρτιο του 2020, δηλαδή μετά τη δολοφονία Σολεϊμανί, και αμαύρωσε ιδιαίτερα, στο εσωτερικό της χώρας, την εικόνα του Ζαρίφ. Σε αυτή τη συνέντευξη, ο απελθείς υπουργός Εξωτερικών του Ιράν ουσιαστικά επιβεβαίωνε όλα όσα ως τότε αποτελούσαν το κυρίαρχο σενάριο για την παραίτησή του. Ανέφερε ότι «υποχρεώθηκε να θυσιάσει τη διπλωματία» λόγω των επιλογών και δράσεων του μάρτυρα του Ιρανικού λαού, που δολοφονήθηκε από τις ΗΠΑ στη Βαγδάτη τον Ιανουάριο του 2020. Έλεγε επίσης ο,τι υποχρεώθηκε να ακολουθήσει «ψυχροπολεμικές στρατηγικές» και να ακολουθήσει τις επιλογές Σολεϊμανί ενώ «ποτέ δεν κατόρθωσε να πάρει την ελάχιστη βοήθεια» από τον δολοφονημένο ηγέτη της δύναμης Αλ-Κουντς, «που να υπηρετεί την διπλωματία του [Ζαρίφ]». Δεν ήξερε, είπε, τίποτε για τις επιχειρήσεις στη Συρία («έμαθα από τον [τότε υπεξ των ΗΠΑ] Τζων Κέρρυ ότι το Ισραήλ είχε κάνει 200 επιθέσεις κατά ιρανικών δυνάμεων στη Συρία»), δεν εκλήθη σε συναντήσεις Σολεϊμανί – Λαυρώφ [οι σχέσεις Ζαρίφ- Λαυρώφ δεν είναι και οι καλύτερες], που κατά την άποψή του είχαν ως μόνο στόχο να «καταστρέψουν» την προσπάθεια για μια συμφωνία για τα πυρηνικά… Και η λίστα μοιάζει ατελείωτη, ειδικά σε θέματα που όχι μόνον θα έπρεπε να έχει λόγο, αλλά και σε θέματα που θα έπρεπε να έχει τον πρώτο και απόλυτο λόγο. Ας κρατηθεί ό,τι σε αυτή τη συνέντευξη, ανέφερε και το όνομα του διαδόχου του. Και όχι κολακευτικά. 

Στην ίδια συνέντευξη, αναφέρεται πως ο πρόεδρος Ρουχανί «δεν είχε ιδέα» για την «ανάμειξη του Σολεϊμανί» σε θέματα εξωτερικής πολιτικής – χωρίς ο Ζαρίφ να πει, βέβαια, το ίδιο και για τον ανώτατο ηγέτη. Είναι ένα πιθανό ψεύδος, θα τολμήσω να πω. Είναι αδύνατον είτε ο ίδιος είτε ο πρόεδρος της χώρας να μην γνώριζε, ειδικά καθώς αυτά που …είπε ο Τζων Κέρρυ στον Ζαρίφ τα ήξεραν κι οι δημοσιογράφοι: αναφορές σε Ισραηλινές επιθέσεις κατά Ιρανικών στρατευμάτων στη Συρία δημοσιεύονταν συχνά πυκνά τότε. 

Παρενθετικά: «Κατά τις συνομιλίες για την πυρηνική συμφωνία, και πολλές ακόμη σημαντικές διεθνείς συνομιλίες, η διπλωματία του Ιράν στηριζόταν στις επιτυχίες του στα πεδία των μαχών. Ο στρατηγός Σολεϊμανί ποτέ δεν έβαλε τα λαϊκά συμφέροντα σε κίνδυνο. Ήξερε πως το πεδίο των μαχών και η διπλωματία είναι οι δύο στηλοβάτες της προστασίας των λαϊκών συμφερόντων και της εθνικής ασφάλειας του Ιράν», ήταν το τουίτ σχόλιο του υπαλλήλου της ιρανικής βουλής Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν, στη συνέντευξη Ζαρίφ, που τότε δεν πολυενδιέφερε κανέναν…

