από την εκπομπή Κοινωνία Ώρα Press
Γεωργία Kριεμπάρδη & Νεκταρία Ψαράκη

Η έκθεση της ΜΚΟ RSA Aegean περιγράφει λεπτομερώς τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στις δομές φιλοξενίας στα νησιά, με αναφορές μέχρι και για ελλείψεις ιατρικής περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής στήριξης. Σύμφωνα με την έκθεση, σε όλες τις ΚΕΔ των νησιών παρατηρείται σημαντική μείωση του προσωπικού αλλά και αποχώρηση οργανώσεων που εργάζονταν προηγουμένως στο πεδίο, με σοβαρές επιπτώσεις στην παροχή αναγκαίων υπηρεσιών. Η αποχώρηση των οργανώσεων οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στις δυσανάλογα αυστηρές προϋποθέσεις για την εγγραφή στο Μητρώο ΜΚΟ του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.

Στις σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό προσωπικό και ψυχοκοινωνική στήριξη, έρχονται να προστεθούν και οι ελλείψεις στην παροχή διερμηνείας. Ιδιαίτερα μετά τη διακοπή της παροχής υπηρεσιών διερμηνείας από τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (EUAA), και ενώ αναμένεται η πλήρης ανάπτυξη των υπηρεσιών διερμηνείας της ΜΕΤΑδρασης, το πρόβλημα έχει ενταθεί σε μεγάλο βαθμό σε όλα τα νησιά, αναφέρει η έκθεση, ενώ ως προς την έλλειψη ιατρικού προσωπικού στις ΚΕΔ, σχολιάζει πως ως φυσική συνέπεια επιβαρύνονται σημαντικά τα ήδη υποστελεχωμένα γενικά νοσοκομεία των νησιών, με περιστατικά που χρήζουν πρωτοβάθμιας περίθαλψης και θα μπορούσαν να είχαν αντιμετωπιστεί πιθανόν εντός της ΚΕΔ.

Ked Doctors in refugee camps

Και η έκθεση συνεχίζει: Σε όλες τις ΚΕΔ καταγράφονται επίσης σημαντικές καθυστερήσεις στην παροχή των μηνιαίων επιδομάτων οικονομικής βοήθειας, που υποχρεούται να παρέχει η Διοίκηση στους αιτούντες άσυλο μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας εξέτασης της αίτησής τους. Σύμφωνα με τη διαδικασία που ακολουθείται, η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης διαθέτει έναν κατάλογο δικαιούχων που επικαιροποιείται κάθε τέλη του μήνα. Από την στιγμή της εγγραφής στον κατάλογο δικαιούχων απαιτείται χρονικό διάστημα τουλάχιστον 15 ημερών για να «ανέβει» στο σύστημα, ενώ στην Κω και τη Λέσβο μας αναφέρθηκε ότι είναι απαραίτητη και η απόκτηση ελληνικού αριθμού κινητού. Συνεπώς, η αρχική λήψη του επιδόματος απαιτεί τουλάχιστον σαράντα μέρες, χωρίς να γίνονται αναδρομικές καταβολές. Μια γυναίκα ευάλωτη που διαμένει στη Λέσβο, της οποίας την υπόθεση έχει αναλάβει η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, στερήθηκε για μήνες την κάρτα μετρητών που δικαιούνταν, από λάθος του συστήματος. Επίσης υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που στο μεσοδιάστημα είτε έλαβαν καθεστώς διεθνούς προστασίας είτε απορρίφθηκε το αίτημά τους, με αποτέλεσμα να μην λάβουν ποτέ το επίδομα.

