του Θάνου Καμήλαλη
Οι παραλίες είναι μέρος του δημόσιου χώρου, του δημόσιου πλούτου. Θεωρητικά, το δικαίωμα κάθε πολίτη για ελεύθερη, ανεμπόδιστη πρόσβαση σε αυτές είναι κατοχυρωμένο, ενώ οποιαδήποτε άδεια σε ιδιώτη για εμπορική εκμετάλλευση δίνεται υπό αυστηρές προϋποθέσεις, μία από τις οποίες είναι να αφήνεται μέρος της παραλίες ελεύθερο. Στην πράξη, φαίνεται ότι στους περισσότερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας η ασυδοσία είναι ο κανόνας. Παραλίες πρακτικά ιδιωτικοποιούνται και προσφέρονται παρανόμως μόνο με (υψηλό) αντίτιμο. Το χειρότερο είναι ότι αυτή η κατάσταση, αυτή η άκρατη, χωρίς κανόνες, εμπορευματοποίηση ακόμη ενός δημοσίου αγαθού, τείνει να θεωρείται «κανονικότητα».
Στην Πάρο λοιπόν, από τις αρχές Ιουνίου, μαζεύτηκαν εκατοντάδες πολίτες σε μια ανοικτή συνέλευση για να δουν αν μπορούν να κάνουν κάτι, όλες και όλοι μαζί, ώστε να αλλάξουν τα πράγματα στο νησι τους προς το καλύτερο. «Υπήρχε θυμός, αρκετός, που συσσωρευόταν με τα χρόνια. Γιατί αυτή η κατάσταση “χτίζεται” εδώ και καιρό» μας έλεγε στο σχετικό ρεπορτάζ στο TPP ο Ηλίας Πετράκης, μέλος της Κίνησης. Το πρώτο βήμα λοιπόν, φαίνεται ότι έγινε τότε. Γιατί απλά και μόνο το να συμμετέχεις σε μία συλλογική προσπάθεια προϋποθέτει το να πιστεύεις ότι μπορεί να αλλάξει κάτι. Αυτή η πρόθεση του «κάτι να κάνουμε» δεν είναι καθόλου δεδομένη.
Οι κάτοικοι ξεκίνησαν προσπαθώντας να καταλάβουν το νομικό πλαίσιο, το ποιος έχει την αρμοδιότητα για τους ελέγχους και συνέχισαν με την οργάνωση των δράσεών τους σε θεσμικό, κινηματικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Κλήθηκαν να σηκώσουν ένα μεγάλο βάρος, κάνοντας ακόμα και ερευνητική δουλειά. Κατέβασαν τις συμβάσεις εκμετάλλευσης των παραλιών από τη “Διαύγεια” και δημιούργησαν το «Digitalparos Lab», έναν διαδραστικό χάρτη του νησιού όπου τα όρια νόμιμης εκμετάλλευσης συγκρίνονται με αεροφωτογραφίες και έτσι καταγράφονται οι αυθαιρεσίες. Έστειλαν τα ευρήματά τους στις αρμόδιες αρχές και στη συνέχεια, τις τελευταίες εβδομάδες, άρχισαν να οργανώνουν τα πρώτα μπάνια – παρεμβάσεις, ξεκινώντας από παραλίες όπου οι παραβιάσεις της νομιμότητας ξεπερνούν κάθε όριο. Ουσιαστικά οι πολίτες κλήθηκαν να αντικαταστήσουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς ενός κράτους που σε ένα ακόμα ζήτημα δήλωνε απόν.
Τις τελευταίες ημέρες οι επιτυχίες είναι διαδοχικές. Οι κινητοποιήσεις τους και η δημοσιότητα προκαλεσαν την παρέμβαση της νέας Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, την αυτοψια της Κτηματικής Υπηρεσίας σε παραλίες του νησιού, αλλά και την εκ των υστέρων, υποκριτική. αντίδραση της κυβέρνησης. Στη Μικρή Σάντα Μαρία, όπου υπάρχει επανειλημμένη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Πάρου για μη παραχώρηση του αιγιαλού προς εκμετάλλευση, ξηλώθηκαν ήδη παράνομα ομπρελοκαθίσματα και συνελήφθησαν «επιχειρηματίες». Αυτές οι εξελίξεις είναι λογικό να λειτουργήσουν ως ντόμινο στο νησί, ώστε να περιοριστούν οι αυθαρεσίες και να μαζευτούν οι καταπατητές. Παράλληλα, σε Κρήτη, Νάξο, Σύρο και Ρόδο κινητοποιουνται ανάλογες πρωτοβουλίες πολιτών.