«Ο λαός μας προτιμάει ένας στρατιωτικό ήρωα από έναν διπλωμάτη», κατέληγε στησυνέντευξη ο ίδιος ο Ζαρίφ, δικαιολογώντας και το γεγονός ό,τι η δική του δημοτικότητα όπως και η δημοτικότητα του Ρουχανί, εκείνη την εποχή, βούλιαζαν, ενώ ο Σολεϊμανί είχε το 90% του ιρανικού λαού να πίνει νερό στο όνομά του.   

Η αντικατάσταση του Ζαρίφ έγινε γιατί ακριβώς η σχέση του με τον Σολεϊμανί δεν ήταν καλή – σε κανονικές συνθήκες και με τις συνομιλίες στη Βιέννη ακόμη ενεργές, θα έπρεπε, για κάποιο χρόνο, τιμητικά έστω, να παραμείνει στη θέση του. Και η επιλογή του Χοσεϊν Αμιραμντολαγιάν, όπως και η δήλωσή του για το Σολεϊμανί, δείχνουν ξεκάθαρα πως ο νεκρός στρατηγός επηρεάζει ακόμη, και θα επηρεάζει για πολύ καιρό, τις κεντρικές πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις, στο Ιράν. Μεταξύ των οποίων και η επιστροφή ή όχι, υπό όρους και ποιούς όρους, στο τραπέζι της Βιέννης. Γιατί ο νέος υπουργός Εξωτερικών του Ιράν υπήρξε προνομιακός συνομιλητής του στρατηγού, και όχι μόνον. 

Ο ντε φάκτο υπουργός και οι υπόγειες διαδρομές της πενταετίας

Μία από τις δηλώσεις του νέου προέδρου του Ιράν, στη Νέα Υόρκη όπου βρέθηκε για την γενική συνέλευση του ΟΗΕ, ήταν πως το Ιράν «μετακινείται σε μια νέα εξωτερική πολιτική» βασισμένη στην «πολυμερή οικονομική πολιτική» και στις «ευρύτερες σχέσεις ειδικά με τις γειτονικές χώρες». Είναι μια δήλωση ακυρωτική, ουσιαστικά, της πολιτικής Ζαρίφ, που, παράλληλα, υιοθετεί τις βασικές αρχές της πολιτικής Σολεϊμανί και είναι έκφραση της πολιτικής που χρόνια τώρα υποστηρίζει ο Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν. Χωρίς να αποχωρεί από τις συνομιλίες, βάζει όρους και αφήνει να εννοηθεί ότι το Ιράν δεν θα συνεχίσει να εξαρτά κανένα μέρος της πολιτικής του από τη Δύση. Η πρόσφατη ένταξη του Ιράν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization, SCO) ήταν η απόδειξη πως ότι έλεγε το εννούσε. Το Ιράν μετακινείται προς την Ασία, και καθορίζει την πολιτική του με γεωπολιτικά κριτήρια που βάζουν σε πολύ κατώτερη μοίρα τη Δύση. 

Είναι η πολιτική που εδώ και χρόνια εφαρμόζει ο νέος υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν, και αυτό εννούσε όταν είπε στο γερμανό ομόλογό του πως «η Ιρανική Οικονομία δεν θα είναι πια συνδεδεμένη με την πυρηνική συμφωνία, γιατί το Ιράν είναι έτοιμο να σφυρηλατίσει νέους δεσμούς άσχετα με την συμφωνία` αυτή» προσθέτοντας πως «οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις Γερμανίας – Ιράν δεν είναι καθόλου ικανοποιητικές και θα πρέπει να εξευρεθεί μια λύση στο πρόβλημα» [Τι σημαίνει οικονομικά αυτό για τις ευρωπαϊκές χώρες, κι όχι μόνο για τη Γερμανία, είναι σαφές, ειδικά καθώς οι σχέσεις ΗΠΑ- ΕΕ βρίσκονται σε κρίση].