Στις ΚΕΔ καταγράφονται κατά περίπτωση ελλείψεις σε ζεστό νερό και παιδικά γάλατα, σε βρεφικές πάνες και κλινοσκεπάσματα, ενώ αναφέρεται κακή ποιότητα των στρωμάτων. Η κακή ποιότητα και η ποσότητα του φαγητού είναι από τα σοβαρότερα προβλήματα, ενώ φαίνεται επίσης ότι δεν υπάρχει πρόβλεψη για ειδική διατροφή όταν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα υγείας, ούτε για παιδικές τροφές. Επίσης υφίστανται σημαντικά προβλήματα συντήρησης στα κοντέινερ.

Μέσα στις δομές υπάρχει απουσία ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Χώροι δημιουργικής απασχόλησης ή χώροι καταστημάτων όπως προβλέπονταν δεν έχουν, στις περισσότερες περιπτώσεις, τεθεί σε λειτουργία. Αυτό αφορά και χώρους που είναι ήδη έτοιμοι, όπως πχ. οι χώροι πλυντηρίων στην Κω. Δεν υπάρχουν επαρκείς χώροι σκίασης, με αποτέλεσμα την αδυναμία των διαμένοντων να παραμείνουν σε ανοιχτό χώρο ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Προβλήματα στις ΚΕΔ που σχετίζονται με τις διαδικασίες υποδοχής και ασύλου

Κατά την έναρξη της διαδικασίας υποδοχής και ταυτοποίησης στις ΚΕΔ κομβικό στάδιο αποτελεί η διαπίστωση της ευαλωτότητας των αιτούντων άσυλο (υπαγωγή σε μία από τις κατηγορίες που παρατίθενται ενδεικτικά στον Κώδικα Ασύλου) από το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης, καθώς αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή ειδικών συνθηκών υποδοχής και σχετίζεται άμεσα με τη χορήγηση ειδικών διαδικαστικών εγγυήσεων. Με τις υπάρχουσες ελλείψεις του ιατρικού και ψυχοκοινωνικού προσωπικού όπως αποτυπώνονται σε κάθε νησί, η εκτίμηση της ευαλωτότητας καθυστερεί σημαντικά. Στην Κω και τη Χίο, για παράδειγμα, η εκτίμηση της ευαλωτότητας γίνεται από αποστολές του ΕΟΔΥ που έρχονται περιστασιακά από άλλα μέρη της Ελλάδας, εκτός νησιού, με προφανείς συνέπειες στους χρόνους και την αποτελεσματικότητα της καταγραφής, αλλά και στην παρακολούθηση της ευαλωτότητας μετά την καταγραφή της. Ως αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις ξεκινά η διαδικασία εξέτασης του αιτήματος ασύλου, χωρίς την απαραίτητη τεκμηρίωση της ευαλωτότητας, και σοβαρά ελλείμματα στην υποστήριξη και παραπομπή των ευάλωτων περιπτώσεων.

Περαιτέρω, οι διαδικασίες ασύλου στα νησιά γίνονται σε αρκετές περιπτώσεις με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς και με εξαιρετικά σύντομες προθεσμίες, προφανώς σε βάρος της ποιότητας της διαδικασίας. Πρόκειται για την εφαρμογή της διαδικασίας συνόρων, που δεν θα έπρεπε να εφαρμόζεται καθόλου. Δεν υπάρχει δυνατότητα νομικής ενημέρωσης και συνδρομής του συνόλου των νεοεισερχομένων, γεγονός που εντείνεται από τα σοβαρά προβλήματα έλλειψης διερμηνέων, ενώ παρατηρούνται αναβολές και επαναπρογραμματισμοί συνεντεύξεων χωρίς έγκαιρη ενημέρωση/κλήση των αιτούντων. Επίσης, σε όλα τα νησιά παρατηρούνται σοβαρές ελλείψεις στη νομική υποστήριξη, ως αποτέλεσμα και της μείωσης των οργανώσεων που δρουν στο πεδίο αλλά και της διακοπής και επανέναρξης σχετικών προγραμμάτων.

