Όταν ο ιμπεριαλισμός προωθούσε τα ναρκωτικά

Όλα άρχισαν με το τσάι

Το τσάι πρωτοεμφανίστηκε στην Βρετανία το 1645. Στην αρχή αποτελούσε είδος πολυτελείας που καταναλώνονταν κυρίως στην βασιλική Αυλή. Μέσα σε 150 χρόνια είχε εξελιχθεί σε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας της βρετανικής κοινωνίας και είχε διαδοθεί στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Η Εταιρεία της Βρετανικής Ανατολικής Ινδίας απέκτησε το μονοπώλιο στο εμπόριο και τη μεταφορά του τσαγιού από την Κίνα, το οποίο της προσέφερε τεράστια κέρδη. Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, η εταιρεία πωλούσε κάθε χρόνο 10.000 τόννους τσάι στην Βρετανία. Η βρετανική κυβέρνηση επωφελείτο από το εμπόριο, επιβάλλοντας δασμούς 100% στις εισαγωγές τσαγιού.

Η εταιρεία αντιμετώπιζε όμως ένα πρόβλημα. Η Κίνα εξήγαγε τσάι, πορσελάνη και μετάξι στις χώρες της Δύσης, αλλά δεν εισήγαγε σχεδόν τίποτα από αυτές, και απαιτούσε να πληρώνεται με ασήμι για τις εξαγωγές της. Αυτό περιόριζε σημαντικά τα κέρδη της εταιρείας.

Τα ναρκωτικά ως εμπόρευμα

Εν καιρώ, η εταιρεία αντιλήφθηκε ότι υπήρχε ζήτηση στην Κίνα για ένα προϊόν που καλλιεργείτο στις φυτείες της στην Ινδία, το όπιο, και άρχισε να το προμηθεύει στους Κινέζους. Ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Κίνας κάπνιζε όπιο, και αρκετοί από αυτούς ήταν εθισμένοι στη χρήση του. Από το 1830 οι έμποροι στην Κίνα άρχισαν να πληρώνουν με ασήμι για τις εισαγωγές οπίου.

Γελοιογραφία της εποχής: Ευρωπαίος αξιωματικός ταΐζει Κινέζο με όπιο

Το εμπόριο οπίου γινόταν λαθραία, γιατί είχε απαγορευτεί επανειλημμένα στην Κίνα: το 1729, 1796, 1799 και 1800. Οι απαγορεύσεις επαναλαμβανόντουσαν διότι οι σχετικοί νόμοι δεν εφαρμόζονταν αποτελεσματικά και δεν επηρέαζαν την κατανάλωση οπίου. Τελικά το 1839 ο Κινέζος αυτοκράτορας διόρισε έναν επίτροπο στην Καντόνα, το μόνο λιμάνι στο οποίο επιτρεπόταν το εμπόριο με τη Δύση, για να σταματήσει την εισαγωγή οπίου. Ο επίτροπος επέβαλλε δρακόντεια μέτρα για να καταργήσει το εμπόριο. Κατάσχεσε και κατάστρεψε 1.700 τόννους οπίου και απέκοψε την τροφοδότηση και την υδροδότηση των Βρετανών εμπόρων στο λιμάνι.

Η διπλωματία των κανονιοφόρων

Σε απάντηση, η Βρετανία έστειλε στρατό και πλοία, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου τεθωρακισμένου πολεμικού ατμόπλοιου, τα οποία βομβάρδισαν κινεζικά πλοία και οχυρώσεις. Έτσι άρχισε «Ο Πρώτος Πόλεμος του Οπίου» (1839-1842), ο οποίος σηματοδότησε την επιβολή της βούλησης των ιμπεριαλιστικών κρατών με τη μέθοδο που έμεινε γνωστή ως «διπλωματία των κανονιοφόρων».

Λόγω της βρετανικής στρατιωτικής υπεροχής, ο αυτοκράτορας της Κίνας αναγκάστηκε να υπογράψει τη συνθήκη του Νανκίνγκ το 1842. Παρότι η συνθήκη δεν ανέφερε το εμπόριο οπίου, στην ουσία το καθιέρωνε. Επιπλέον, προσέφερε πρόσβαση σε 4 ακόμα κινεζικά λιμάνια και πολλά προνόμια στους Βρετανούς εμπόρους στην Κίνα, και παραχώρησε το νησί του Χονγκ Κονγκ στην Βρετανία. Λίγο αργότερα, παρόμοια προνόμια παραχωρήθηκαν και σε άλλες ξένες δυνάμεις. Επίσης, η Κίνα υποχρεώθηκε να αποζημιώσει τους Βρετανούς για το κόστος της στρατιωτικής εκστρατείας, και τους εμπόρους για το κατεστραμμένο όπιο, με 26 εκατομμύρια ασημένια δολάρια.

Διάφοροι Βρετανοί διανοούμενοι, νομικοί και πολιτικοί πήραν το μέρος της Κίνας και καταδίκασαν τον πόλεμο ως αποτέλεσμα ενός ανήθικου εμπορίου που παραβίαζε τους διεθνείς νόμους για να εξυπηρετήσει τα οικονομικά συμφέροντα της Βρετανίας. 