Μέχρι την επίσημη ανάληψη των καθηκόντων του, Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν, ο νέος Υπουργός Εξωτερικών, υπηρετούσε στην βουλή του Ιράν, ως υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων. Θέση υποτιμητική για κάποιον που υπήρξε υφυπουργός επί κυβερνήσεων Αχμαντινετζάντ, και αργότερα με ρόλο και στις συνομιλίες για την πυρηνική συμφωνία. 

Οι δυτικοί βιογράφοι του τονίζουν τους «ιδιαίτερα στενούς δεσμούς του με την Δύναμη Κουτζ», στην οποία ηγείτο ο δολοφονημένος στρατηγός και η οποία αποτελεί το διεθνές επιχειρησιακό τμήμα των Φρουρών της Επανάστασης, και αφήνουν να υπονοηθεί ο ρόλος του, όσο οι σχέσεις Ζαρίφ – Σολεϊμανί χειροτέρευαν. 

Γεννημένος το 1964, με ευρείες σπουδές στις διεθνείς σχέσεις αλλά πάντα στο Ιράν, είναι ειδικευμένος, και έχει υπηρετήσει και ως υφυπουργός, σε θέματα που αφορούν τις Αραβικές και Αφρικανικές χώρες – χώρες στις οποίες η Κίνα και ο νέος Δρόμος του Μεταξιού έχουν επενδύσει πολλά. Μάλιστα, από το 2011- 2016, την περίοδο της αύξησης της κινεζικής οικονομικής εισόδου στην περιοχή, υπηρετούσε ακριβώς σε αυτή τη θέση, ενώ λίγο πριν είχε αυξημένες αρμοδιότητες σε θέματα Ιράκ. Παράλληλα, κι αυτό είναι επίσης ενδεικτικό της μετακίνησης του Ιράν, δε φημίζεται για τα αγγλικά του ενώ μιλά άπταιστα την αραβική. Παρ’ όλα αυτά, πιθανότατα για λόγους εθνικής υπερηφάνειας, χρησιμοποιεί σε όλες του τις συνεντεύξεις, σε ξένα μέσα, διερμηνέα. (Ο Μωχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ ήταν πολύ πιο κοντά στη Δύση, όντας και αμερικανοσπουδαγμένος και, επί δεκαετίες, ο εκπρόσωπος του Ιράν στον ΟΗΕ, χρησιμοποιούσε πάντα την ωραία του αγγλική σε αυτές τις περιπτώσεις).  

Είναι, επίσης, πολύ κοντά στον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, σε αντίθεση με το Ζαρίφ. Όπως ανέφερε το πρακτορείο ειδήσεων Ρώυτερς, «στον ιστότοπο του Αγιατολάχ φιλοξενούνται τουλάχιστον δέκα αναλύσεις του [Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν] για διεθνή θέματα, κάτι που θεωρείται εξαιρετικό προνόμιο για οποιονδήποτε Ιρανό αξιωματούχο». 

Εκείνη την περίοδο δομήθηκε και η προσωπική του σχέση με τον στρατηγό Κασέμ Σολεϊμανί. Ήταν ο άνθρωπος, στο υπουργείο Εξωτερικών, που γνώριζε τις θέσεις και δράσεις του Σολεϊμανί, τις οποίες δε γνώριζε ο Ζαρίφ – τουλάχιστον σύμφωνα με τις δηλώσεις του τελευταίου. Σε συνέντευξή του πριν αναλάβει, ο Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν μιλούσε με συγκίνηση για τις συναντήσεις του με το Σολεϊμανί «επί περίπου δυο δεκαετίες» ομολογώντας πως πριν οποιαδήποτε διπλωματική συνάντηση ή συνομιλίες στην περιοχή «έκανε πρώτα συζήτηση με το στρατηγό» – ναι, ενώ ο Ζαρίφ ήταν στην απεξω… 