«Όσοι μιλούν για βελτιστοποιημένες συνθήκες, ας μείνουν εκεί μία μέρα»

Στην εκπομπή Κοινωνία Ώρα Press μίλησε η Θεοδώρα Γκόγκα, η οποία δραστηριοποιείται στη Μυτιλήνη ως δικηγόρος στο Κέντρο για τα έμφυλα δικαιώματα και την ισότητα «Διοτίμα». Η ίδια περιέγραψε όσα καθημερινά βλέπει και ζει μέσα στη δομή φιλοξενίας στο νησί, τα οποία δε διαφέρουν απ’ όσα καταγράφονται στην έκθεση της RSA. Καταγγέλλει μάλιστα ότι «υπήρξε προσπάθεια να εμποδιστεί η είσοδος δικηγόρων στο camp», με την ίδια να το αποδίδει στην προσπάθεια για σταδιακή απομάκρυνση οποιουδήποτε μπορεί πραγματικά να συνδράμει προς το βέλτιστο συμφέρον των ανθρώπων αυτών.

Ως προς τις συνθήκες διαβίωσης μας δίνει την εικόνα ανθρώπων που περιγράφουν πως μένουν και δύο μέρες νηστικοί επειδή το φαγητό είναι άθλιο ή προσπαθούν να προμηθεύονται μπαχαρικά ώστε να το ξαναμαγειρέψουν. «Φανταστείτε μάλιστα πώς είναι να ζει σε αυτές τις συνθήκες μία έγκυος. Δεν υπάρχουν επαρκείς κουβέρτες και η δομή βρίσκεται ακριβώς πάνω στη θάλασσα, όπου ο βοριάς φυσάει ανελέητα» τονίζει. «Όσοι μιλούν για βελτιστοποιημένες συνθήκες, ας μείνουν εκεί μία μέρα».

Η Θεοδώρα Γκόγκα μιλά καθημερινά με δεκάδες ωφελούμενους του Κέντρου Διοτίμα. «Έχω καταγράψει περιστατικά όπου οι πρόσφυγες περιγράφουν λεπτομερώς πώς κατά την άφιξή τους κουκουλοφόροι έρχονται  κατά πάνω τους. Μία γυναίκα πήδηξε σε μία χαράδρα για να σωθεί και ήταν η μόνη από το γκρουπ που δεν επαναπροωθήθηκε». Οι παράνομες επαναπροωθήσεις και οι βίαιες πρακτικές είναι καθημερινότητα, εξηγεί.

Όταν πατούν στεριά, ζητούν άσυλο από την υπηρεσία ασύλου, περιγράφοντας όσα έζησαν. «Τα άτομα περνάνε μέσα σε μία με δύο το πολύ εβδομάδες από συνέντευξη. Οι αιτήσεις απορρίπτονται σωρηδόν κι έχω μάθει ότι υπάρχει εντολή από το υπουργείο να απορρίπτονται και όλο αυτό να λειτουργεί με όρος κάνουλας. Μετά την απόρριψη της αίτησης έχουν περιθώριο μέσα σε ένα διάστημα 15 και 30 ημερών να αποχωρήσουν από τη χώρα, αλλά φυσικά οι περισσότεροι δεν μπορούν να το κάνουν. Προσφεύγουν κατά την απόφασης και ξαναγίνονται αιτούντες άσυλο και παραμένουν στη δομή μέχρι την τελική απόφαση. Άλλοι φεύγουν παράνομα, ψάχνοντας μια λύση, που μπορεί να είναι και πολύ επικίνδυνη για εκείνους. Δεν τους έχει δει γιατρός. Γίνονται αόρατοι.

Όσο για τις γυναίκες, ο εφιάλτης δεν έχει τέλος. «Το στοιχείο εμπορίας ανθρώπων δεν το καταγράφουν (σ.σ. για να απορρίπτονται οι αιτήσεις). Σε ποσοστό 100% οι αιτήσεις γυναικών που έχουν υποστεί βία, οποιασδήποτε μορφής, μέχρι και κλειτοριδεκτομή, απορρίπτονται. Οι γυναίκες θέλουν να μιλήσουν κι όταν βρίσκουν τη δύναμη και το κάνουν και παίρνουν απόρριψη, μετατρέπονται σε ανθρώπους φαντάσματα. Όταν πατάνε στεριά λένε “αφήστε με να σας τα πω, μόνο με με βάλετε να κοιμηθώ δίπλα στη θάλασσα. Δεν μπορώ ν’ ακούω τη θάλασσα”».