Απληστία χωρίς όρια

Εν τούτοις, οι Βρετανοί αξιωματούχοι στα κινεζικά λιμάνια έψαχναν για κάποιο πρόσχημα να αποσπάσουν ευνοϊκότερους όρους από τις κινεζικές αρχές. Όταν οι τελευταίες κατάσχεσαν το 1856 ένα πλοίο κινεζικής ιδιοκτησίας, επανδρωμένο από Κινέζους λαθρέμπορους και πειρατές, αλλά εγγεγραμμένο στο βρετανικό νηολόγιο, οι αξιωματούχοι άδραξαν αμέσως την ευκαιρία. Ταυτόχρονα, η Γαλλία χρησιμοποίησε την εκτέλεση ενός Γάλλου ιεραποστόλου  στην Κίνα ως δικαιολογία για να επέμβει.

Κινεζική εικόνα του 1858 παριστάνει έναν Ευρωπαίο σαν τριχωτό τέρας που βγάζει φωτιά από το στόμα του – τα κανόνια των ευρωπαϊκών στόλων.

Μια βρετανική και γαλλική στρατιωτική δύναμη επιτέθηκε στην Κίνα, αρχίζοντας τον «Δεύτερο Πόλεμο του Οπίου» (1856-1860). Ο Κινέζος αυτοκράτορας αναγκάστηκε να υπογράψει νέα συνθήκη το 1858, η οποία νομιμοποιούσε το εμπόριο οπίου και παραχωρούσε άλλα 10 λιμάνια  για το εμπόριο των ξένων δυνάμεων.  Όταν ο αυτοκράτορας προσπάθησε να αποσύρει τη νέα συνθήκη, οι Άγγλο-Γαλλικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο Πεκίνο το 1860 και έκαψαν το θερινό παλάτι του. Ο αυτοκράτορας έκανε περαιτέρω παραχωρήσεις για να σταματήσουν οι επιθέσεις.

Πολλά έργα τέχνης και διακοσμήσεις του παλατιού λεηλατήθηκαν για να διακοσμήσουν ευρωπαϊκά παλάτια, επαύλεις και μουσεία. Ο επικεφαλής της βρετανικής εκστρατείας που επέβλεψε τη λεηλασία ήταν ο λόρδος Έλγιν, ο γιος του  γνωστού λόρδου Έλγιν του Παρθενώνα. Το 1862, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, διορίστηκε αντιβασιλέας της Ινδίας.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Με τους πολέμους του οπίου, η Ευρώπη κατοχύρωσε – με αντάλλαγμα ένα πολύ εθιστικό ναρκωτικό – την προμήθεια τσαγιού. Ωστόσο, το ρόφημα χρειαζόταν και ζάχαρη, η οποία παράγονταν από σκλάβους στις φυτείες ζαχαροκάλαμου της Καραϊβικής, το σκηνικό ενός άλλου αιματηρού επεισοδίου στην απύθμενη ιστορία της αποικιοκρατίας.

Οι πόλεμοι του οπίου επέδειξαν την καταστροφική ισχύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων – στηριζόμενη από την πολεμική τεχνολογία της βιομηχανικής επανάστασης – οι οποίες κατέλαβαν σταδιακά τα τρία τέταρτα του πλανήτη. Η Βρετανική Αυτοκρατορία κατείχε τη μερίδα του λέοντος, το 25% των εδαφών και του πληθυσμού της Γης.

Σήμερα οι πολυεθνικές έχουν αναλάβει τον ρόλο των αποικιοκρατικών κυβερνήσεων, προωθώντας τα συμφέροντά τους με εμπορικές συμφωνίες που επιβάλλονται σε άλλα κράτη – μέσω οικονομικών πιέσεων και χειραγώγησης των πολιτικών ηγετών τους – για να ανοίξουν τις αγορές τους και να απαλλαχθούν οι εταιρείες από δασμούς και άλλα περιοριστικά μέτρα. Όταν οι παραπάνω μέθοδοι επιβολής δεν αποδίδουν, οι κυβερνήσεις των πολυεθνικών καταφεύγουν εκ νέου σε στρατιωτικές εισβολές και βομβαρδισμούς: η διπλωματία των βομβαρδιστικών αεροπλάνων έχει αντικαταστήσει τη διπλωματία των κανονιοφόρων της αποικιοκρατίας

Πηγές

(1) Brown, J. (2004). The Opium Wars. Military History, April 2004, pp. 34-42.
(2) Chen, T.T.L. and Winder, A.E. (1990). The Opium Wars Revisited as US Forces Tobacco Exports in Asia. American Journal of Public Health, Vol. 80, No. 6, pp. 659-662.
(3) Lovell, J. (2012). The Opium War: Drugs, Dreams and the making of China. London: Picador.
(4) Miron, J.A. and Feige, C. (2005). The Opium Wars, Opium Legalization and Opium Consumption in China. Working Paper No. 11355, National Bureau of Economic Research, Cambridge, Mass.
(5) Qi, J. (2012). Britain’s Drug-Pushing Activities in China: The Two Opium Wars from the Perspective of their Lawyers and Legal Advisors. Ph.D. Thesis , University of Aberdeen.

Κύρια εικόνα: Η καταστροφή του Κινεζικού στόλου στις εκβολές του ποταμού Zhujiang από βρετανικό τεθωρακισμένο πολεμικό ατμόπλοιο, 1841..