Πέραν της στενής του σχέσης με το δολοφονημένο Σολεϊμανί και των ευλογιών του ανώτατου ηγέτη, ο νέος ΥΠΕΞ έχει εξαιρετική σχέση και με τον Χασάν Νασράλλα, τον ηγέτη της Χεσμπολάχ του Λιβάνου. Είχαν πρωτογνωριστεί το 2010 και από τότε «φρόντιζαν να συναντιούνται συχνά» και να μιλούν «έξι και επτά ώρες για την περιοχή». Για τους στενούς, και οικογενειακούς, δεσμούς Νασράλα – Σολεϊμανί, δεν χρειάζεται να επανέλθουμε, είναι γνωστοί. Εκείνο που αξίζει αναφοράς, όμως, είναι πως η περίοδος του 2016, κατά την οποία σφυρηλάτησαν τη σχέση τους ήταν εκείνη κατά την οποία, με ΥΠΕΞ Ζαρίφ, ο Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν είχε μετακινηθεί από τη θέση του υφυπουργού στην [χαμηλότερη] θέση στο κοινοβούλιο. Οι συνομιλίες του με τον Νασράλα προφανώς και δεν γίνονται με επίσημη ιδιότητα – γίνονταν όμως με την ιδιότητα του ντε φάκτο υφυπουργού ή ακόμη και υπουργού Εξωτερικών, καθώς ενώ ο Ζαρίφ «δεν μάθαινε τίποτε» ο σημερινός ΥΠΕΞ του Ιράν μάθαινε και συζητούσε τα πάντα…  

Ήδη τότε, το 2016, είχαν ακουστεί κάποιες δημοσιογραφικές φωνές στην περιοχή να λένε πως η απομάκρυνση από το υπουργείο του Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν – τον είχαν στείλει πρέσβυ σε αραβική χώρα, αρνήθηκε τη θέση και πήγε στη βουλή – ήταν κίνηση πίσω από την οποία βρίσκονταν ο Ζαρίφ, κίνηση με στόχο να μειωθεί η επιρροή του Σολεϊμανί στην εξωτερική πολιτική της χώρας. Όταν, σε κάποια συνέντευξη, είχαν ρωτήσει τον Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν αν η απομάκρυνσή του έγινε «μετά από αίτημα του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζων Κέρρυ», είχε απαντήσει «γι’ αυτό να ρωτήσετε τον κύριο Ζαρίφ»… 

Όλα δείχνουν ότι ο νέος υπουργός Εξωτερικών του Ιράν δεν είναι και τόσο νέος. Από την εποχή της ρήξης των σχέσεων της κυβέρνησης Ρουχανί με τον Σολεϊμανί [και πιθανώς τον Χαμενεϊ] ο Χοσεϊν Αμιραμπντολαγιάν ήταν ο άνθρωπος που γνώριζε τις κινήσεις του Σολεϊμανί, στήριζε την πολιτική του και πραγματοποιούσε ότι επαφές χρειάζονταν, σε διπλωματικό επίπεδο. Είναι ο άνθρωπος που ανέλαβε να ενισχύσει,  ανεπίσημα, τις σχέσεις του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα, έχοντας το ρόλο ντε φάκτο υπουργού Εξωτερικών, στις σχέσεις αυτές, τα τελευταία τέσσερα με πέντε χρόνια. Έχει χαρακτηρίσει κρίσιμα στρατηγικές αυτές τις σχέσεις και αυτή την πολιτική θα ακολουθήσει, μια πολιτική που θα επιβεβαιώσει, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, ο,τι «το Ιράν πρέπει να προτιμήσει την Ανατολή από τη Δύση για να υπερασπιστεί τα ζωτικά του συμφέροντα».