Κι όσοι καταφέρουν να μην επαναπροωθηθούν, έρχονται αντιμέτωποι με νέους κινδύνους. «Καλούμαστε να αντικαταστήσουμε την κρατική ανεπάρκεια, ενώ θα έπρεπε να λειτουργούμε συμπληρωματικά» υπογραμμίζει και περιγράφει την ανασφάλεια που ζουν και περιγράφουν οι άνθρωποι στις δομές φιλοξενίας. «Δεν υπάρχουν safe zones, όπως πιο παλιά, που υπήρχε ειδικός χώρος που έμεναν απομονωμένα τα άτομα που βρίσκονταν σε κίνδυνο, κι όχι οι θύτες (!). Το μόνο που υπάρχει είναι ένα κοντέινερ, υποτίθεται κοντά στην αστυνομία, αλλά χωρίς καμία φύλαξη, που μπορείς να πας αν κινδυνεύεις, αλλά δεν έχει διαφορά από το να είσαι στο camp».

Aμφισβητεί την έκθεση της RSA η κυβέρνηση

Από την πλευρά της κυβέρνησης, καλεσμένος στην εκπομπή ο Μάνος Λογοθέτης, Γενικός Γραμματέας Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο, έσπευσε να «ακυρώσει» ολόκληρη της έκθεση αλλά και την ΜΚΟ, λέγοντας πως «είναι μία έκθεση, η οποία έρχεται από μία ΜΚΟ που δεν έχει αυτήν την ειδίκευση, δηλαδή έχει τη νομική εξειδίκευση και όχι την υποδοχή. Το ότι λένε τι προβλέπει ο νόμος και ότι αυτά δεν παρέχονται, δε σημαίνει ότι δεν παρέχονται».

Ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι «υπάρχει ζεστό νερό στα camps, υπάρχουν μπάνια κοινόχρηστα, υπάρχει ψυχολογική στήριξη, υπάρχει ιατρικό προσωπικό» και πρόσθεσε ότι «μπορεί να είναι δύο γιατροί και να θέλουμε 10», κάνοντας λόγο για μία τρομερή απαίτηση. Και συνέχισε: «Ο ΕΟΔΥ οφείλει να παρέχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και παρέχει, υπάρχει πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας».

«Η Ύπατη Αρμοστεία έκανε έρευνα και λέει ότι οι ίδιοι οι πρόσφυγες ζητούν να έχουν μεγαλύτερη ασφάλεια στις δομές. Έρχεται τώρα η RSA και λέει  ότι οι δομές είναι φυλακές. Ποιο από τα δύο πρέπει να πιστέψουμε; Τελικά οι ίδιοι άνθρωποι τι ζητάνε;» διερωτήθηκε, σε ειρωνικό τόνο προς την RSA, και υποστήριξε πως μπορούν ελεύθερα να κινούνται και να μπαινοβγαίνουν οι πρόσφυγες στις δομές. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι αυτό μπορεί να συμβαίνει μέχρι τις 21.00 η ώρα «για το καλό τους». «Αν είσαι έξω στις 20:00 και δεν επιστρέψεις σε μία ώρα, τι συμβαίνει; Τίποτα! Λέμε ότι καλό είναι επειδή είναι ευάλωτος πληθυσμός να έχουμε ένα ωράριο. Είμαστε υπεύθυνοι για την προστασία αυτών των ανθρώπων στο 100% κι αυτό επιβάλλει κάποιους κανόνες» ισχυρίστηκε, ενώ στα ερωτήματά μας απάντησε πως ένας λόγος που θέλουν για παράδειγμα να τους προστατεύσουν είναι για να μην πάθουν τροχαίο έξω (!)