Είναι δυστυχώς επόμενο ότι, απέναντι σε αυτήν τη συλλογική δράση, θα ακουστούν διαφόρων ειδών κατηγορίες, διαστρεβλώσεις των αιτημάτων και πολλή ελιτίστικη ανοησία. Άλλος θα πει για «τζαμπατζήδες», άλλος για «νοσταλγούς του παρελθόντος», άλλος για «εχθρούς του τουρισμού» κι άλλος ότι «δεν είναι υποχρεωτικό το μπάνιο σε παραλία». Γενικά η γελοιότητα είναι πάντα απύθμενη. Ήδη, ο χαρακτηρισμός τους ως «Κίνημα της Πετσέτας» απειλεί, ακούσια ή εκούσια, να υποβαθμίσει το αίτημα τους, που ξεπερνάει το «πετσέτα ή ομπρέλα» και έχει να κάνει με τις ελεύθερες παραλίες, αλλά και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ελεύθερες παραλίες δεν σημαίνει «πόλεμος στα μπιτσόμπαρα», σημαίνει απλά, δημόσια προσβάσιμες. Εξάλλου, η άκρατη και αυθαίρετη εμπορευματοποίηση, η έμμεση ιδιωτικοποίηση, καταλήγουν όχι μόνο να παραβιάζουν τα δικαιώματα της τοπικής κοινωνίας και κάθε πολίτη, αλλά και το τουριστικό «προϊόν». Δεν είναι τυχαίο που μέλη της Κίνησης Πολιτών είναι και επιχειρηματίες του τουρισμού, που αντιλαμβάνονται την υποβάθμιση.
Ο πυρήνας του ζητήματος όμως, έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον δημόσιο χώρο, τα δημόσια αγαθά, τον δημόσιο πλούτο. Και οι παραλίες, ως ένα «σήμα κατατεθέν» της χώρας, είναι μια πολύ καλή αρχή για να θυμηθούμε τι πρέπει να ισχύει. Τα δικαιώματα μας ως πολίτες. Καταρχάς στο να υπάρχουν δημόσιοι χώροι (παραλίες, πάρκα, πράσινο στις πόλεις, δάση) και στη συνέχεια, αυτοί να είναι προσβάσιμοι, μακριά από την κερδοσκοπία και την αυθαιρεσία, με συγκεκριμένους κανόνες που υποχρέωση του κράτους είναι να τηρούνται. Οτιδήποτε άλλο δεν είναι «αγορά» ή «ανάπτυξη», είναι ζούγκλα.
Οι πολίτες της Πάρου που συγκρότησαν την Κίνηση θα μπορούσαν να έχουν αποδεχθεί αυτήν την κατάσταση. Την παραβίαση των δικαιωμάτων τους στις «ιδιωτικές» παραλίες, την ολιγωρία των υπευθύνων, την ιδέα ότι «τίποτα δεν αλλάζει» και πως «έτσι είναι η Ελλάδα». Δεν το έκαναν. Αντέδρασαν, συλλογικά, με σχέδιο και πολλή δουλειά και τώρα καταφέρνουν να πετυχαίνουν μικρές νίκες απέναντι σε μια παγιωμένη και διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση χρόνων στον τόπο τους, δίνοντας παράδειγμα και σε πολλούς άλλους.
Σε μια πολιτική περίοδο που η απολιτίκ στάση, το ανασήκωμα των ώμων, η μεμψιμοιρία και η παραίτηση κυριαρχούν, που το ατομικό συμφέρον θεοποιείται, το συλλογικό λοιδωρείται και το δικαίωμα βαφτίζεται «προνόμιο», το Κίνημα για τις Ελεύθερες Παραλίες είναι ένα φωτεινό παράδειγμα. Θυμίζει ότι με συλλογική δράση και κινητοποίηση, οι πολίτες μπορούν να κερδίζουν, να βελτιώνουν τις ζωές τους. Το είχαμε ανάγκη.