Tα pushbucks που «δεν κάνει το ελληνικό λιμενικό» αλλά «θα σταματήσουν με τον φράχτη στον Έβρο» (!)

Η ερώτησή μας ήταν ξεκάθαρη. Κάνει το ελληνικό λιμενικό pushbacks; «Όχι προφανώς» ήταν η απάντηση. Ο κ. Λογοθέτης, ακολουθώντας την κυβερνητική γραμμή περί fake news, έφερε στη συζήτηση την υπόθεση της Μαρίας του Έβρου. «Καραμέλα» χαρακτηρίσαμε αυτή την υπόθεση, για να μας απαντήσει πως «αν είναι αυτό καραμέλα, τότε να πω κι εγώ ότι καραμέλα είναι και το ότι έρχονται κάποιοι, καταγγέλλουν ότι κουκουλοφόροι τους συλλαμβάνουν. Η ουσία είναι ότι αυτές είναι ιστορίες, διερευνώνται και αν βρεθεί ότι κάποιος είναι ένοχος για κάτι τέτοιο, θα καταδικαστεί».

Χαρακτήρισε «πιγνκ πονγκ» αυτό που γίνεται στο Αιγαίο όταν «βλέπουμε μία βάρκα και δεξιά και αριστερά από ελληνικά και τουρκικά σκάφη της ακτοφυλακής και παίζουν έναν διαγωνισμό», κάνοντας λόγο για «υποχρέωση της Τουρκίας να προστατεύσει τα Ευρωπαϊκά σύνορα έναντι οποιασδήποτε παράνομης μετακίνησης».

«Είναι μία καθημερινή προσπάθεια να επιβάλουμε αυτό που προβλέπεται σύμφωνα με την διεθνή συνθήκη» υποστήριξε για να πει κυνικά πως «έχουμε καθημερινά αφίξεις και στα θαλάσσια και στα χερσαία σύνορα στον Έβρο. Αν βάλουμε τον φράχτη, δε θα γίνεται κανένα pusback, δε θα υπάρχει ανάγκη. Βάζουμε τον φράχτη γιατί εμείς πιστεύουμε ως κυβέρνηση ότι η χώρα έχει σύνορα».

Βέβαια μετά προσπάθησε να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα λέγοντας «όχι, δεν είπα αυτό» και «εμείς γνωρίζουμε μόνο τις αφίξεις που φτάνουν σε μας». Όσο για τις αιτήσεις ασύλου και τη σχετική διαδικασία, στην ερώτηση για το αν ισχύει η τοποθέτηση της κας Γκόγκα που έκανε λόγο για «απαράδεκτες αιτήσεις ασύλου με όρους κάνουλας», υποστήριξε πως «σωρηδόν αναγνωρίζονται δυστυχώς οι αιτήσεις».

Η συζήτηση έκλεισε με τον ίδιο να ρωτάται για μία περίπτωση Σομαλής προσφύγισσας που η αίτηση ασύλου της απορρίφθηκε και να απαντά πως «η γυναίκα αυτή έχει υποστεί κλειτοριδεκτομή 40 χρόνια πριν». «Και; Τι σημασία έχει; Τώρα αποφάσισε να κάνει την επανάστασή της. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι επιζώσα έμφυλης βίας;» ρωτήσαμε. «Πρέπει να μπαίνουν και κάποιοι κανόνες» ήταν η απάντηση.

Σημείωση συντακτριών: O κ. Λογοθέτης φάνηκε πως κλείνει τα μάτια σε όλες τις εκθέσεις, τα στοιχεία και τα καμπανάκια, ακόμα και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, που υπάρχουν για τη διαχείριση του προσφυγικού από την ελληνική κυβέρνηση. Παραθέτουμε παρακάτω ενδεικτικές αναφορές.